Het negende uur
-
Kikker
-
Kikker
-
Kikker
Sorry, ik ben vergeten aantekeningen te maken. We hebben ze wel gekregen, maar veel nieuws zie ik er niet in.
Even kijken, Schneider wordt met Judas vergeleken en Bach met Christus.
Een groepje in de klas gaat zich buigen over de vraag of de passages over lijden en oordeelsdag kloppen, en verantwoord zijn. Daar ben ik benieuwd naar.
Ikzelf moet mijn mening over het boek geven. En zeggen of Schneider behouden is.
Volgens mij is de bedoeling van het boek duidelijk dat Edward Schneider, een 'beestmens' vergeving heeft ontvangen. Het wordt niet helemaal open gelaten als je het boek goed leest. Toch vind ik het uitkijken.... je leest nergens dat hij inziet hoe afschuwelijk hij zich gedraagt, laat staan dat hij berouw heeft.
Even kijken, Schneider wordt met Judas vergeleken en Bach met Christus.
Een groepje in de klas gaat zich buigen over de vraag of de passages over lijden en oordeelsdag kloppen, en verantwoord zijn. Daar ben ik benieuwd naar.
Ikzelf moet mijn mening over het boek geven. En zeggen of Schneider behouden is.
Volgens mij is de bedoeling van het boek duidelijk dat Edward Schneider, een 'beestmens' vergeving heeft ontvangen. Het wordt niet helemaal open gelaten als je het boek goed leest. Toch vind ik het uitkijken.... je leest nergens dat hij inziet hoe afschuwelijk hij zich gedraagt, laat staan dat hij berouw heeft.
-
Hans van Gemerden
Pieter Nouwen schrijft meesterwerk over Bachs meesterstuk
Ongelovigen als geheelonthouders
Klaas Driebergen
Wie de geschiedenis leest van het werk aan de Statenvertaling uit 1637, ziet dat de vertalers daarvan (Bogerman, Baudartius en de hunnen) vanuit hun grote geloof en 'altoos nae ijverige aenroepinge des H. Naems Godes' hun werk deden. Het resultaat van hun arbeid getuigt van de eerbied die ze hadden voor de heilige tekst.
Over enkele jaren moet de nieuwe bijbelvertaling van het Nederlands Bijbelgenootschap klaar zijn. Niet alle christenen zijn even positief over dit vertaalproject. Is het wel goed, zo vragen zij zich af, dat er ook niet-christenen aan het vertalen meewerken? Heeft iemand die wel vanuit literair-wetenschappelijk of cultuurhistorisch oogpunt grote belangstelling heeft voor de Bijbel, maar er zelf niet in gelooft wat de inhoud betreft, niet een verkeerde invloed op de vertaling? Hij zal immers nooit weten hoe rijk de betekenis is van de tekst van de Bijbel voor hen die er ook hun heil in zien?
Een soortgelijke vraag stelt Pieter Nouwen aan de orde in zijn nieuwe roman Het negende uur.
Theekoepeltje
De belangrijkste verhaallijn van het boek is een soort detectiveverhaal. Bij de aanvang van het boek is de basbariton Edward Schneider, die al vele malen meegezongen heeft met Bachs Matthäus-Passion, al een dag dood. Hij ligt in het theekoepeltje van een landgoed bij 's-Graveland, waar hij zich altijd oefende in het zingen. Men vermoedt dat hij rond drie uur in de middag op Goede Vrijdag is gestorven, het bijbelse negende uur waarop Christus aan het kruis overleed. Naast hem ligt een partituur van de Mattheüspassie opengeslagen bij de woorden van de stervende Christus: 'Eli, Eli, lama asabthani'. Vanwege deze toevalligheden en raadsels rond de oorzaak van zijn dood gaat een politierechercheur op onderzoek uit.
