Dorsvloer vol confetti

[Zita]

- Het boek van Franca Treur mag je wel degelijk vermengen met de algemene discussie over kerkverlating.

Ik keur het niet af, ik stel alleen maar vast dat het gebeurt.
Ik bestrijd alleen dat men tussen het thema kerkverlating en het thema boek Franca Treur een is-gelijk-teken zet, zodanig, dat als iemand dat boek niet gelezen heeft, kennelijk niets mag zeggen over kerkverlating. Dan wordt het toch eens hoog tijd om jezelf een spiegel voor te houden (ik doel nu expliciet op Rosa).

Ik ben met je eens dat een is-gelijk-teken niet helemaal correct is. Ik zie helaas wel bij sommigen de houding: iemand die de kerk heeft verlaten, heeft mij niks meer te zeggen. En dat lijkt me een wat gevaarlijke houding, als je inzicht wilt hebben in de gedachten van afhakers, om zo beter in staat te zijn om te pogen hen bij de kerk te houden. Maar mischien hebben die gedachten je ook wel niets te zeggen. (overigens is dit naar niemand in het bijzonder bedoeld)

[Tiberius]

- Het boek van Franca Treur mag je wel degelijk vermengen met de algemene discussie over kerkverlating.

Ik keur het niet af, ik stel alleen maar vast dat het gebeurt.
Ik bestrijd alleen dat men tussen het thema kerkverlating en het thema boek Franca Treur een is-gelijk-teken zet, zodanig, dat als iemand dat boek niet gelezen heeft, kennelijk niets mag zeggen over kerkverlating. Dan wordt het toch eens hoog tijd om jezelf een spiegel voor te houden (ik doel nu expliciet op Rosa).

Ik ben met je eens dat een is-gelijk-teken niet helemaal correct is. Ik zie helaas wel bij sommigen de houding: iemand die de kerk heeft verlaten, heeft mij niks meer te zeggen. En dat lijkt me een wat gevaarlijke houding, als je inzicht wilt hebben in de gedachten van afhakers, om zo beter in staat te zijn om te pogen hen bij de kerk te houden. Maar mischien hebben die gedachten je ook wel niets te zeggen. (overigens is dit naar niemand in het bijzonder bedoeld)

Juist wel; dat zeg ik juist de hele tijd: ga eens in gesprek met een (potentiële) kerkverlater in je eigen kerkelijke gemeente. Daar heb je veel meer aan dan je te gaan liggen spiegelen aan en collectief schamen voor een boekje uit een volkomen vreemde omgeving. Mogelijk kan je dan nog wel wat bereiken ook; zowel in de richting van kerkverlater als van de gemeente zelf.
(Sorry, dat ik het kennelijk niet goed genoeg verwoord heb eerst).

[Luther]

- Ik snap nog steeds niet waarom je van het woord 'spiegels' zo flauw wordt, maar dat terzijde... Het lijkt me een goede term, die steeds meer nodig blijkt.

Dan moet het wel echt een spiegel zijn, geen lachspiegel.

Voor mij is dit meer een huilspiegel, maar goed...

- Het boek van Franca Treur mag je wel degelijk vermengen met de algemene discussie over kerkverlating.

Ik keur het niet af, ik stel alleen maar vast dat het gebeurt.
Ik bestrijd alleen dat men tussen het thema kerkverlating en het thema boek Franca Treur een is-gelijk-teken zet, zodanig, dat als iemand dat boek niet gelezen heeft, kennelijk niets mag zeggen over kerkverlating. Dan wordt het toch eens hoog tijd om jezelf een spiegel voor te houden (ik doel nu expliciet op Rosa).

