Ik ga nu met weekend en dus tot maandag en alvast een fijne eredienst of Mis voor zondag
Pius IX (1846-1878) het dogma afgekondigd dat Maria de Onbevlekte Ontvangene is.
hmmm gezien de ruime tijd na Luthers dood dat het dogma werd afgekondigd vraag ik me eigenlijk af hoe Luther onze Maria verering kon afwijzen ?Luther geboren 1483 gestorven 1546
en dit vond ik ook nog
Mariologische test: Is de volgende uitspraak van een protestant of een katholiek ?
1. ‘maar ik zeg u dat de verheven Maagd in verwachting raakte van de heilige Geest, maar dat zij zelf niet op bijzondere wijze is verwekt en dat zij dus – net als alle mensen – in zonde is ontvangen en geboren, zoals het schriftwoord zegt.’
Dan denk je dat zal wel van een protestant zijn, maar het is niet waar. Het komt uit de pen van Bernardus van Clairvaux, een van de vurigste vereerders van Maria... en het had ook van Thomas van Aquino kunnen zijn.
Nog één:
‘Maria was een maagd, zuiver en rein, niet slechts voor de geboorte van onze Heer. Zij was dit ook bij de geboorte van onze Heer en zij is dit gebleven na de geboorte van onze Heer.’ Dat zal dan wel van een katholiek zijn.Neen: Deze uitspraak komt uit de mond Luther... En hij had ook van Zwingli kunnen zijn. Niet van Calvijn, maar die zou over deze uitspraak niet gevallen zijn. Volgens hem kun je er noch naar de ene, noch naar de andere kant iets zinvols over zeggen, want de Schrift zwijgt erover. Nuchtere man, die Calvijn !
Dit om u op het verkeerde been te zetten.
Over Luther wil ik nog wat zeggen. Luther had een grote eerbied voor Maria. Niet zo vreemd: Hij was per slot Augustijner monnik, helemaal ingebed in de monastieke liturgische en theologische traditie, gewend om elke dag het Magnificat te bidden in de vespers en opgegroeid met de geschriften van Augustinus, Bernardus van Clairvaux en zovele anderen.
Zijn breuk met de moederkerk was wel fundamenteel, maar nooit totaal. Vanuit historische perspectief zien we zelfs veel meer continuïteit dan discontinuïteit. Luther zelf trouwens ook... De eigen identiteit volkomen ophangen aan de onderscheiding en die dan beginnen te cultiveren was zijn stijl niet... Dat doen de mindere goden later pas.
In het jaar dat hij geëxcommuniceerd werd, was hij bezig met een vertaling en een commentaar op het Magnificat, ik noemde het al in mijn inleiding. Hij kon het pas voltooien in de zomer van dat jaar 1521, vanuit zijn onderduikadres: op de Wartburg.
De verleiding om dit werk te citeren is zeer groot... het is een uitgebreid en tegelijk zeer praktisch commentaar, dat ook de politiekei consequenties van de lofzang van Maria niet schuwt. In dit boekje spreekt hij op zeer warme en toegenegen wijze over Maria. Luther heeft het vaak over de ‘gelukzalige en hooggezegende maagd’. Maar wat belangrijker is: Hij prijst haar als voorbeeld van wat geloven nu eigenlijk is. Zij immers hoort ‘het woord van God’ en ‘neemt het aan’ en ‘verklaart zich bereid om haar leven door dat Woord te laten bepalen’: Mij geschiede naar uw woord. Volgens Luther is hiermee het wezenlijke over het geloof gezegd
Onderwijl polemiseert hij natuurlijk: Hij zegt dat velen in zijn dagen Maria onrecht doen, door haar aan te roepen als ware ze een godheid met eigen macht en bevoegdheid. Daarmee kwets je Maria in haar hart, eer je haar niet, maar besmeur je haar.. zegt Luther. Zij immers weet beter dan wie ook, dat het God is die grote dingen heeft gedaan heeft aan haar èn dat zij werd uitverkoren om moeder Gods te worden uit louter genade en niet op grond van enige verdienste harerzijds. Kort en krachtig zoals Luther dat kan: Je moet haar zalig prijzen, niet omwille van haar zelf, maar omwille van wat God aan haar heeft gedaan, nl. dat hij naar haar heeft omgezien...
