Allereerst bedankt voor je uitgebreide reactie. Omdat het tijd kostte om hier serieus op in te gaan, heb je even moeten wachten. Ik zal in jouw reactie steeds reageren op de afzonderlijke dingen in deze kleur. Allereerst heeft in dit onderwerp niet Professor Engelsma het laatste woord, of welke andere theoloog dan ook. Maar het Woord van God. Dat is ook mijn uitgangspunt in mijn (laatste) reactie hierop. Verder zou ik nog op willen opmerken dat Professor Engelsma waarschijnlijk zich niet met Refoforum vermoeid. Hij is al 10 jaar geleden met emeritaat gegaan. 
. En ik vraag mij af of hij nederlands leest. Hij was hoogleraar aan het seminarie van de Protestant Reformed Churches in Amerika te Grand Rapids.
Hertouwen na echtscheiding geoorloofd?
Een reactie op de opvattingen van ds. Engelsma
Het huwelijk: een instelling Gods
Direct nadat de Heere Adam en Eva geschapen had, is door Hem het huwelijk ingesteld. Genesis 2:18-24. De onverbrekelijkheid van het huwelijk wordt door de Heere uitgedrukt in de woorden: ‘Daarom zal de man zijn vader en zijn moeder verlaten en zijn vrouw aankleven, en zij zullen tot één vlees zijn.’ (Gen. 2:24) Driemaal wordt deze tekst in het Nieuwe Testament herhaald in verband met het huwelijk zoals door God ingesteld. Tweemaal gebeurt dit door de Heere Jezus in Mattheüs 19:5 en Markus 10:7 en eenmaal door de apostel Paulus in Efeze 5:31.
In Efeze 5 gaat de apostel Paulus ook nader in op wat deze inzetting betekent voor man en vrouw. Daarbij wijst hij ook op de overeenkomst tussen het aardse huwelijk enerzijds en de betrekking tussen Christus en Zijn gemeente anderzijds. Deze overeenkomst stelt hij voor wat betreft het zijn van het hoofd: ‘Want de man is het hoofd der vrouw, gelijk ook Christus het Hoofd der gemeente is; en Hij is de Behouder des lichaams. Daarom, gelijk de gemeente Christus onderdanig is, alzo ook de vrouwen haar eigen mannen in alles. (Ef. 5:23, 24). Eveneens noemt de apostel als overeenkomst de liefde: ‘Gij mannen, hebt uw eigen vrouwen lief, gelijk ook Christus de gemeente liefgehad heeft en Zichzelven voor haar heeft overgegeven; opdat Hij haar heiligen zou, haar gereinigd hebbende met het bad des waters door het Woord; opdat Hij haar Zichzelven zou heerlijk voorstellen, een gemeente die geen vlek of rimpel heeft of iets dergelijks, maar dat zij zou heilig zijn en onberispelijk. Alzo zijn de mannen schuldig hun eigen vrouwen lief te hebben gelijk hun eigen lichamen. Die zijn eigen vrouw liefheeft, die heeft zichzelven lief. Want niemand heeft ooit zijn eigen vlees gehaat, maar hij voedt het en onderhoudt het, gelijkerwijs ook de Heere de gemeente. Want wij zijn leden Zijns lichaams, van Zijn vlees en van Zijn benen.’
Wanneer wij dit lezen, mogen we wel zeggen dat het huwelijk een bijzonder heerlijke instelling van God is, niet alleen als inzetting voor dit aardse leven, maar ook als afschaduwing van Christus en de gemeente.
Inderdaad een bijzondere heerlijke instelling. Ik zou hier graag bij aan willen vullen: Het huwelijk is een verbond. Een geheiligde (onschendbare) verbinding tussen man en vrouw en God. Het is ingesteld door God en Hij is erbij betrokken van begin tot eind. Omdat God het ingesteld heeft kan Hij alleen de “regels en voorwaarden” voor deze bijzondere relatie bepalen. De mens heeft niet het gezag om beloftes te verbreken die God opgesteld heeft. Het huwelijk eindigt in beginsel met de dood. Tenzij God in Zijn Woord aangeeft dat het op andere wijze mag eindigt De mens scheidde niet wat God samengevoegd heeft. Deze instelling is van voor de zondeval. Het huwelijk is dus geen contract dat als een tweezijdige overeenkomst, vrijwillig wordt gesloten, onderhouden en beëindigd.
Het contract vormt de basis van het burgerlijk recht.
Deze manier van contract/wordt niet in de Bijbel gevonden. De oorsprong hiervan ligt waarschijnlijk in de middeleeuwen. Wat wel nu inmiddels helemaal in ons denken ligt verankert.
Het in contractvorm denken geeft een zwakke basis voor een permanent huwelijk. Want het kan immers opgezegd worden door echtparen onderling. Zelfs vanuit een echtgenoot en dan zo dat het voor God ook niet meer zou bestaan.
Dit contract denken heeft de deur voor een variatie van echtelijke verbindingsmogelijkheden zoals homohuwelijken geopend tot in onze huidige maatschappij toe. En ook in een deel van de christelijke gemeenten. Waar de ruimte steeds verder opgerekt werd om te mogen en kunnen hertrouwen na scheiding of waar andere vormen van huwelijk worden erkend. We noemen het huwelijk nog wel het drievoudig onverbrekelijke snoer, maar benaderen het als een (opzegbaar) contract. Waarbij we dus denken dat God ook in contractvorm denkt en handelt. Om dicht bij huis te blijven.
De gevolgen van de zonde voor het huwelijk
Door de zondeval is het huwelijk niet ongeschonden gebleven. In Genesis 3 lezen we reeds hoe Adam en Eva niet meer recht stonden tegenover elkaar: Eva nam haar man mee als metgezel in de zonde en Adam legde de schuld van zijn zonde bij Eva. De gevolgen van de zondeval zijn buitengewoon groot, helaas ook voor het huwelijk. Wel blijft de instelling van God staan en God eist in Zijn wet, de zedelijke wet zoals vastgelegd in de tien geboden, een ongeschonden mens en daarom ook een ongeschonden huwelijkstrouw. In het zevende gebod wordt dit bevestigd met de woorden: ‘Gij zult niet echtbreken’ (Ex. 20:14) of ‘Gij zult geen overspel doen’ (Deut. 5:18) (hetzelfde Hebreeuwse woord). Zoals voor alle geboden geldt, wordt met dit gebod niet alleen de grove zonde van echtbreuk verboden, maar bevat dit gebod ook een verbod van alle onkuisheid en een gebod om lichaam en ziel zuiver en heilig te bewaren (zie Heidelbergse Catechismus zondag 41, antwoord 108 en 109).