Nee, een is-gelijk-teken is niet juist, want er zijn nog een stel redenen van kerkverlating. Maar de reden die door het boek van Franca naar voren komt, is wel de reden waar ik me de meeste zorgen om maak. En ik stel vast, dat het op zichzelf ook wel jouw zorgen zijn. Ik spreek ook jongelui uit mijn eigen kerkelijke gemeente, wees gerust. Maar je kunt het ene doen (eigen jongeren spreken) en het andere niet nalaten (literatuur tot je nemen en daar lessen uit trekken), en dat laaste niet in de minste plaats om dat een boek veel meer impact heeft. Ook onder mensen die totaal niet tot onze kring behoren. Het boek van Franca Treur heeft zojuist de 7e druk achter de rug in een paar maanden tijd. Dat zegt toch wel iets... (Invloed van RF, denk ik... )

Wat de insteek van het artikel betreft: Ik vond het juist knap dat ds. Visscher het verweefde in een bespreking van drie boeken; zo komt het toch in de Saambinder, zonder dat het direct massief als het een 'schaamsessie' wordt, zoals Afgewezen dat noemt.

Alleen ben ik bang dat het anders over komt dan jij graag zou willen. [/quote]
Dat is dan zoiets als ziende blind zijn....

[Luther]

Ik ben met je eens dat een is-gelijk-teken niet helemaal correct is. Ik zie helaas wel bij sommigen de houding: iemand die de kerk heeft verlaten, heeft mij niks meer te zeggen. En dat lijkt me een wat gevaarlijke houding, als je inzicht wilt hebben in de gedachten van afhakers, om zo beter in staat te zijn om te pogen hen bij de kerk te houden. Maar mischien hebben die gedachten je ook wel niets te zeggen. (overigens is dit naar niemand in het bijzonder bedoeld)

Juist wel; dat zeg ik juist de hele tijd: ga eens in gesprek met een (potentiële) kerkverlater in je eigen kerkelijke gemeente. Daar heb je veel meer aan dan je te gaan liggen spiegelen aan en collectief schamen voor een boekje uit een volkomen vreemde omgeving. Mogelijk kan je dan nog wel wat bereiken ook; zowel in de richting van kerkverlater als van de gemeente zelf.
(Sorry, dat ik het kennelijk niet goed genoeg verwoord heb eerst).

Opeens bekruipt mij het gevoel dat jij gewoon niet zoveel 'voelt' bij literatuur, klopt dat?
Ik lees zo'n boek namelijk zo, dat de hoofdpersoon (in dit geval Kathelijne) voor mij een abstractie is van mensen die ik in werkelijkheid ken. Dus bij het lezen is Kathelijne voor mij iemand anders, die ik concreet ken. En zo lees ik haar verhaal. Is dat dan in alle facetten juist? Nee, uiteraard niet. Bij elk facet kun je dat invullen: dit klopt wel, dit klopt niet, maar zo komt een boek tot leven, dan lees je het en dan sta je naast iemand. Ik ben dan in gedachten steeds in gesprek. Een goed boek leest jou en niet andersom. En dan kun je (door een concrete bekende situatie in te vullen) jezelf beschaamd en schuldig voelen aan de hand van een verhaal dat mensen beschrijft die totaal onbekend zijn voor je. Daarmee pakt het boek je, het sleept je van de fictie zo de werkelijkheid in, het verschaft inzichten over jou wel bekende personen en situaties en het scherpt daarmee je geest, je oordeel en je levenswijze.

Misschien kun jij helemaal niets met deze vorm van literatuurbeschouwing, maar het verklaart wellicht dat we eenzelfde boek zo heel anders kunnen taxeren. Franca Treur zegt in een bepaald interview dat de gereformeerde gezindte niet zoveel met kunst heeft, want "wat heb je eraan", zo vraagt men dan. Terwijl ik van mening ben dat diepgravende kunstbeschouwing je pas echt plaatst in de rauwe werkelijkheid van de wereld na Genesis 3.

[refo]

Viel me bij de Violen van Siebelink ook op. Gingen mensen op dit forum zitten vlooien over ds Paauwe. Die was nooit in Ede geweest. En dus was het boek niet historisch en dus was het hele boek ongeloofwaardig. Enz. Dus doen we er niets mee.

