Kinderdoop, 100% naar de Heilige Schrift!

[huisman]

@MNB, ik ga niet in op alles wat je aanvoert, want dan moet ik de discussie met Valcke over gaan doen. Zoals gezegd, het systeem van de gereformeerde theologie waar jij aan refereert, is voor mij geen bewijs. Pas op voor theologische systemen, waarin de boodschap van de Bijbel dan wordt geperst.
Wat de Schrift ons leert is dat het oude Israël onder de wet geplaatst werd om plaats te maken voor Christus. Dit gegeven wordt in de gereformeerde theologie geminimaliseerd, en daardoor ook het verschil tussen oude en nieuwe verbond.

Ben jij met jouw gedachten de Schriftgegevens over de positie van kinderen in het Oude en Nieuwe Testament weleens nagegaan? Blijven jouw gedachten dan overeind?
Concreet: in een Joods gezin in de tijd van Paulus komen de ouders tot bekering en geloof in Jezus Christus. Ze hebben twee zoontjes die besneden zijn. Na hun bekering wordt er een derde zoontje geboren. Krijgt niet meer het teken van de besnijdenis. In jouw opvatting ook niet van de doop. Lijkt mij voor deze ouders een teruggang. Hun oudste zoontjes ontvingen het verbondsteken en na hun bekering ontvangt hun jongste zoon niets….?

Daarom zijn volgens mij de huisteksten ook zo logisch. Joodse apostelen dachten in gezinsstructuren. Dat hadden ze altijd gedaan vanuit het O.T. Niemand had ze de opdracht gegeven omdat los te laten.

Ik wil hier graag invoegen. Zie mijn reactie please als een nuance die ik aanbreng op de huisteksten. Niet als verdedidiging van welke doopvisie dan ook. Ik heb wat meer woorden nodig om precies te schrijven wat ik denk. Misschien maak ik het straks nog korter.

Het is zo dat de apostelen gezinsverbanden koesterden. Hooghielden. Maar wat daarbij gemakkelijk over het hoofd wordt gezien, is dat Jezus Zelf aankondigt dat Zijn komst juist een breuk kan veroorzaken binnen gezinnen. Niet als een soort van randverschijnsel, maar als wezenlijk gevolg van Zijn optreden. Jezus zegt expliciet: “Meent niet dat Ik gekomen ben om vrede te brengen op de aarde; Ik ben niet gekomen om vrede te brengen, maar het zwaard.” (Mattheüs 10:34) En Hij werkt dat direct uit op gezinsniveau: “Want Ik ben gekomen om den mens tweedrachtig te maken tegen zijn vader, en de dochter tegen haar moeder, en de schoondochter tegen haar schoonmoeder: En iemands huisgenoten zullen zijn vijanden zijn.” (Mattheüs 10:35–36)

Dat was geen beeldspraak maar dagelijkse realiteit in de eerste gemeenten. Jezus maakt duidelijk dat trouw aan Hem niet via het gezin loopt, maar er soms dwars doorheen gaat. Dat wordt nog scherper wanneer Hij zegt: “Die vader of moeder liefheeft boven Mij, is Mijns niet waardig.” (Mattheüs 10:37) En ook: “Laat de doden hun doden begraven; maar gij, ga heen en verkondig het Koninkrijk Gods.” (Lukas 9:60)

Dat betekent concreet: gehoorzaamheid aan Christus kan niet worden uitgesteld vanwege familieverbanden. Het beslismoment van gelovig komen to Hem als de Zoon die gegeven is, ligt bij de persoon zelf, zelfs wanneer dat leidt tot breuk met het gezin. (en ik bedoel dat dit moment van komen door de Heilige Geest bewerkt wordt). Daarom wil ik nuanceren. Vanwege het onderwijs van Jezus zelf. Spanningen, scheiding en zelfs verstoting uit een gezin waren geen uitzondering, maar onderdeel van Jezus’ eigen onderwijs. Huisteksten beschrijven dat huishoudens tot geloof komen, maar de schijver van de brief maakt daar geen dogmatisch iets van, het staat in de lijn van de grote dingen die God deed onder de heidenen.