Hoewel deze eis van ongeschondenheid er is, moeten we erkennen dat de mens deze ongeschondenheid door de zondeval niet meer bezit en daarom voor God schuldig staat. Ook is het de werkelijkheid dat de zonden van onkuisheid die hier verboden worden, op allerlei wijzen gepleegd worden, zowel de neiging en lust als de uiterlijke volvoering, in vele vormen en gradaties.
Deze zonden gaan ook de (ware) christenen niet voorbij. Ook zij plegen niet alleen met gedachten, maar ook met woorden en werken zonden tegen het zevende gebod. Ook worden zij met deze zonden geconfronteerd door anderen.
Maar onze zonden, de gevolgen van de zonden zijn niet in staat het huwelijksverbond zoals hierboven beschreven te verbreken. Dat verbond is alleen te verbreken door de dood. God heeft niet gezegd na de instelling van het huwelijk als gij van die boom zult eten zult gij in staat zijn het verbond dat Ik ingesteld hebt te verbreken. Wel heeft Hij gezegd gij zult de dood sterven. Maar gaf na de zondeval de heerlijke belofte van Zijn Zoon. Geen Dood maar Leven.
Het onderwerp in deze bijdrage
In deze bijdrage gaan we specifiek op één vraagstelling in, namelijk deze: Wat zegt Gods Woord – we richten ons dan bijzonder op het Nieuwe Testament – over echtscheiding en een eventueel hertrouwen door de onschuldige partij? Met onschuldige partij bedoelen wij de partij die niet daadwerkelijk (met de daad) een echtbreuk pleegt, maar deze tegen zijn of haar wil ondergaat. Geheel onschuldig staat immers niemand. Het begrip ‘onschuldig’ moet dus beperkt worden tot het plegen van de daadwerkelijke echtbreuk. Andersom spreken we van de ‘schuldige’ partij als de partij die daadwerkelijk (met de daad) de echtbreuk pleegt.
Nadat we onderzocht hebben wat Gods Woord over echtbreuk zegt, zullen we vervolgens ingaan op de opvattingen van ds. Engelsma over dit onderwerp en deze toetsen aan de Heilige Schrift.
Welke vormen van echtbreuk noemt Gods Woord in het Nieuwe Testament?
De eerste vraag die beantwoord moet worden, is waar in het Nieuwe Testament over echtbreuk geschreven wordt en welke vormen van echtbreuk genoemd worden.
Wij kunnen in het Nieuwe Testament drie vormen van echtbreuk onderscheiden. Eén daarvan is ongeoorloofd, in de zin dat God de ontbinding van zulk een huwelijk verbiedt. De andere twee vormen van echtscheiding worden toegestaan voor de onschuldige partij, de partij die zelf de echtbreuk niet pleegt, maar noodgedwongen ondergaat. Daarbij blijft vanzelfsprekend overeind dat iedere echtbreuk voor de schuldige partij een zeer ernstige zonde is en ongeoorloofd.
We hebben het hier dus over echtbreuk in de zin van burgerlijk recht. Die mogelijkheid heeft God gegeven vanwege de hardigheid van onze harten. Om paal en perk te stellen aan zondige praktijken. Maar we zijn niet in staat als mens te verbreken wat door God is samengevoegd. Dat is namelijk een eenzijdige instelling vanuit God. En nergens in de Schrift is op te maken dat die instelling door God verandert is. Nog steeds is het alleen de dood maakt scheiding. En een christelijk echtpaar in de christelijke gemeente beloven ieder afzonderlijk aan God, met als getuigen de gemeente dat zij nimmermeer te verlaten. Al verbreekt een van de echtelieden het (burgerlijk wettelijk) huwelijk. Dat geeft niet de toestemming voor de ander daar ook naar te handelen voor God.
(1) Verlating om allerlei oorzaak
De verlating om allerlei oorzaak wordt op diverse plaatsen in de Heilige Schrift genoemd. In het Nieuwe Testament wordt hiervan gesproken in Mattheüs 5:31-32, Mattheüs 19:3-9, Markus 10:2-12, Lukas 16:18 en 1 Kor. 7:10-11.
De term ‘allerlei oorzaak’ ontleen ik aan de vraag van de farizeeën in Mattheüs 19:3: Is het een mens geoorloofd zijn vrouw te verlaten om allerlei oorzaak? De Heere Jezus leert in zijn antwoord dat het antwoord beslist ontkennend is. De inzetting van het huwelijk laat dit niet toe. Ook leert de Heere Jezus dat de situatie voor hoererij of overspel anders is. Dat is een andere vorm van verlating of echtscheiding. De regels die de Heere Jezus vervolgens in deze passage geeft, gelden dan ook niet voor hoererij of overspel, maar wel voor het verlaten om ‘allerlei oorzaak’.
De Heere Jezus leert dus in de genoemde passages in Mattheüs en Markus dat deze vorm van scheiding of verlating niet alleen ongeoorloofd is, maar ook niet mag eindigen in een ontbinding van het huwelijk. Zowel de schuldige als de onschuldige partij mogen niet hertrouwen. Verzoening is de enige weg tot herstel. De Heere Jezus zegt dit in deze woorden:
Mattheüs 19:9: ‘Maar Ik zeg u, dat zo wie zijn vrouw verlaat, anders dan om hoererij, en een andere trouwt, die doet overspel; en die de verlatene trouwt, doet ook overspel.’
Mattheüs 5:32: ‘Maar Ik zeg u, dat zo wie zijn vrouw verlaten zal, anders dan uit oorzaak van hoererij, die maakt dat zij overspel doet; en zo wie de verlatene zal trouwen, die doet overspel.’
Markus 10:11, 12: ‘En Hij zeide tot hen: Zo wie zijn vrouw verlaat en een andere trouwt, die doet overspel tegen haar. En indien een vrouw haar man zal verlaten en met een ander trouwen, die doet overspel.’