Een boek is een kunstuiting. De interviews met Franca zijn interviews met Franca. Katelijne is Katelijne. Als kinderen als Katelijne het kerkgaan beleven zoals ze beschrijft. En het omgaan met haar ouders op geloofsgebied. Of met haar bekeerde oma.

Ik vraag me overigens af of we onze ouders en grootouders zo hard moeten vallen.
Mijn grootouders zouden ook bekeerde mensen geweest zijn. Alle vier wel, geloof ik. Ik neem dat graag aan, maar persoonlijk heb ik daar niet zoveel van gemerkt.

Van godsdienstige opvoeding door ouders is me ook niet zoveel bijgebleven. God en godsdienst was eigenlijk zoiets als ademhalen. Het was er altijd, ook al sprak je er niet zoveel over. Bijbellezen en bidden bij eten en slapengaan. Ik voelde me als kind één met gemeente en God. Als er eens iemand overleed en je hoorde dat hij in de hemel was, dan dacht ik: ja, zo gaat dat. Iedereen komt uiteindelijk bij God, want wij zijn christelijk. Zo beleefde ik het op de leeftijd van Katelijne.

En ik snap best waarom niemand zijn mond er over opendeed. Het is niet zo gauw goed in onze gezindte. Praat er maar niet teveel over, want voor je het weet zeg je het een pietsie verkeerd en is iemand voor eeuwig verknoeid. Laat het maar aan de dominee over.

[Jongere]

- Het boek van Tim Keller heb ik ook: aanbevolen, wel kritisch lezen. Maar ik begrijp niet (afgezien misschien van het tijdsaspect) dat je dergelijke boeken ongelezen laat.

Nu we toch aan het bespreken zijn: wat moet er precies kritisch worden gelezen? Dominee Visser benadrukt het ook al, maar ik zie het eerlijk gezegd niet zo. Het feit dat Janse het negatief recenseert neem ik eerlijk gezegd niet mee in mijn beoordeling. Een verwijt over de algemene verzoening is gemakkelijk gemaakt, maar mist m.i. elke grond.
Als ik goed tussen de regels heb doorgelezen was ds. Visser gewoon erg positief over dit boek. En nu zou ik graag nog willen horen wat al die dingen zijn die er op aan te merken zijn.

[Luther]

- Het boek van Tim Keller heb ik ook: aanbevolen, wel kritisch lezen. Maar ik begrijp niet (afgezien misschien van het tijdsaspect) dat je dergelijke boeken ongelezen laat.

Nu we toch aan het bespreken zijn: wat moet er precies kritisch worden gelezen? Dominee Visser benadrukt het ook al, maar ik zie het eerlijk gezegd niet zo. Het feit dat Janse het negatief recenseert neem ik eerlijk gezegd niet mee in mijn beoordeling. Een verwijt over de algemene verzoening is gemakkelijk gemaakt, maar mist m.i. elke grond.
Als ik goed tussen de regels heb doorgelezen was ds. Visscher gewoon erg positief over dit boek. En nu zou ik graag nog willen horen wat al die dingen zijn die er op aan te merken zijn.

Kritisch alleen in de zin, dat Keller als het gaat om de toepassing van het heil remonstrantse trekken heeft.
Maar inderdaad, ds. Visscher was er positief over tussen de regels door. Dat laatste vond ik eigenlijk het vermakelijkste, gezien de zure recensie door CSL, die feitelijk weer helemaal onderuit werd gehaald.

[Rosa]

Beste Tiberius,

Nog even een reactie van mijn zijde. Ik heb gelezen dat je explicitiet op mij doelt. Waarom ik zo stevig mijn redeneringen heb verwoord, is omdat ik een boek over een onderwerp wat impliciet met kerkverlating te maken heeft, niet kan loskoppelen van kerkverlating op zichzelf. En dat heb jij ook niet altijd gedaan in de hele discussie. Blijkbaar heb je daar altijd wel op gedoeld, (dat heb ik dan niet begrepen) maar we bespreken toch allereerst het boek en daar omheen zit het thema kerkverlating geweven. Je kunt die twee dingen niet scheiden en daarom heb ik ze geprobeerd om te verweven. Je kunt Katelijne en Franca niet op een bepaalde manier wegzetten zonder het aspect kerkverlating mee te nemen, daar getuigen jouw reacties van als ik het goed interpreteer. Ik denk dat als jij het volledig los wilt koppelen, je een nieuw thema op dit forum op moet zetten. Mijns inziens volgt het één op het ander (jeugdervaringen en kerkverlating) en is niet van elkaar te scheiden. Kerkverlating heeft altijd een dieper liggende reden namelijk. Ik ben van mening dat je in een discussie de dingen altijd in zijn verband moet zien.