Doordat deze tijdens zijn speurtocht de verschillende personen spreekt die Schneider gekend heeft en brieven leest van hen en van Schneider, komen we veel te weten over het leven en het karakter van de zanger. We leren hem kennen als een zeer egoïstisch, zelfingenomen, cynisch persoon. Van de mensen die zich tot zijn vrienden rekenen, is er geen een die hij echt serieus neemt. Hij heeft ze graag om zich heen omdat ze bruikbaar zijn voor hem. Hij is 'verslaafd aan eten, drinken en vrouwen' (41). Daar komt bij dat hij fel tegen het christelijk geloof is. Het christendom noemt hij een tovergeloof, en het lijdensverhaal is volgens hem een sprookje. Waar hij maar kan, maakt hij met grapjes het geloof in Christus belachelijk.
Uitgerekend deze persoon mag op Palmzondag in het Amsterdamse Concertgebouw invallen voor de Christuspartij van de Mattheüspassie, onder de beroemde dirigent Stanislaus Agincourt. Voor hemzelf is het de langverwachte doorbraak, vooral als hij als gevolg hiervan contact krijgt met een geïnteresseerde platenmaatschappij. Hij haalt zich de woede van de dirigent op de hals, als hij tijdens de generale repetitie het 'Eli, Eli' belachelijk maakt. In een interview zegt hij, dat het wat hem betreft niet uitmaakt of hij de Christuspartij of Colas de tovenaar zingt. Het zijn beide figuren uit fabeltjes.
Wijngeest
Het boek begint ook met het lijdensverhaal van Christus, als proloog. Pieter Nouwen beschrijft hierin op zeer aangrijpende wijze de gruwelen van de kruisiging. De kruisiging is de basis van de twee verhaallijnen in het boek.
Want er is nóg een verhaal, dat door de geschiedenis van Schneider heen geweven is. De hoofdstukken waarin de rechercheur leest en hoort over Schneider worden afgewisseld met hoofdstukken waarin beschreven wordt wat Bach meemaakte in de week voor de eerste uitvoering van de Matthäus-Passion en die uitvoering zelf in de Thomaskirche te Leipzig op 15 april 1729.
In die hoofdstukken zie je hoe Bach vanuit zijn geloof met grote ijver bezig is met het componeren van zijn Passie, hoe hij zijn grote eerbied voor het lijdensverhaal verwerkt in zijn muziekstuk.
Tegen de achtergrond hiervan wordt het des te schrijnender dat Schneider zo spot met het lijdensverhaal en de uitbeelding ervan in de Mattheüs. Het kan hem totaal niet schelen dat het verhaal waaraan hij meezingt, voor velen een heel belangrijk verhaal is omdat het hun verlossing uitbeeldt. De al genoemde dirigent Agincourt is een gelovige man, en hij zegt in een interview waar de rechercheur toevallig bij is het volgende:
'Niet alleen had Bach dit geniale werk zonder de genade van zijn geloof nooit kunnen maken, maar ook het stuk zelf spreekt tot in al zijn uithoeken van het mysterie van de Schepper van hemel en aarde, die als de mens Jezus voor onze verlossing is gemarteld en gedood. Het is bij de Mattheüspassie onmogelijk de muzikale van de religieuze inhoud te scheiden, zoals het ook onmogelijk is de wijngeest uit de wijn halen. In beide gevallen houd je azijn over. Ongelovigen die menen iets over de kwaliteit van de Mattheüspassie te kunnen zeggen, zijn als geheelonthouders die zich een oordeel over een Château Margaux aanmatigen.' (87)
Aan het eind van het boek komen de drie verhaallijnen samen in een magisch-realistisch aandoend slot. De lezer maakt mee wat er met Schneider gebeurt vlak voor zijn dood en wat hij daarna allemaal ziet. In een soort visioen zit Schneider in de Thomaskirche op het moment van de eerste uitvoering van de Matthäus-Passion.
'Voor het eerst hoor ik niet enkel de muziek, maar komen me beelden voor de geest van het verhaal dat wordt verteld.' (173) Zo komt hij erachter dat er méér zit achter het verhaal van de kruisiging van Christus.
Emotioneel
Nouwens proza kenmerkt zich door een zeer boeiende, heldere schrijfstijl. Door de manier waarop hij in de proloog de kruisiging van Jezus beschrijft, wordt het lijden op een heel nieuwe manier tot leven gebracht. Ook slaagt Nouwen erin om van Edward Schneider, die gemakkelijk een karikatuur had kunnen zijn, een vrij aannemelijk persoon te maken.