Lukas 16:18: ‘Een iegelijk die zijn vrouw verlaat en een andere trouwt, die doet overspel; en een iegelijk die de verlatene van den man trouwt, die doet ook overspel.’
Hoewel in de genoemde teksten in Markus en Lukas de woorden ‘anders dan om hoererij’ ontbreken, zijn deze woorden wel van toepassing. Hier geldt het beginsel dat Schrift met Schrift vergeleken moet worden. De passage in Mattheüs is hier vollediger, en de woorden die we in Mattheüs vinden, zijn dan ook van toepassing in de parallelle plaatsen van Markus en Lukas.
De apostel Paulus herhaalt de inzetting van Christus over het scheiden om ‘allerlei oorzaak’ in 1 Korinthe 7:10, 11:
1 Korinthe 7:10, 11: ‘Doch den getrouwden gebied niet ik, maar de Heere, dat de vrouw van den man niet scheide; En indien zij ook scheidt, dat zij ongetrouwd blijve, of met den man verzoene; en dat de man de vrouw niet verlate.’
In al deze teksten uit Mattheüs, Markus, Lukas en 1 Korinthe is sprake van verlating of scheiding anders dan om hoererij en overspel. De partij die aan deze verlating of scheiding onschuldig is, wordt wel verlaten, maar zolang de weg tot verzoening nog openstaat en niet definitief door de schuldige partij afgesneden is, mag de onschuldige partij niet meewerken aan een formele echtscheiding. Hertrouwen is in dit geval evenmin mogelijk. Het huwelijk blijft in beginsel in stand, al is er noodgedwongen geen samenwoning meer mogelijk. De apostel Paulus benadrukt de onmogelijkheid voor de schuldige partij (wat ook een christen zijn kan), om dit geval te hertrouwen (1 Kor. 7:11). (Wat de situatie is voor de onschuldige partij wanneer sprake is van een hardnekkige verlating door de schuldige partij, zonder enige mogelijkheid van verzoening, valt buiten het bestek van deze bijdrage.)
De situatie van scheiding ‘om allerlei oorzaak’ wordt anders wanneer de verlater of de verlatene alsnog een nieuw huwelijk aangaat, of alsnog hoererij of overspel pleegt. In dat geval valt de situatie niet meer onder deze categorie, maar onder de volgende.
(2) Echtscheiding na hoererij of overspel
Zoals gezegd zondert de Heere Jezus één oorzaak uit in zijn antwoord aan de farizeeën in Mattheüs 19:9, namelijk ‘hoererij’. Dezelfde uitzondering wordt gemaakt in Mattheüs 5:32. In dit geval is dus niet sprake van verlating of scheiding om ‘allerlei oorzaak’; er is sprake van een specifieke categorie.
Omdat de Heere Jezus deze categorie specifiek uitzondert met de woorden ‘anders dan’ (het Griekse woord betekent ook letterlijk ‘anders dan’ of ‘behalve’), mag hetgeen gezegd wordt in de genoemde teksten niet op deze situatie worden overgebracht. Dat blijkt ook wanneer we Mattheüs 19:9 nog eens nader beschouwen:
Mattheüs 19:9: ‘Maar Ik zeg u, dat zo wie zijn vrouw verlaat, anders dan om hoererij, en een andere trouwt, die doet overspel; en die de verlatene trouwt, doet [ook] overspel.’
De woorden ‘anders dan om hoererij’ kunnen alleen gelden voor de gehele zin. Immers: ze gelden voor de reden van het verlaten. Het is een verlaten niet om hoererij (maar om allerlei oorzaak). Dat betekent dat ook de verlatene, verder in de zin, een persoon is die verlaten is niet om reden van hoererij. Het is dus volstrekt ongegrond om de woorden ‘die de verlatene trouwt, doet [ook] overspel’ van toepassing te verklaren op de situatie waarin één van beide huwelijkspartners tijdens het huwelijk hoererij of overspel heeft gepleegd. Deze situatie wordt door Christus nu juist níét bedoeld, zoals de tekst zegt.
Doordat Christus zeer nadrukkelijk in Mattheüs 5:32 en Mattheüs 19:9 de uitzondering maakt van hoererij of overspel, mogen we niet anders concluderen dan dat de regel dat de verlatene niet opnieuw trouwen mag, voor deze situatie niet van toepassing is. Was deze wel van toepassing, dan zou Christus deze uitzondering immers niet hebben gemaakt.
Verder is nog van belang het begrip ‘hoererij’ in de tekst. Waarom staat hier niet ‘overspel’ (ook in het Grieks zijn dit verschillende woorden)? De reden is dat het woord ‘hoererij’ meer omvat dan ‘overspel’. Hoererij betreft behalve overspel ook andere vormen van onzedelijkheid en ontucht. Dat betekent dat niet alleen overspel hier wordt uitgezonderd, maar ook bijzondere andere vormen van onzedelijkheid die met de daad worden uitgevoerd (welke vormen dit zijn benoemen wij nu niet). Mannen (of vrouwen) die zich in hun huwelijk schuldig maken aan bijzondere daden van onzedelijkheid en daarin volharden, bedrijven dus hoererij jegens hun vrouw (of man). Ook deze specifieke gevallen van onzedelijkheid vallen dus onder deze categorie.
Ik lees Mattheus 19 en de parallel teksten anders. De Heere Jezus reageert daarin op een gestelde strikvraag. Jezus had immers eerder net gezegd dat Hij niet gekomen was om de wetten van Mozes te ontbinden. En Hij zet vervolgens uiteen wat Gods wil is. Hij poneert eerst dat wat God samenvoegt scheidde de mens niet. In de grondtaal wordt ook een ander woord voor het scheiden en uiteengaan gebruikt. Vervolgens corrigeert Hij de verkeerde meer liberale opvatting van de Farizeeën. Zij gingen ervan uit dat je na het verstrekken van de scheidbrief mocht hertrouwen. Overigens was dat ook de meer strenge opvatting van de school van Shammai. Er waren dus hoorders die vertrouwd waren met beide opvattingen. In Mattheüs 19 vers 9 gebruikt de Heere Jezus dus de gezuiverde opvatting over verlaten. En om bij Zijn hoorders geen misverstand te laten bestaan/oproepen, vermeldt Hij overspel als enige uitzondering op de geformuleerde hoofdregel dat scheiding niet geoorloofd is. Het gedeelte na verlaten, heeft betrekking op het voorafgaande werkwoord verlaten , en geen betrekking op het daarop volgende gedeelte. Het gezuiverde begrip verlaten behelst namelijk niet het recht op hertrouwen. En dat kun je teruglezen in het tweede deel van Zijn antwoord.