[Tiberius]

Ik ben met je eens dat een is-gelijk-teken niet helemaal correct is. Ik zie helaas wel bij sommigen de houding: iemand die de kerk heeft verlaten, heeft mij niks meer te zeggen. En dat lijkt me een wat gevaarlijke houding, als je inzicht wilt hebben in de gedachten van afhakers, om zo beter in staat te zijn om te pogen hen bij de kerk te houden. Maar mischien hebben die gedachten je ook wel niets te zeggen. (overigens is dit naar niemand in het bijzonder bedoeld)

Juist wel; dat zeg ik juist de hele tijd: ga eens in gesprek met een (potentiële) kerkverlater in je eigen kerkelijke gemeente. Daar heb je veel meer aan dan je te gaan liggen spiegelen aan en collectief schamen voor een boekje uit een volkomen vreemde omgeving. Mogelijk kan je dan nog wel wat bereiken ook; zowel in de richting van kerkverlater als van de gemeente zelf.
(Sorry, dat ik het kennelijk niet goed genoeg verwoord heb eerst).

Opeens bekruipt mij het gevoel dat jij gewoon niet zoveel 'voelt' bij literatuur, klopt dat?
Ik lees zo'n boek namelijk zo, dat de hoofdpersoon (in dit geval Kathelijne) voor mij een abstractie is van mensen die ik in werkelijkheid ken. Dus bij het lezen is Kathelijne voor mij iemand anders, die ik concreet ken. En zo lees ik haar verhaal. Is dat dan in alle facetten juist? Nee, uiteraard niet. Bij elk facet kun je dat invullen: dit klopt wel, dit klopt niet, maar zo komt een boek tot leven, dan lees je het en dan sta je naast iemand. Ik ben dan in gedachten steeds in gesprek. Een goed boek leest jou en niet andersom. En dan kun je (door een concrete bekende situatie in te vullen) jezelf beschaamd en schuldig voelen aan de hand van een verhaal dat mensen beschrijft die totaal onbekend zijn voor je. Daarmee pakt het boek je, het sleept je van de fictie zo de werkelijkheid in, het verschaft inzichten over jou wel bekende personen en situaties en het scherpt daarmee je geest, je oordeel en je levenswijze.

Misschien kun jij helemaal niets met deze vorm van literatuurbeschouwing, maar het verklaart wellicht dat we eenzelfde boek zo heel anders kunnen taxeren. Franca Treur zegt in een bepaald interview dat de gereformeerde gezindte niet zoveel met kunst heeft, want "wat heb je eraan", zo vraagt men dan. Terwijl ik van mening ben dat diepgravende kunstbeschouwing je pas echt plaatst in de rauwe werkelijkheid van de wereld na Genesis 3.

Dus als ik het goed begrijp ben je van opvatting veranderd?
Eerst stelde je dat iedereen dit boek gelezen moet hebben en nu alleen nog maar voor literatuurliefhebbers.