Tegelijk neemt Luther Maria ook in bescherming tegen al te grote scherpslijpers. Hij vindt dat je haar best ‘koningin des hemels’ mag noemen, want zij is de moeder Gods, en daarmee de hoogste van alle schepselen.... Maar hij beseft dat het riskant is. Als je dat doet, moet je maat weten te houden. En daarmee bedoelt hij: dat zij geen godin mag worden naast God, zoals sommigen menen, die haar meer aanroepen dan God en eerder bij haar hun toevlucht zoeken dan bij God... Dat vindt hij onvergeeflijk, dat is een gruwelijke afgoderij. Als dat blijft gebeuren, dan is het beter haar wat lager te zetten, minder eer te geven dan haar toekomt, dan God van zijn eer te ontroven.
Hij sluit dit boekje af met een bede om het rechte verstaan van dit Magnificat bij de lezer, dat de inhoud nicht allein leuchte und rede... sondern brenne und lebe in Leib und Seele... om te eindigen met : Dit verlene ons Christus door zijn voorspraak ter wille van zijn lieve Moeder Maria! Amen.
Deze zin is zeer helder: De voorspraak doet niet Maria, maar Christus zèlf. Hij is de Middelaar... maar daarnaast mag je best wel proberen zijn Moeder te eren... door haar lofzang niet slechts met de mond over te nemen, maar die ook inhoudelijk z’n werk te laten doen, te laten, zijn uitwerking te laten hebben in het dagelijks leven
Wij vinden dus bij Luther:
* Maria wordt voluit geëerd als geloofsvoorbeeld...
* Omdat zij de moeder des Heren is is zij de hoogste aller schepselen en èn mag ze vereerd worden.... waarbij verering goed onderscheiden moet worden van aanbidding... Maria prijzen, Maria eren, prima.. Haar van hoogheidstitels voorzien en haar toegenegen zijn. Natuurlijk: God heeft haar veel genade bewezen.
* Je mag zelfs, - ik ga verder, nu in het spoor van Luthers collega Melanchton - geloven dat zij samen met alle heiligen in de hemel èn hen aanvoerend voor de kerk als geheel bidt. Immers: op aarde bidden de ‘heiligen’ ook voor elkaar, waarom in de hemel niet..?, dat is de gemeenschap der heiligen...
* maar haar aanroepen om te voorzien in persoonlijk noden, dat is een brug te ver... Dan wordt aan het middelaarschap van Jezus Christus afbreuk gedaan. Zijn voorspraak bij de Vader is uniek en genoegzaam... Als middelares in de richting van de Middelaar of in de richting van God wordt zij radicaal geschrapt.
Solus Christus (Christus alleen) is het slagwoord.. Samen met zijn pendant (Sola Scriptura) is deze leus in verschillende gradaties van gestrengheid toegepast op de gehele overgeleverde leer, inclusief de mariaverering. (van dom en overbodig, tot godslasterlijk en schadelijk)
Zoals ik in het begin al zei: met als resultaat dat het een sjibbolet is geworden, waardoor m.i. aan roomskatholieke kant teveel aan haar is gegeven, èn aan onze kant te weinig. Misschien kunnen we vandaag elkaar vinden, ergens in het midden... waar de waarheid zo vaak ligt te wachten tot iemand zich over haar wil ontfermen.
Persoonlijk wil ik nog wel een eerste stap zetten... hoe ik dat ongeveer zie.