De apostelen droegen het onderwijs van de Heere Jezus de wereld in. En dát gegeven (huisgenoten die elkaar niet meer verdragen) staat los van elke specifieke latere doopvisie. Wat Jezus aankondigt in Mattheüs 10 wordt in de brieven duidelijk verondersteld, maar ook pastoraal begeleid en geestelijk verdiept in de brief aan de Hebreeën. Dat Jezus zeg: “En iemands huisgenoten zullen zijn vijanden zijn” komt letterlijk uit: Mícha 7:6 “Want de zoon veracht den vader, de dochter staat op tegen haar moeder, de schoondochter tegen haar schoonmoeder; iemands vijanden zijn zijn huisgenoten.” Als je schrift met schrijft vergelijkt zoals de Joden uit Berea zie je dat Hij doelbewust bewust Micha in zijn onderwijs meegeeft aan de discipelen: de geestelijke crisis, breuk in het gezin en juist dáár: de roep tot persoonlijke trouw aan God. Ik zal uitzien... Jezus zegt dus niet alleen: “er zal tweedracht zijn” maar impliciet ook: zoals Micha toen, zo zal Mijn volgeling nú moeten kiezen voor God, zelfs als dat alles kost.

Daarom is hier echt een nuancering op haar plaats. De huisteksten zijn niet vanzelfsprekend of “logisch” in de zin waarin zij vaak worden ingezet. Het is onjuist om te zeggen dat Joodse apostelen primair in gezinsstructuren dachten. Gezinsdenken functioneer in het Nieuwe Testament niet normatief als beslisstructuur, maar is ondergeschikt is aan het persoonlijke antwoord op de roep van Christus wat betreft het tot geloof komen.

Dat is de nuance uit de Schrift. Voor mij verklaart het ook waarom de apostelen later verdeeldheid binnen gezinnen niet corrigeren maar gelovigen leren volharden (1 Kor. 7, 1 Petr. 3, Hebreeën)

Ik kan hier weinig mee. Je doet net alsof het een opdracht is om als gezin uit elkaar te vallen. Paulus gebruikt juist het huwelijk als beeld van Christus met Zijn gemeente. (Efeze 5 : 22 - 33) In Efeze 6 1-4 gaat het over de kinderen en de verhouding in een christelijk gezin. Paulus grijpt daar terug op het O.T. Het huwelijk is zo’n wezenlijk beeld wat Gods Woord vanaf Genesis tot Openbaring gebruikt om Zijn liefde te tonen tot Zijn bruidskerk.
M.a.w. ik vind jouw nuance onterecht en gaat voorbij aan Gods bedoeling vanaf Genesis 2 : 18 Ook had de HEERE God gesproken: Het is niet goed, dat de mens alleen zij; Ik zal hem een hulpe maken, die als tegen hem over zij. Zie ook Genesis 1 : 28. Zo heeft de HEERE het bedoeld ook in het N.T. tot aan de voleinding der wereld.
Daarom ook het vaak stille verdriet bij kinderloze echtparen en ongewild alleengaanden.

[Posthoorn]

Inderdaad. Tegelijk heb je wel gezegd dat het oude verbond geëist werd wat alleen het nieuwe verbond geven kon. Idem dat sprake was van een wettisch verbond. De eis tot een heilig leven plaatste je ook op zichzelf (en niet vanuit het genade- en beloftekarakter van het verbond). Idem dat de besnijdenis betekent dat een mens de hele wet zelf doen moet. En dergelijke hoogst verwarrende uitspraken meer.