Je kun dus niet vervolgens zeggen dat de uitzondering, het mogen scheiden, de weg opent tot hertrouwen. Volgens mij zijn hier geen grammaticale bezwaren tegenin te brengen in het Grieks. Mocht het anders zijn, hoor ik het graag.
De reactie van de discipelen daaropvolgend kan niet alleen betrekking hebben op dat de verlatene niet mag hertrouwen. Want die opvatting werd door meer mensen aangehangen. En was dus niet nieuw voor hen.Maar ziet op de correctie van de Heere Jezus dat zelfs overspel geen recht op hertrouwen geeft. Wat God samenvoegt, scheidde de mens niet.
Aanvullend is het opvallend dat in een aantal OT/NT voorbeelden waar sprake is van scheiding gesproken wordt over zijn man etc.
Het is opvallend dat Nathan na het overspel nog spreekt over de vrouw van Uria. Of in de geschiedenis van Johannes de Doper Herodes en Herodias. Daar staat in Markus 5 vers 17: Want dezelve Herodes, enigen uitgezonden hebbende, had Johannes gevangen genomen, en hem gebonden, uit oorzaak van Herodias, de huisvrouw van zijn broeder Filippus, omdat hij haar getrouwd had.
Maar ook in Deut. 22 waar gesproken wordt over doodstraf na overspel staat in vers 24: (…) en gij zult hen met stenen stenigen, dat zij sterven; de jonge dochter, ter oorzake dat zij niet geroepen heeft in de stad, en de man ter oorzake dat hij zijns naasten vrouw (er staat niet ex vrouw of vorige vrouw)vernederd heeft; zo zult gij het boze uit het midden van u wegdoen.
Dus nog steeds zijn vrouw. Er is dus nog steeds een huwelijk, waar regelmatig gezegd wordt dat overspel de daadwerkelijke verbreking van het huwelijk zou zijn.
Als we bedenken dat Markus schreef gericht voor hoorders uit de romeinse cultuur waar het toegestaan was te scheiden voor vrouwen is het opvallend dat hij daar noemt Herodias de huisvrouw van Filippus. Ze was gescheiden van Fillipus en toch wordt zij nog huisvrouw van hem genoemd.
Daarnaast reageerden Herodias en Herodes zo heftig omdat zij als Joden heel goed wisten, wat zij deden niet toegestaan was. Ze werden op hun zonden gewezen. En Johannes moest het met de dood bekopen.
Verder werd in de tijd dat de vraag aan de Heere Jezus werd gesteld de doodstraf die op overspel stond al niet meer uitgevoerd. In OT was de opdracht gegeven dat de overspeler gestenigd moest worden. En met de dood (dus niet met de daad overspel) het huwelijk geëindigd werd. En de vrouw dan vrij was om te hertrouwen. Want daar komt hij weer: alleen de dood maakt scheiding. De praktijk echter was dat de doodstraf niet meer uitgevoerd werd. En dat mensen misschien onderling uit elkaar gingen. Maar voor God bleef dat verbond wel bestaan. Want de echtgenoot was nog in leven.
(3) Echtscheiding om godsdienstige reden
Een derde vorm scheiding wordt genoemd door de apostel Paulus in de passage 1 Korinthe 7:12-16: ‘Maar den anderen zeg ik, niet de Heere: Indien enig broeder een ongelovige vrouw heeft, en dezelve tevreden is bij hem te wonen, dat hij haar niet verlate; en een vrouw die een ongelovigen man heeft, en hij tevreden is bij haar te wonen, dat zij hem niet verlate. Want de ongelovige man is geheiligd door de vrouw, en de ongelovige vrouw is geheiligd door den man; want anders waren uw kinderen onrein, maar nu zijn zij heilig. Maar indien de ongelovige scheidt, dat hij scheide; de broeder of de zuster wordt in zodanige gevallen niet dienstbaar gemaakt; maar God heeft ons tot vrede geroepen. Want wat weet gij, vrouw, of gij den man zult zalig maken? Of wat weet gij, man, of gij de vrouw zult zalig maken?’
Het scheiden wordt genoemd in vers 15: ‘Maar indien de ongelovige scheidt, dat hij scheide; de broeder of de zuster wordt in zodanige gevallen niet dienstbaar gemaakt.’
Kort gezegd: Deze passage toont aan dat bij verlating om godsdienstige reden, degene die verlaten wordt (het lid van de christelijke gemeente) deze scheiding niet volstrekt hoeft tegen te gaan. De scheiding – die van de andere partij uitgaat – mag de onschuldige partij ondergaan. De apostel zegt ook dat de onschuldige partij (het lid van de christelijke gemeente die verlaten wordt) in dit geval niet dienstbaar gemaakt is, dat wil zeggen: hij of zij is vrij. De betekenis hiervan wordt verschillend uitgelegd. De kanttekenaars van de Statenvertaling zeggen duidelijk dat dit ook inhoudt dat een nieuw huwelijk mogelijk is, zie kanttekening 28 bij vers 15: ‘Dat is, niet gehouden van hun zijde den band des huwelijks verder te houden, of ongetrouwd te blijven, gelijk hij den getrouwden vers 11 in het gemeen had bevolen; van welk gebod die ook uitgezonderd worden.’ Hetzelfde wordt ook geleerd door de reformatoren en vele latere theologen, hoewel dit niet door allen onderschreven wordt.
Mijns inziens is dat terecht dat het niet door allen onderschreven wordt. Vrij zijn, betekende geen slaaf zijn. En dat ze zich niet schuldig hoefde te voelen dat ze weggestuurd werd. Bij hertrouwen zou de weg tot verzoening afgesloten zijn.