[Tiberius]

Beste Tiberius,

Nog even een reactie van mijn zijde. Ik heb gelezen dat je explicitiet op mij doelt. Waarom ik zo stevig mijn redeneringen heb verwoord, is omdat ik een boek over een onderwerp wat impliciet met kerkverlating te maken heeft, niet kan loskoppelen van kerkverlating op zichzelf. En dat heb jij ook niet altijd gedaan in de hele discussie. Blijkbaar heb je daar altijd wel op gedoeld, (dat heb ik dan niet begrepen) maar we bespreken toch allereerst het boek en daar omheen zit het thema kerkverlating geweven. Je kunt die twee dingen niet scheiden en daarom heb ik ze geprobeerd om te verweven. Je kunt Katelijne en Franca niet op een bepaalde manier wegzetten zonder het aspect kerkverlating mee te nemen, daar getuigen jouw reacties van als ik het goed interpreteer. Ik denk dat als jij het volledig los wilt koppelen, je een nieuw thema op dit forum op moet zetten. Mijns inziens volgt het één op het ander (jeugdervaringen en kerkverlating) en is niet van elkaar te scheiden. Kerkverlating heeft altijd een dieper liggende reden namelijk. Ik ben van mening dat je in een discussie de dingen altijd in zijn verband moet zien.

Wat je doet in je eerste posting in dit topic, is de bespreking van dit boek uitbreiden tot het thema kerkverlating. Dat geeft niets, dat gebeurt wel vaker in topics op RF.
Maar als iemand dan wat over het thema kerkverlating gaat zeggen, kan je niet zeggen: jij bent zelfingenomen, star, etc, want je zegt iets over kerkverlaters, terwijl je dit boek niet hebt gelezen. Die vlieger gaat niet op, omdat je de scope zelf al veel breder gemaakt hebt.

Zo ook in deze posting: met je eerste zinnen van deze posting (dat je de bespreking van dit boek niet los kan koppelen van het thema kerkverlating) ben ik het helemaal eens. Maar andersom geldt het natuurlijk niet.

Dan kom ik na 23 pagina's weer steeds maar weer terug op de vraag die in het prille begin van dit topic al gesteld is, toen iemand vol triomf riep, dat dit boek een spiegel voor ons zou moeten zijn:

En dan? Wat weet je dan meer dan wat je al wist?

[freek]

Om eerlijk te zijn zie ik ook niet waarom dit boek ons een spiegel moet voorhouden. Als je de bevindelijke context even wegdenkt had het een willekeurig verhaal kunnen zijn over een gezin waarin het enige meisje een eenling is. Waarin ouders slechts oog hebben voor andere dingen. Het meisje is met het geloof bezig, maar komt niet echt tot de kern. Voornamelijk omdat de bevindelijke voorwaarden dit belemmeren. Maar we weten dat dit gebeurt. Daar hebben we het boek van Franka Treur niet voor nodig.

Franka Treur is daarnaast Kathelijne niet, zegt Refo terecht. FT heeft aanvankelijk gekozen voor de kerk en zelfs voor een christelijke studentenvereniging. Ze ging twijfelen, maar niet vanwege het ontbreken van 'echte voorbeelden' en het leven met de Heere. Allicht speelde het mee, maar de 'wetenschap' zorgde voor haar geloofsafval. Vanuit die positie schrijft ze een boek. Natuurlijk kun je zeggen dat het ontbreken van authentiek geloof er mede debet aan was. Maar dat geldt zo vaak. Als we al willen spiegelen, zou dit boek een mooi voorbeeld zijn dat ex-refo's niet los staan van hun geloofsopvoeding en dat ze er nog met warmte over kunnen spreken/schrijven.

Kortom, het is een treurig boek omdat de rijkdom van een leven met God erin ontbreekt. Maar dat kan ook niet omdat iemand die breekt met het geloof, geen boek kan schrijven over de vreugde van het geloven. Die geloofservaring ontbreekt haar 'gewoon'.

Laten we de discussie over kerkverlating voortzetten, maar doe even niet alsof dit boek daarop hét antwoord is.

[henriët]

Viel me bij de Violen van Siebelink ook op. Gingen mensen op dit forum zitten vlooien over ds Paauwe. Die was nooit in Ede geweest. En dus was het boek niet historisch en dus was het hele boek ongeloofwaardig. Enz. Dus doen we er niets mee.

Een boek is een kunstuiting. De interviews met Franca zijn interviews met Franca. Katelijne is Katelijne. Als kinderen als Katelijne het kerkgaan beleven zoals ze beschrijft. En het omgaan met haar ouders op geloofsgebied. Of met haar bekeerde oma.