De opbouw van het verhaal is heel goed doordacht, klopt tot in de puntjes. Soms heb ik echter het gevoel dat het verhaal er niet helemaal aannemelijk door wordt. Het is bijvoorbeeld wel heel toevallig dat juist als de rechercheur Agincourt gaat verhoren, de dirigent nog bezig is met een interview (ik citeerde er hierboven uit) dat helemaal te maken heeft met de gebeurtenissen rond Schneider. Is het sowieso wel in overeenstemming met de werkelijkheid dat een rechercheur op zo'n intense wijze in het wezen van zijn zaak doordringt? Is het mogelijk dat een rechercheur op een dergelijke manier bij de zaak van zijn onderzoek betrokken raakt, niet alleen zakelijk meer maar ook zo emotioneel?
Ik denk ook dat er in de hoofdstukken over Bach soms een tikkeltje teveel onnodige informatie naar voren wordt gebracht. Zo'n hoofdstuk lijkt dan een enigszins te grote onderbreking van het eigenlijke verhaal.
Een hoofdstuk dat er naar mijn mening een beetje vreemd tussen hangt, is hoofdstuk 16. In een brief van Schneider aan zijn psychiater komen allerlei totaal nieuwe, belangrijke feiten over de hoofdpersoon naar voren, maar het lijkt er niet op dat de rechercheur deze brief leest.
Wisselwerking
Overigens is het verhaal rijk aan variatie; we volgen gebeurtenissen vanuit verschillende gezichtspunten, lezen daarnaast ook nog brieven, krantenartikelen, bijbelpassages en dergelijke. Intussen wordt het hoofdthema geen moment uit het oog verloren. Meer nog dan Nouwens vorige roman, De lichtwachter, is dit boek een eenheid; het centrale thema komt in de beide verhaallijnen even sterk aan de orde en de wisselwerking tussen de verschillende lagen is bijna optimaal.
Schneider is niet alleen een antichrist en dus een tegenpool van Christus, maar ook staan zijn bedoelingen met de Mattheüspassie lijnrecht tegenover de bedoelingen die Bach ermee had. Door de manier waarop de verschillende verhalen in elkaar overgaan, worden deze tegenstellingen goed verbeeld.
Meesterwerk
De bedoeling van Nouwen zelf is hierdoor heel duidelijk. Ik denk dat we gerust kunnen zeggen dat wat ik hierboven citeerde van de dirigent Agincourt ook de mening van Pieter Nouwen zélf is. De boodschap van het hele boek is eigenlijk dat het oneerbiedig is om de Mattheüspassie te zingen zonder dat je er met je hart ook achter staat. Als lezer raak je helemaal onder de indruk van de bedoelingen die Bach met de Passie had, krijg je ook meer waardering en interesse voor dit meesterwerk van de grote componist.
Ikzelf werd vooral weer opnieuw bepaald bij het grote wonder van Christus dood en besefte temeer hoe rijk je bent als je erin gelooft.
Ook bepaalde het verhaal me bij het feit hoe mooi het kan zijn om christelijke kunst te maken en om te genieten van dergelijke kunst. Als je christen bent krijgen veel beroemde kunstwerken uit onze cultuur een diepere dimensie.
Het boek zelf getuigt hier ook van. De roman zelf is kunst van een hoog niveau, in dubbele zin. Net als De lichtwachter en de verhalenbundel De god in de machine trouwens.
Kortom, Het negende uur van Pieter Nouwen is een nieuw hoogtepunt in de christelijke literatuur. Het is een boek voor iedereen die houdt van muziek, Bach in het bijzonder, of van christelijke kunst in het algemeen. Ook voor iedereen die graag detectiveverhalen leest, maar niet van oppervlakkigheid houdt. Een boek dat uitgesproken christelijk is, en tegelijk ook echt uitstekende literatuur.
Wie het boek niet leest, mist veel.
Pieter Nouwen, Het negende uur. Uitg. Thoth, Bussum, 1997; 192 blz., ƒ32,50.