Er staat niets over hertrouwen. Terwijl het van de weduwen wel apart wordt genoemd. Kennelijk waren daar vragen over. Of dat wel mocht. Dan is het des te opvallender dat Paulus niet apart noem de verlatenen, dat zij ook een nieuw huwelijk aan zouden mogen gaan. Nee in vers 39 benadrukt hij nog even dat de vrouw aan de wet verbonden is zolang de man leeft. Daarmee bevestigt hij volgens mij het onderwijs van de Heere Jezus in Mattheus 19.
De vraag of hertrouwen na echtscheiding om godsdienstige reden geoorloofd is, laten we in het kader van deze bijdrage rusten. Het vormt niet het hoofdonderwerp van hetgeen we willen behandelen. We richten ons thans verder specifiek op de tweede vorm van echtscheiding, namelijk echtscheiding na hoererij of overspel.
Weerlegging van de opvattingen van ds. Engelsma over hertrouwen na hoererij of overspel
(Prof.) Ds. Engelsma neemt ten opzichte van de echtscheiding na hoererij of overspel een geheel ander standpunt in dan hierboven is uiteengezet. Zijn stelling is dat een huwelijk niet ontbonden kan worden door hoererij of overspel. Wel kan een scheiding van tafel en bed plaatsvinden, maar het huwelijk blijft volgens hem in stand tot de dood van één van beide (vroegere) partners. Dat betekent dat hertrouwen ook na hoererij of overspel volgens hem volstrekt uitgesloten is. Zelfs wanneer de schuldige partij opnieuw trouwt of andere relaties aangaat, mag de onschuldige partij volgens hem niet hertrouwen zolang de schuldige partij in leven is. Doet hij of zij dit toch, dan leeft deze persoon volgens ds. Engelsma in een gedurig overspel.
Als basis voor de bespreking van de opvattingen van ds. Engelsma gebruiken wij het artikel dat in Nederlandse vertaling is gepubliceerd onder de titel: ‘Meer zicht op echtscheiding en hertrouwen: Matheus 19:9’ (vertaling H. Bos). We zullen ook uit deze Nederlandse vertaling citeren.
Het Schriftbewijs dat ds. Engelsma hanteert, is in sterke mate gebaseerd op de volgende teksten:
1 Korinthe 7:39: ‘Een vrouw is door de wet verbonden zo langen tijd haar man leeft; maar indien haar man ontslapen is, zo is zij vrij om te trouwen dien zij wil, alleenlijk in den Heere.’
Romeinen 7:2, 3: ‘Want een vrouw die onder den man staat, is aan den levenden man verbonden door de wet; maar indien de man gestorven is, zo is zij vrijgemaakt van de wet des mans. Daarom dan, indien zij eens anderen mans wordt terwijl de man leeft, zo zal zij een overspeelster genaamd worden; maar indien de man gestorven is, zo is zij vrij van de wet, alzo dat zij geen overspeelster is als zij eens anderen mans wordt.’
Ds. Engelsma noemt het verbod in deze twee teksten om te hertrouwen tijdens het leven van de andere (vroegere) huwelijkspartner ‘absoluut’. Dat wil zeggen: er bestaan volgens hem geen uitzonderingen op wat in deze teksten gezegd wordt, niet één uitzondering is mogelijk; alleen de dood maakt scheiding.
Deze opvatting heeft echter geen grond, zoals we zien kunnen wanneer we beide passages in hun verband nader onderzoeken.
In 1 Korinthe 7:39 begint de apostel Paulus een korte nieuwe passage over de weduwen. De essentie van deze tekst is dat na het overlijden van de man, de weduwe vrij is om te hertrouwen. Het eerste deel van de tekst moet gelezen worden in het licht van het tweede deel van de tekst. De apostel spreekt niet in algemene zin over alle gevallen, maar hij noemt de hoofdregel, namelijk dat het huwelijk pas eindigt bij de dood van één van beide huwelijkspartners. Over een eventuele uitzondering bekommert hij zich hier niet, want dat dient zijn doel niet. Zijn doel is om aan te geven dat de weduwen mogen hertrouwen. Kortom: Ds. Engelsma rukt deze passage (een half vers) uit het verband waarin het staat en geeft deze passage het gezag om te heersen over andere gedeelten van de Schrift waar wél een uitzondering genoemd wordt. Dit is tegen het principe van ‘Schrift met Schrift vergelijken’. Bij het vergelijken van Schrift met Schrift, behouden de diverse passages hun eigen gezag. Ieder passage is geldig voor de situatie waarop deze passage van toepassing is. Maar nimmer mag een passage geldend worden verklaard met uitsluiting van wat in andere tekstgedeelten gezegd wordt. De ene plaats van de Schrift mag de andere plaats van de Schrift niet overheersen!
.
Jouw uitleg van Korinthe 7 wordt volledig gestuurd door de uitleg van je in Mattheus 19.
Ik ben met je eens dat je Schrift met Schrift moet vergelijken.
Hetzelfde geldt voor de passage in Romeinen 7:2, 3. In deze passage gaat het de apostel Paulus niet om een specifieke behandeling van het huwelijk. De statenvertalers vatten vers 1-3 als volgt samen: ‘De apostel in het voorgaande hoofdstuk verklaard hebbende dat de zonde over degenen die in Christus zijn, niet meer heerst, gelijk zij heerst over degenen die onder de wet zijn, bewijst nu hetzelve door het voorbeeld van de vrijmaking ener vrouw van de heerschappij haars mans door den dood des mans.’ De band van het huwelijk dient hier dus als een illustratie of voorbeeld van de band die de wet (de wet der zeden, de wet van de tien geboden in zijn algemeenheid) heeft over de mens, totdat een mens van die wet wordt vrijgemaakt door Christus. Kortom: het gaat hier niet om uiteenzetting over het huwelijk, maar het huwelijk wordt alleen als voorbeeld genoemd.
Met deze manier van lezen ben ik mee eens
En daarbij noemt de apostel de algemene regel, namelijk dat het huwelijk voor de vrouw geldt zolang de man leeft. Om een eventuele uitzondering bekommert hij zich niet, want hij spreekt over een geheel ander onderwerp, namelijk de vrijmaking van de mens van de wet voor degenen die in Christus zijn. Ook hier laat ds. Engelsma deze tekst buiten het verband waarin het staat heersen over andere gedeelten van de Heilige Schrift, door deze tekst een ‘absoluut’ gezag toe te kennen, zoals hij dat noemt
PAULUS gebruikt de illustraties van het huwelijk om een geestelijke werkelijkheid duidelijk te maken. En dan kan het niet zo zijn dat de kern van wat hij zegt over huwelijk en wanneer je daarvan vrij ben afwijkt van wat de Bijbel daar elders over zegt.Want dan ontkracht je het betoog van de geestelijke werkelijkheid die hij daarmee duidelijk probeert te maken.