In de katholieke traditie zijn de heiligen vormen van ‘geschapen bemiddeling’ om een term van J.H. Newman te gebruiken. Als je het theologisch correct formuleert: ondergeschikt aan en in dienst van het unieke Middelaarschap van Christus, in verschillende gradaties nuttig om Christus genade bij de mensen te brengen. Je zou het met een modern woord ‘geleiders’ kunnen noemen van Gods genade. En vooral Maria was een geleider bij uitstek...
Welnu heel dit systeem van geschapen bemiddeling wordt in de protestantse wereld geschrapt vanwege wildgroei. In een tafelrede moet Luther eens verzucht hebben:
"Mijn God, ik wou dat ik de tijd had deze legenden en exempels uit te mesten, of dat iemand anders met een hogere spiritualiteit dat kon doen; ze zitten vol leugens en misleiding.’
Hierin zit de kritiek op de wildgroei, maar tegelijk hoor je hier ook duidelijk de intentie om ook op dit terrein eens een zuivering door te voeren, zoals hij in de leer en de liturgie heeft gedaan. Een zuivering met de bedoeling dus om legenden (de levensverhalen van de ‘heiligen’ ons voorgegaan) en de exempels die daarin zitten (hun voorbeeldfunctie, de levenslessen die je er uit kunt trekken) te re-activeren...
Welnu, als ze niet in concurrentie met het unieke middelaarschap van Christus staan, maar dienend, illustrerend, geleidend zijn... wat let ons dan – ook als protestanten – om dat vandaag te doen: voorbeeldverhalen van mensen van heden en gisteren, exempels van hoe mannen en vrouwen in het geloof hebben geleefd, gestreden en gestorven.. vertellen... Naast de Schrift, getoetst aan de Schrift, natuurlijk: een krachtiger geleider van Gods genade bestaat er niet, zou ik zeggen. Trouwens: Hoe vaak hebben protestanten niet het verhaal van Luthers ontdekking van de rechtvaardiging door het geloof alleen zelf bijv. verteld als een exempel...
En natuurlijk dus Maria ook !
De traditie biedt materiaal genoeg: Geloofsvoorbeeld, mater dolorosa, troostvolle bemoediging voor mensen die ‘zelf ook een zwaard’ door hun ziel hebben voelen gaan, ‘sterke vrouw’: waarom niet. De kerkvaders eerden haar – naast alle misogynie – ook als zodanig: mulier fortis (uit Spreuken) . Op dit punt kunnen we heel wat leren van de creatieve manier waarop door de diverse kerkvaders allerlei aanzetten vrouwelijke en ook mystieke elementen in en rond God, zoals die wel degelijk aanwezig zijn in Oud en Nieuw testament naar voren haalden. Een correctie van een al te ‘hoog’, te mannelijk en te rationeel godsbeeld heeft Maria altijd geboden en kan ze ook vandaag nog zijn, gezien de blijvende feministische interesse in haar. En om nog eens een dwarsstraat te noemen: waarom haar ‘maagdelijk leven’ niet weer eens wat meer uitwerken in onze totaal oversexte wereld: Dat is pas non-conformisme !
Luther zou er in elk geval niet mee inzitten: Hij zong met zijn studenten en gasten ‘über’m Tisch’ uit het gezangboek van Georg Rhau. Daar stond de eerste helft van het ‘ave maria’ in en – zowaar – een complete hymne op de ‘eeuwig reine Maagd’. Hij zelf had er in de positiefst mogelijke bewoordingen een inleiding voor geschreven. Iedere muziekminnaar, in het bijzonder de jeugd had in dit boekje ‘iets goeds om te zingen’, ook over Maria.
‘alle geslachten zullen haar zalig prijzen’... Luther vertaalde: Ieder mensenkind moet haar zalig prijzen... Luther heeft het op zijn manier gedaan. Nu wij nog op onze manier !
[Aangepast op 25/7/03 door Bart-rk]