Ongelovigen als geheelonthouders
Klaas Driebergen
Wie de geschiedenis leest van het werk aan de Statenvertaling uit 1637, ziet dat de vertalers daarvan (Bogerman, Baudartius en de hunnen) vanuit hun grote geloof en 'altoos nae ijverige aenroepinge des H. Naems Godes' hun werk deden. Het resultaat van hun arbeid getuigt van de eerbied die ze hadden voor de heilige tekst.
Over enkele jaren moet de nieuwe bijbelvertaling van het Nederlands Bijbelgenootschap klaar zijn. Niet alle christenen zijn even positief over dit vertaalproject. Is het wel goed, zo vragen zij zich af, dat er ook niet-christenen aan het vertalen meewerken? Heeft iemand die wel vanuit literair-wetenschappelijk of cultuurhistorisch oogpunt grote belangstelling heeft voor de Bijbel, maar er zelf niet in gelooft wat de inhoud betreft, niet een verkeerde invloed op de vertaling? Hij zal immers nooit weten hoe rijk de betekenis is van de tekst van de Bijbel voor hen die er ook hun heil in zien?
Een soortgelijke vraag stelt Pieter Nouwen aan de orde in zijn nieuwe roman Het negende uur.
Theekoepeltje
De belangrijkste verhaallijn van het boek is een soort detectiveverhaal. Bij de aanvang van het boek is de basbariton Edward Schneider, die al vele malen meegezongen heeft met Bachs Matthäus-Passion, al een dag dood. Hij ligt in het theekoepeltje van een landgoed bij 's-Graveland, waar hij zich altijd oefende in het zingen. Men vermoedt dat hij rond drie uur in de middag op Goede Vrijdag is gestorven, het bijbelse negende uur waarop Christus aan het kruis overleed. Naast hem ligt een partituur van de Mattheüspassie opengeslagen bij de woorden van de stervende Christus: 'Eli, Eli, lama asabthani'. Vanwege deze toevalligheden en raadsels rond de oorzaak van zijn dood gaat een politierechercheur op onderzoek uit.
Doordat deze tijdens zijn speurtocht de verschillende personen spreekt die Schneider gekend heeft en brieven leest van hen en van Schneider, komen we veel te weten over het leven en het karakter van de zanger. We leren hem kennen als een zeer egoïstisch, zelfingenomen, cynisch persoon. Van de mensen die zich tot zijn vrienden rekenen, is er geen een die hij echt serieus neemt. Hij heeft ze graag om zich heen omdat ze bruikbaar zijn voor hem. Hij is 'verslaafd aan eten, drinken en vrouwen' (41). Daar komt bij dat hij fel tegen het christelijk geloof is. Het christendom noemt hij een tovergeloof, en het lijdensverhaal is volgens hem een sprookje. Waar hij maar kan, maakt hij met grapjes het geloof in Christus belachelijk.
Uitgerekend deze persoon mag op Palmzondag in het Amsterdamse Concertgebouw invallen voor de Christuspartij van de Mattheüspassie, onder de beroemde dirigent Stanislaus Agincourt. Voor hemzelf is het de langverwachte doorbraak, vooral als hij als gevolg hiervan contact krijgt met een geïnteresseerde platenmaatschappij. Hij haalt zich de woede van de dirigent op de hals, als hij tijdens de generale repetitie het 'Eli, Eli' belachelijk maakt. In een interview zegt hij, dat het wat hem betreft niet uitmaakt of hij de Christuspartij of Colas de tovenaar zingt. Het zijn beide figuren uit fabeltjes.
Wijngeest
Het boek begint ook met het lijdensverhaal van Christus, als proloog. Pieter Nouwen beschrijft hierin op zeer aangrijpende wijze de gruwelen van de kruisiging. De kruisiging is de basis van de twee verhaallijnen in het boek.
Want er is nóg een verhaal, dat door de geschiedenis van Schneider heen geweven is. De hoofdstukken waarin de rechercheur leest en hoort over Schneider worden afgewisseld met hoofdstukken waarin beschreven wordt wat Bach meemaakte in de week voor de eerste uitvoering van de Matthäus-Passion en die uitvoering zelf in de Thomaskirche te Leipzig op 15 april 1729.
In die hoofdstukken zie je hoe Bach vanuit zijn geloof met grote ijver bezig is met het componeren van zijn Passie, hoe hij zijn grote eerbied voor het lijdensverhaal verwerkt in zijn muziekstuk.