Ik vraag me overigens af of we onze ouders en grootouders zo hard moeten vallen.
Mijn grootouders zouden ook bekeerde mensen geweest zijn. Alle vier wel, geloof ik. Ik neem dat graag aan, maar persoonlijk heb ik daar niet zoveel van gemerkt.

Van godsdienstige opvoeding door ouders is me ook niet zoveel bijgebleven. God en godsdienst was eigenlijk zoiets als ademhalen. Het was er altijd, ook al sprak je er niet zoveel over. Bijbellezen en bidden bij eten en slapengaan. Ik voelde me als kind één met gemeente en God. Als er eens iemand overleed en je hoorde dat hij in de hemel was, dan dacht ik: ja, zo gaat dat. Iedereen komt uiteindelijk bij God, want wij zijn christelijk. Zo beleefde ik het op de leeftijd van Katelijne.

En ik snap best waarom niemand zijn mond er over opendeed. Het is niet zo gauw goed in onze gezindte. Praat er maar niet teveel over, want voor je het weet zeg je het een pietsie verkeerd en is iemand voor eeuwig verknoeid. Laat het maar aan de dominee over.

Deze posting lezend, komt er wel een vraag bij me op,
Hoe geef jij/geven jullie gestalte aan de geestelijke opvoeding binnen jullie gezin?

[vlinder]

Ik heb geen gezin...
Samen zingen we gezangen en hymns en psalmen. We lezen Bijbel, gaan naar de kerk, lezen veel boeken, lezen commentaren en Bijbelverklaringen. En we bespreken alles samen. Hoe de preek was, hoe het Heilig avondmaal, hoe je dag was, soms of er ruimte was voor een goed gesprek e.d. Elkaar opscherpen, dinger aanwijzen die anders moeten/kunnen enz.

[refo]

Om eerlijk te zijn zie ik ook niet waarom dit boek ons een spiegel moet voorhouden. Als je de bevindelijke context even wegdenkt had het een willekeurig verhaal kunnen zijn over een gezin waarin het enige meisje een eenling is. Waarin ouders slechts oog hebben voor andere dingen. Het meisje is met het geloof bezig, maar komt niet echt tot de kern. Voornamelijk omdat de bevindelijke voorwaarden dit belemmeren. Maar we weten dat dit gebeurt. Daar hebben we het boek van Franka Treur niet voor nodig.

Franka Treur is daarnaast Kathelijne niet, zegt Refo terecht. FT heeft aanvankelijk gekozen voor de kerk en zelfs voor een christelijke studentenvereniging. Ze ging twijfelen, maar niet vanwege het ontbreken van 'echte voorbeelden' en het leven met de Heere. Allicht speelde het mee, maar de 'wetenschap' zorgde voor haar geloofsafval. Vanuit die positie schrijft ze een boek. Natuurlijk kun je zeggen dat het ontbreken van authentiek geloof er mede debet aan was. Maar dat geldt zo vaak. Als we al willen spiegelen, zou dit boek een mooi voorbeeld zijn dat ex-refo's niet los staan van hun geloofsopvoeding en dat ze er nog met warmte over kunnen spreken/schrijven.

Kortom, het is een treurig boek omdat de rijkdom van een leven met God erin ontbreekt. Maar dat kan ook niet omdat iemand die breekt met het geloof, geen boek kan schrijven over de vreugde van het geloven. Die geloofservaring ontbreekt haar 'gewoon'.

Laten we de discussie over kerkverlating voortzetten, maar doe even niet alsof dit boek daarop hét antwoord is.

Het boek hoeft niet dé spiegel te zijn. Wel kan het een van de spiegels zijn. Sommige mensen kijken nooit in een externe spiegel, in je eigen spiegel spiegel je je altijd zacht. Ook goed.