Want
Vervolgens gaat ds. Engelsma zeer ernstig in de fout door de eerste en tweede vorm van verlating of echtscheiding in het Nieuwe Testament (zoals hiervoor besproken) op één hoop te gooien. De teksten over de verlating om allerlei oorzaak verklaart hij van toepassing op de situatie van hoererij en overspel. Christus zondert hoererij en overspel echter nadrukkelijk uit; ds. Engelsma doet dit niet. Zo verklaart hij de passages in Markus 10:11, 12, Lukas 16:18 en 1 Korinthe 7:10, 11 onverkort van toepassing op de situatie van hoererij en overspel. Hierboven hebben we aangetoond dat deze passages op grond van vergelijking met de passages uit Mattheüs juist NIET gelden voor hoererij en overspel. Doordat ds. Engelsma deze teksten allemaal op één hoop gooit, verbiedt hij ook een nieuw huwelijk door de verlaten partij in geval van hoererij en overspel. Nogmaals: Christus maakt juist voor die situatie een uitzondering. Ook hier treedt ds. Engelsma het beginsel van Schrift met Schrift vergelijken met voeten.
Hoe verklaart ds. Engelsma dan Mattheüs 19:9? Ds. Engelsma erkent dat de zonde van hoererij of overspel op grond van Mattheüs 19:9 een uitzondering vormt op het verbod tot echtscheiding. Hij houdt echter staande dat deze uitzondering alléén geldt voor de scheiding (van tafel en bed), maar niet voor het hertrouwen door de onschuldige partij. Ondanks de scheiding van tafel en bed blijft het huwelijk volgens hem gewoon van kracht.
Professor Engelsma zegt dat Jezus in Zijn antwoord op de vraag van de farizeeërs of het geoorloofd was om allerlei oorzaak te scheiden van man of vrouw en waarom Mozes dat toch toegestaan had. Jezus hier de situatie na overspel uitzondert en het antwoord op die vraag dan ook geen betrekking heeft daarop en dus ook geen uitzondering vormt op het antwoord . En dus op het verbod van hertrouwen.
Ook zegt hij: ‘Christus spreekt ook helemaal niet over hertrouwen in deze tekst. Jezus spreekt slechts over opnieuw trouwen omdat echtscheiding meestal tot doel heeft om een ander te trouwen dan wel uiteindelijk leidt tot het trouwen van iemand anders.’ Dit is een merkwaardige redenering: Christus zou niet over hertrouwen spreken, maar doet dit alleen maar terzijde en impliciet omdat dit vaak voorkomt. Dat is toch wel heel erg in strijd met de tekst, waar uitdrukkelijk staat: ‘Maar Ik zeg u, dat zo wie zijn vrouw verlaat, anders dan om hoererij, EN EEN ANDERE TROUWT, die doet overspel; en die de verlatene TROUWT, doet [ook] overspel.’ Christus spreekt dus niet alleen over scheiden, maar ook over trouwen in een nieuw huwelijk. Beide worden verboden voor de situatie ‘om allerlei oorzaak’. Maar voor beide geldt ook de uitzondering ‘anders dan om hoererij’. Ds. Engelsma gaat daar geheel aan voorbij.
Zie mijn uitleg van Mattheus 19.
Verder zegt ds. Engelsma over deze tekst het volgende: ‘Wanneer Matheus 19:9 in het midden van de tekst concludeert en eindigt, met de woorden "en een andere trouwt, die doet overspel," dan zou er nog enige excuus zijn voor de onzekerheid omtrent als dan niet toelaten van hertrouwen in deze tekst. (…) Maar Matheus 19:9 eindigt niet midden in de zin. Er is nog een tweede deel: "en die de verlatene trouwt, doet ook overspel." In dit tweede deel van de zin is ‘de verlatene’ de vrouw die onwettig door haar man is verlaten waarbij die man een andere vrouw heeft getrouwd waardoor hij echtbreuk heeft gepleegd. Zij, die verlatene, is de "onschuldige partij." Desondanks, wie haar trouwt pleegt ook overspel! Natuurlijk pleegt, ook zij overspel, wanneer ze hertrouwt.’
Ook hier is de exegese van ds. Engelsma zonder grond. Hij betrekt de woorden ‘anders dan om hoererij’ niet bij zijn exegese. Hij gaat er geheel aan voorbij dat deze woorden ‘anders dan om hoererij’ voor het gehele vers gelden en dus ook voor het tweede deel van het vers. Hij gaat eraan voorbij dat de regel die Christus geeft dat het opnieuw trouwen niet mogelijk is, JUIST van toepassing is voor het verlaten om allerlei oorzaak, en NIET van toepassing is in geval van hoererij of overspel, omdat Christus deze situatie Zelf uitzondert.
Het is duidelijk dat dat jouw opvatting is.
N.a.v. Mattheus nog het volgende:
als de Heere Jezus in vers 6 algemene regel formuleert dan gebruikt Hij voor scheiding het algemene woord chorizo, en dat je niet mag scheiden. Als Hij dan de vraag van de farizeeërs specifiek beantwoordt in vers 9, gebruikt Hij een ander Grieks woord (apolyo) wat sv vertaalde met verlaten. Dan beantwoorde Hij dus alleen die vraag (waarom Mozes die scheidbrief) specifieke voor de farizeeërs. Kennelijk heeft Hij in Zijn antwoord alleen die vraag willen beantwoorden. En dus niet de vraag wat te doen na overspel. Daarbij heeft het antwoord dan geen betrekking op hertrouwen na overspel.