Tegen de achtergrond hiervan wordt het des te schrijnender dat Schneider zo spot met het lijdensverhaal en de uitbeelding ervan in de Mattheüs. Het kan hem totaal niet schelen dat het verhaal waaraan hij meezingt, voor velen een heel belangrijk verhaal is omdat het hun verlossing uitbeeldt. De al genoemde dirigent Agincourt is een gelovige man, en hij zegt in een interview waar de rechercheur toevallig bij is het volgende:
'Niet alleen had Bach dit geniale werk zonder de genade van zijn geloof nooit kunnen maken, maar ook het stuk zelf spreekt tot in al zijn uithoeken van het mysterie van de Schepper van hemel en aarde, die als de mens Jezus voor onze verlossing is gemarteld en gedood. Het is bij de Mattheüspassie onmogelijk de muzikale van de religieuze inhoud te scheiden, zoals het ook onmogelijk is de wijngeest uit de wijn halen. In beide gevallen houd je azijn over. Ongelovigen die menen iets over de kwaliteit van de Mattheüspassie te kunnen zeggen, zijn als geheelonthouders die zich een oordeel over een Château Margaux aanmatigen.' (87)
Aan het eind van het boek komen de drie verhaallijnen samen in een magisch-realistisch aandoend slot. De lezer maakt mee wat er met Schneider gebeurt vlak voor zijn dood en wat hij daarna allemaal ziet. In een soort visioen zit Schneider in de Thomaskirche op het moment van de eerste uitvoering van de Matthäus-Passion.
'Voor het eerst hoor ik niet enkel de muziek, maar komen me beelden voor de geest van het verhaal dat wordt verteld.' (173) Zo komt hij erachter dat er méér zit achter het verhaal van de kruisiging van Christus.
Emotioneel
Nouwens proza kenmerkt zich door een zeer boeiende, heldere schrijfstijl. Door de manier waarop hij in de proloog de kruisiging van Jezus beschrijft, wordt het lijden op een heel nieuwe manier tot leven gebracht. Ook slaagt Nouwen erin om van Edward Schneider, die gemakkelijk een karikatuur had kunnen zijn, een vrij aannemelijk persoon te maken.
De opbouw van het verhaal is heel goed doordacht, klopt tot in de puntjes. Soms heb ik echter het gevoel dat het verhaal er niet helemaal aannemelijk door wordt. Het is bijvoorbeeld wel heel toevallig dat juist als de rechercheur Agincourt gaat verhoren, de dirigent nog bezig is met een interview (ik citeerde er hierboven uit) dat helemaal te maken heeft met de gebeurtenissen rond Schneider. Is het sowieso wel in overeenstemming met de werkelijkheid dat een rechercheur op zo'n intense wijze in het wezen van zijn zaak doordringt? Is het mogelijk dat een rechercheur op een dergelijke manier bij de zaak van zijn onderzoek betrokken raakt, niet alleen zakelijk meer maar ook zo emotioneel?
Ik denk ook dat er in de hoofdstukken over Bach soms een tikkeltje teveel onnodige informatie naar voren wordt gebracht. Zo'n hoofdstuk lijkt dan een enigszins te grote onderbreking van het eigenlijke verhaal.
Een hoofdstuk dat er naar mijn mening een beetje vreemd tussen hangt, is hoofdstuk 16. In een brief van Schneider aan zijn psychiater komen allerlei totaal nieuwe, belangrijke feiten over de hoofdpersoon naar voren, maar het lijkt er niet op dat de rechercheur deze brief leest.
Wisselwerking
Overigens is het verhaal rijk aan variatie; we volgen gebeurtenissen vanuit verschillende gezichtspunten, lezen daarnaast ook nog brieven, krantenartikelen, bijbelpassages en dergelijke. Intussen wordt het hoofdthema geen moment uit het oog verloren. Meer nog dan Nouwens vorige roman, De lichtwachter, is dit boek een eenheid; het centrale thema komt in de beide verhaallijnen even sterk aan de orde en de wisselwerking tussen de verschillende lagen is bijna optimaal.