Toch biedt het wel een inkijkje in onze gezinnen. En daarvan herken ik gewoon veel.
De spagaat dat vrijwel iedereen gelijk staat aan een heiden terwijl anderzijds diezelfde heidenen wel opdracht hebben een zekere godsdienstige opvoeding te leveren.
Dat weten we allemaal, maar het stoort ons niet. Je moet toch wat, in afwachting van het werk van God. En je kunt tenslotte ook niet wachten tot jezelf wedergeboren bent. Dus begin je maar ergens. En passant ontstaat de indruk dat het nogal nauw luistert. Niet alleen in de beleving, maar vooral ook in de bewoording. Een verkeerd geplaatste komma kan al een eeuwigheidsgevolg hebben. Die notie is er zo goed als ingetimmerd en levert onnoemelijk veel onzekerheden op.

Maar nu zet iemand ons opeens in ons hemd. En dat voelt ongemakkelijk.
Dus maken we de spiegel snel zwart. Dan zie je het niet meer.

[Luther]

Ik ben met je eens dat een is-gelijk-teken niet helemaal correct is. Ik zie helaas wel bij sommigen de houding: iemand die de kerk heeft verlaten, heeft mij niks meer te zeggen. En dat lijkt me een wat gevaarlijke houding, als je inzicht wilt hebben in de gedachten van afhakers, om zo beter in staat te zijn om te pogen hen bij de kerk te houden. Maar mischien hebben die gedachten je ook wel niets te zeggen. (overigens is dit naar niemand in het bijzonder bedoeld)

Juist wel; dat zeg ik juist de hele tijd: ga eens in gesprek met een (potentiële) kerkverlater in je eigen kerkelijke gemeente. Daar heb je veel meer aan dan je te gaan liggen spiegelen aan en collectief schamen voor een boekje uit een volkomen vreemde omgeving. Mogelijk kan je dan nog wel wat bereiken ook; zowel in de richting van kerkverlater als van de gemeente zelf.
(Sorry, dat ik het kennelijk niet goed genoeg verwoord heb eerst).

Opeens bekruipt mij het gevoel dat jij gewoon niet zoveel 'voelt' bij literatuur, klopt dat?
Ik lees zo'n boek namelijk zo, dat de hoofdpersoon (in dit geval Kathelijne) voor mij een abstractie is van mensen die ik in werkelijkheid ken. Dus bij het lezen is Kathelijne voor mij iemand anders, die ik concreet ken. En zo lees ik haar verhaal. Is dat dan in alle facetten juist? Nee, uiteraard niet. Bij elk facet kun je dat invullen: dit klopt wel, dit klopt niet, maar zo komt een boek tot leven, dan lees je het en dan sta je naast iemand. Ik ben dan in gedachten steeds in gesprek. Een goed boek leest jou en niet andersom. En dan kun je (door een concrete bekende situatie in te vullen) jezelf beschaamd en schuldig voelen aan de hand van een verhaal dat mensen beschrijft die totaal onbekend zijn voor je. Daarmee pakt het boek je, het sleept je van de fictie zo de werkelijkheid in, het verschaft inzichten over jou wel bekende personen en situaties en het scherpt daarmee je geest, je oordeel en je levenswijze.

Misschien kun jij helemaal niets met deze vorm van literatuurbeschouwing, maar het verklaart wellicht dat we eenzelfde boek zo heel anders kunnen taxeren. Franca Treur zegt in een bepaald interview dat de gereformeerde gezindte niet zoveel met kunst heeft, want "wat heb je eraan", zo vraagt men dan. Terwijl ik van mening ben dat diepgravende kunstbeschouwing je pas echt plaatst in de rauwe werkelijkheid van de wereld na Genesis 3.

Dus als ik het goed begrijp ben je van opvatting veranderd?
Eerst stelde je dat iedereen dit boek gelezen moet hebben en nu alleen nog maar voor literatuurliefhebbers.

Klopt, maar dan wel zo dat als je niet van literatuur houdt, dat je dan een cultuurbarbaar bent. Bovendien kun je je dat eigenlijk niet permiteren om onze tijd niet te willen verstaan via de literatuur.