Ook is het een ongerijmdheid van ds. Engelsma om (zoals in het slot van zijn artikel) te zeggen dat het hertrouwen ‘echtbreuk’ is, terwijl hij het voorafgegane overspel daar geen ‘echtbreuk’ noemt. De Bijbel leert ons anders: in de grondtalen zijn ‘echtbreken’ en ‘overspel doen’ een en hetzelfde woord en in onze vertaling vinden we als omschrijving van het zevende gebod in Deuteronomium 5:18 alsook diverse malen in het Nieuwe Testament: ‘Gij zult geen overspel doen.’ Daarmee staat ‘overspel doen’ gelijk aan ‘echtbreken’. Het echtbreken begint dus wel degelijk met het doen van overspel door de schuldige partij. Daarmee wordt het huwelijk aangetast en gebroken. En indien geen verzoening plaatsvindt, is de echtbreuk volkomen.
Ik ben het niet helemaal met je kritiek eens. je kon eerder ook geen voorbeelden noemen waarbij op het moment van overspel het huwelijk gebroken is. Kijk naar Davíd en Bathseba. Uria was nog steeds de man van Bathseba, toen zij zwanger was van David. En Bathseba de vrouw van Uria. David en Bathseba hadden gedood moeten worden. En vanaf dat moment zou Uria weduwnaar zijn geweest. David probeert de boel te bedekken door Uria naar huis te laten komen. Dat plan mislukt. Dan zorgt hij ervoor dat Uria sterft. En neemt Bathseba tot vrouw.
Nathan zegt in 2 sam 12 vers 7 : u hebt Uria, de Hethiet, met het zwaard gedood. Zijn vrouw hebt u tot vrouw genomen en hem hebt u door het zwaard van de Ammonieten gedood.
Op het moment dat je man of vrouw overspel doet is hij zij nog steeds je echtgenoot. Overspel is ook geen gebod om te (burgerlijk) te scheiden. Het is toegestaan maar niet verplicht. ( stel dat het eenmalig is en er oprecht berouw en bekering is?)
Het huwelijk eindigt niet door de daad overspel
Anders zou iemand wanneer die zijn zonden belijdt aan zijn inmiddels (ex) echtgenoot. En die ex echtgenoot vergeeft hem of haar , niet meer als man en vrouw verder mogen gaan. Want dat zijn ze dan niet meer. Je doet overspel of niet. De eerste keer is overspel en de twintigste keer ook. En de doodstraf op overspel stond ook op direct de eerste keer en niet bij volharden daarin. De dood was het vervolg van de zonde. Maar de zonde is niet het einde van het verbond.
Het artikel van ds. Engelsma waaruit we citeren, eindigt als volgt: ‘Scheiding (van tafel en bed) is toegestaan op grond van overspel (hoererij). Elk hertrouwen na echtscheiding is verboden en wordt door de Schrift ‘echtbreuk’ genoemd, dit geldt ook voor de "onschuldige partij." De reden hiervoor is Gods eervolle ordinantie van het huwelijk als een levenslang en onverbrekelijk verbond. Laten de heiligen dit in praktijk brengen. Laten de kerken dit proclameren. En verdedigen met een ijzeren discipline (=tuchtuitoefening).’
Een verwerpelijke oproep. Iemand die het beginsel van Schrift met Schrift vergelijken met voeten treedt, heeft geen recht om op deze wijze zijn mening naar voren te brengen en op fanatieke wijze te bestrijden wat door de rechtzinnige leraars van de kerk is verdedigd en vastgesteld, namelijk dat Christus in Mattheüs 19:9 (alsook Mattheüs 5:32 wanneer we deze tekst met Mattheüs 19:9 vergelijken) een uitzondering noemt van het beginsel dat hertrouwen na scheiding niet mogelijk is.
Wat een taal.. Ik ben het met hem eens. Want uit het gevolg van de andere opvatting over Mattheus 19 blijkt in de praktijk dat de schuldige en onschuldige in welke situatie dan ook mogen hertrouwen. Zodra je aanneemt dat door echtscheiding of door overspel het huwelijk eindigt. Dan mag als er geen verzoening mogelijk is hertrouwt worden maar dan mag ook de schuldige hertrouwen. Want er is geen huwelijk meer. Zie bijvoorbeeld de vraagbeantwoording op Refoweb hierover van ds. Harinck. Indien terugkeer naar de man onmogelijk is omdat de man hertrouwt ligt de zaak anders…. En mag zelfs de verlatene trouwen.
http://www.refoweb.nl/vragenrubriek/145 ... -scheiding
Is echtscheiding de enige weg na hoererij of overspel?
Een nog te behandelen vraag is of na hoererij of overspel door de schuldige partij altijd een scheiding moet plaatsvinden. Het antwoord hierop is een beslist nee. Wanneer een van beide huwelijkspartners in hoererij of overspel valt of gevallen is, is het allereerst nodig dat verzoening gezocht wordt. Dat dient te gebeuren door de onschuldige partij, maar ook door anderen. Ambtsdragers (predikanten en ouderlingen) hebben hierin eveneens een bijzondere rol. Is verzoening echter niet mogelijk – en de onschuldige partij is ook niet verplicht om in alle gevallen zich te verzoenen – dan is het ultieme gevolg dat echtscheiding mogelijk is. Niet omdat echtscheiding geen zonde is, maar wel om de onschuldige partij vrij te maken van de schuldige partij.
Dus is er toch nog een huwelijk volgens jou na overspel en eindigt het huwelijk niet door overspel?
Er zijn geen vaste regels hoe lang naar verzoening gestreefd moet worden. Ook zijn er geen regels te geven of overspel eenmalig of herhaald moet zijn voordat een echtscheiding mogelijk is. Het principe is dat verzoening de eerste weg dient te zijn. Tegelijk is de onschuldige partij niet verplicht altijd een verzoening te aanvaarden. Zeker niet wanneer van oprecht berouw bij de andere partij geen sprake is.
Die vaste regels zijn er inderdaad niet. Wel was er de vaste regel in OT dat op 1 malig overspel al de doodstraf stond. Zo ernstig is deze/ zonde. We zijn nu in het NT. Waarom zou mislukken van verzoening grond zijn om te hertrouwen. Dat staat nergens in de hele Schrift.
Echtscheiding en de mogelijkheid tot hertrouwen
Een echtscheiding in deze situatie (na hoererij of overspel) opent voor de onschuldige partij ook de weg tot een nieuw huwelijk. We hebben dit eerder in deze bijdrage uitgebreid aangetoond. Voor de Schriftbewijzen verwijzen we dan ook naar de eerdere bespreking.