Schneider is niet alleen een antichrist en dus een tegenpool van Christus, maar ook staan zijn bedoelingen met de Mattheüspassie lijnrecht tegenover de bedoelingen die Bach ermee had. Door de manier waarop de verschillende verhalen in elkaar overgaan, worden deze tegenstellingen goed verbeeld.
Meesterwerk
De bedoeling van Nouwen zelf is hierdoor heel duidelijk. Ik denk dat we gerust kunnen zeggen dat wat ik hierboven citeerde van de dirigent Agincourt ook de mening van Pieter Nouwen zélf is. De boodschap van het hele boek is eigenlijk dat het oneerbiedig is om de Mattheüspassie te zingen zonder dat je er met je hart ook achter staat. Als lezer raak je helemaal onder de indruk van de bedoelingen die Bach met de Passie had, krijg je ook meer waardering en interesse voor dit meesterwerk van de grote componist.
Ikzelf werd vooral weer opnieuw bepaald bij het grote wonder van Christus dood en besefte temeer hoe rijk je bent als je erin gelooft.
Ook bepaalde het verhaal me bij het feit hoe mooi het kan zijn om christelijke kunst te maken en om te genieten van dergelijke kunst. Als je christen bent krijgen veel beroemde kunstwerken uit onze cultuur een diepere dimensie.
Het boek zelf getuigt hier ook van. De roman zelf is kunst van een hoog niveau, in dubbele zin. Net als De lichtwachter en de verhalenbundel De god in de machine trouwens.
Kortom, Het negende uur van Pieter Nouwen is een nieuw hoogtepunt in de christelijke literatuur. Het is een boek voor iedereen die houdt van muziek, Bach in het bijzonder, of van christelijke kunst in het algemeen. Ook voor iedereen die graag detectiveverhalen leest, maar niet van oppervlakkigheid houdt. Een boek dat uitgesproken christelijk is, en tegelijk ook echt uitstekende literatuur.
Wie het boek niet leest, mist veel.
Pieter Nouwen, Het negende uur. Uitg. Thoth, Bussum, 1997; 192 blz., ƒ32,50.
Vorige week de film bekeken en was er erg in teleurgesteld. Hebben meer mensen deze film gezien? Nouwen was er zelf ook niet zo enthousiast over, dit zei hij in een interview:
"Er zijn momenten geweest dat ik overwoog met het hele project te stoppen. Ook het uiteindelijke script vond ik te soapachtig, de dialogen waren te opgelegd en de rol van Jan Wynandts was onbevredigend uitgewerkt. Dick van den Heuvel van de EO en ik zijn toen nog flink aan de slag geweest met het script, maar toen we daarmee klaar waren, bleek Gerrard Verhage al aan het draaien te zijn. We kregen de toezegging dat hij zoveel mogelijk van onze voorstellen nog zou verwerken, maar toen ik de eerste viewing zag, bleek dat nauwelijks te zijn gebeurd. Dat ik me niet heb teruggetrokken, komt omdat er in het hele proces geen duidelijke beslissingsmomenten waren. Ik zat een beetje gevangen in het proces."
Het boek is nog steeds meesterlijk. :in
"Er zijn momenten geweest dat ik overwoog met het hele project te stoppen. Ook het uiteindelijke script vond ik te soapachtig, de dialogen waren te opgelegd en de rol van Jan Wynandts was onbevredigend uitgewerkt. Dick van den Heuvel van de EO en ik zijn toen nog flink aan de slag geweest met het script, maar toen we daarmee klaar waren, bleek Gerrard Verhage al aan het draaien te zijn. We kregen de toezegging dat hij zoveel mogelijk van onze voorstellen nog zou verwerken, maar toen ik de eerste viewing zag, bleek dat nauwelijks te zijn gebeurd. Dat ik me niet heb teruggetrokken, komt omdat er in het hele proces geen duidelijke beslissingsmomenten waren. Ik zat een beetje gevangen in het proces."
Het boek is nog steeds meesterlijk. :in
Die komt toch uit Bastien en Bastienne, Kislev? Ik ben dus geen meeste.(Maar wie die Schneider bedoelt met Colas de tovenaar zullen de meeste wel niet weten)
'Geloof in de Heere Jezus Christus en gij zult zalig worden.'