Dus dan ook voor degene die echtbreuk heeft gepleegd. Want het huwelijk is er niet meer? Dat is wel de consequentie van deze opvatting. En dat zie je dus ook al terugkomen bij hoe ds Harinck dat verwoordt.
Wel nog de volgende vraag: Zijn de gronden voor echtscheiding ook gronden voor hertrouwen? Het antwoord hierop is bevestigend. Tenminste als het gaat om een Schriftuurlijke grond voor echtscheiding. Dat is dus niet de echtscheiding om allerlei oorzaak! Wanneer echter sprake is van een echtscheiding die in overeenstemming met Gods Woord mogelijk is – en na hoererij of overspel is dat heel duidelijk het geval – dan is de mogelijkheid tot hertrouwen onafscheidelijk aan echtscheiding verbonden. Het is een Roomse dwaling om hier onderscheid te maken en enerzijds wel echtscheiding na overspel toe te staan, maar niet het hertrouwen toe te staan (in dezelfde dwaling vervalt ook ds. Engelsma).
Grote woorden. Maar de Rk kerk dwaalde door van het huwelijk een sacrament te maken. En de echtscheiding bij overspel in feite onmogelijk te maken. Maar niet door het huwelijk in beginsel onverbrekelijk te achten. In de roomse kerk behoorde het huwelijk tot de heilsmiddelen. Maar dat was een dwaling die ik niet terug zie of lees bij professor Engelsma. Nergens zegt hij dat het een instelling van Christus alleen is., wel van God. Het is een scheppingswerk van de drie- enige God. Nergens zegt hij dat het huwelijk iets verzegelt of wat dan ook. Wel is het zo, maar dat zijn mijn woorden, dat het huwelijk wat een scheppingswerk is van Hem, niet teruggebracht kan of mag worden tot een contract tussen twee mensen, waar God bijgehaald wordt of waar God Zich vanaf trekt. Een huwelijk tussen twee christenen , zijn twee mensen, 2 zondaren door Hem samengebracht. Dat zal dan ook zo ervaren worden als het goed is. En dat mag niet zo gescheiden worden alsof God scheiding aanbrengt. Het is eerder rooms om zo te handelen alsof een ds of kerkenraad kan beslissen dat een huwelijk niet meet bestaat, ondanks dat de echtgenoot nog leeft.
Door de echtscheiding (indien geoorloofd volgens Gods Woord) wordt het huwelijk daadwerkelijk ontbonden en dat betekent dat alle rechten en plichten van de echtgenoten tegenover elkaar worden opgeheven. Dat impliceert noodzakelijk ook de mogelijkheid voor de onschuldige partij om opnieuw te trouwen. Over de schuldige partij spreken we in deze bijdrage niet. Dat is een afzonderlijk onderwerp en valt buiten het kader van deze bijdrage.
Ontbonden naar burgerlijk recht. Maar nergens in de Schrift staat dat wat Hij samengevoegd heeft door de mens gescheiden mag en kan worden. Daarnaast ontheft het van de burgelijke plichten. Maar de plicht van bekering, van berouw, van vergeving blijft bestaan. En ook de persoonlijke belofte aan God om de ander nimmermeer te verlaten. Wanneer de een de ander verlaat, betekent dat niet dat de ander hem ook mag verlaten.
Ten slotte
In deze bijdrage zijn we uitvoering ingegaan op de verschillende vormen van echtscheiding die in Gods Woord genoemd worden. We hebben ons daarbij volledig gericht op het Nieuwe Testament, omdat dit voor ons thans bepalend is. De verschillende vormen van echtscheiding hebben we onderscheiden, omdat deze vormen verschillend beoordeeld moeten worden. Scheiding om allerlei oorzaak is ongeoorloofd, daarentegen is een scheiding na hoererij of overspel mogelijk. Echtscheiding is tegen Gods gebod. Echter, de onschuldige partij (de partij die niet daadwerkelijk, dat is met de daad, de echtbreuk pleegt, maar deze tegen zijn of haar wil ondergaat), mag zich in zo’n geval wel vrijmaken van de schuldige partij. Gods Woord (Christus Zelf) staat dit toe door een uitzondering op de algemene regel in Mattheüs 19:9. Bovendien is het in werkelijkheid de schuldige partij die de echt verbroken heeft, niet de onschuldige wanneer die zich van de schuldige partij vrijmaakt. En niet alleen echtscheiding is in zo’n geval volgens Gods Woord geoorloofd, maar ook het aangaan van een nieuw huwelijk.
Verder hebben we in deze bijdrage de opvattingen van ds. Engelsma over hertrouwen na echtscheiding in geval van overspel weerlegd. Ds. Engelsma past het beginsel van ‘Schrift met Schrift vergelijken’ niet getrouw toe. Hij laat de ene Schriftplaats heersen over de andere en rukt de Schriftplaatsen uit hun verband. Hij onderscheidt niet zorgvuldig de verschillende vormen van echtscheiding zoals in Gods Woord genoemd, maar verwart deze. In het bijzonder past hij de regels die Christus geeft voor ongeoorloofde scheiding (‘om allerlei oorzaak’) toe op de toegestane scheiding vanwege hoererij en overspel. Door deze verwarring legt hij de onschuldige partij na overspel door de andere partij een ongehuwd leven op en gebruikt in dit verband grote woorden ten aanzien van een eventueel aangegaan tweede huwelijk. Wij verwerpen daarom zijn opvattingen in deze als in strijd met Gods Woord. Daarentegen blijven wij bij hetgeen door de reformatoren, alsook later en eerder, over deze zaak is geleerd
Verder valt op dat je meerdere teksten geweld aan moet dan om hertrouwen na echtscheiding toe te staan. Uiteindelijk gebaseerd op 1 bijzin. Uit Mattheus, worden vergaande conclusies getrokken. Waar jij Professor dominee Engelsma beschuldigt door ene tekst over de ander te laten heersen. Doe jij dat met een regeltje uit de hele Schrift.Zonder m.i. echt rekening te houden met de context waarin iets gezegd is.
Verder wilde ik zeggen dat ik onlangs ergens iets opvallends las : namelijk de mogelijkheid dat Erasmus in zijn tekstuitgave zelf het woordje El toegevoegde in Math 19:9.