Dat klopt. Dat de besnijdenis betekent dat een mens de hele wet zelf moet doen, heb ik zo niet gezegd. Ik heb gezegd dat daarvoor het geloof in de komende Middelaar nodig was. Het oude verbond wéés ook op die Middelaar, maar de Middelaar Zelf was er nog geen onderdeel van. Hebreeën 9:
Maar in den tweeden tabernakel ging alleen de hogepriester eenmaal des jaars, niet zonder bloed, hetwelk hij offerde voor zichzelven en voor des volks misdaden;
8 Waarmede de Heilige Geest dit beduidde, dat de weg des heiligdoms nog niet openbaar gemaakt was, zolang de eerste tabernakel nog stand had;
9 Welke was een afbeelding voor dien tegenwoordigen tijd, in welken gaven en slachtoffers geofferd werden, die dengene die den dienst pleegde, niet konden heiligen naar de consciëntie;
10 Bestaande alleen in spijzen en dranken en verscheidene wassingen en rechtvaardigmakingen des vleses, tot op den tijd der verbetering opgelegd.
11 Maar Christus, de Hogepriester der toekomende goederen, gekomen zijnde, is door den meerderen en volmaakteren tabernakel, niet met handen gemaakt, dat is niet van dit maaksel,
12 Noch door het bloed der bokken en kalveren, maar door Zijn eigen bloed, eenmaal ingegaan in het heiligdom, een eeuwige verlossing teweeggebracht hebbende.
13 Want indien het bloed der stieren en bokken en de as der jonge koe, besprengende de onreinen, hen heiligt tot de reinheid des vleses,
14 Hoeveel te meer zal het bloed van Christus, Die door den eeuwigen Geest Zichzelven Gode onstraffelijk opgeofferd heeft, uw consciëntie reinigen van dode werken, om den levenden God te dienen!
15 En daarom is Hij de Middelaar des Nieuwen Testaments, opdat, de dood daartussen gekomen zijnde tot verzoening der overtredingen die onder het eerste Testament waren, degenen die geroepen zijn, de beloftenis der eeuwige erve ontvangen zouden.

Ondertussen trek je in twijfel of de Middelaar Zélf al deel uitmaakte van het oude verbond (zie hierna). Dat is voor Calvijn nu juist een essentiële zaak (en voor mij ook).

Hebreeën 8:
En nu heeft Hij zoveel uitnemender bediening gekregen, als Hij ook eens beteren verbonds Middelaar is, hetwelk in betere beloftenissen bevestigd is.
7 Want indien dat eerste verbond onberispelijk geweest ware, zo zou voor het tweede geen plaats gezocht zijn geweest.

De komst van Christus maakte deel uit van het oude verbond. We zien dat steeds terugkeren, ook in de verbondshandelingen van de Heere met Abraham en op Sinaï. En ook in de typen en voorbeelden. In dit opzicht is het OT een verbond van de belofte en het NT een verbond van de vervulling. Het is echter wel essentieel om 'Christus' en Zijn verzoening als wezenlijk (ja geheel onmisbaar!) deel te zien van het oude verbond. Jij trekt dat helaas toch in twijfel.

Zie de door mij aangehaalde tekstgedeelten. Het ligt iets anders dan jij - en Calvijn - het voorstelt: Christus en Zijn verzoening waren nog géén onderdeel van het oude verbond: Christus moest nog komen en de verzoening moest nog plaatsvinden!

[huisman]

Inderdaad. Tegelijk heb je wel gezegd dat het oude verbond geëist werd wat alleen het nieuwe verbond geven kon. Idem dat sprake was van een wettisch verbond. De eis tot een heilig leven plaatste je ook op zichzelf (en niet vanuit het genade- en beloftekarakter van het verbond). Idem dat de besnijdenis betekent dat een mens de hele wet zelf doen moet. En dergelijke hoogst verwarrende uitspraken meer.

Dat klopt. Dat de besnijdenis betekent dat een mens de hele wet zelf moet doen, heb ik zo niet gezegd. Ik heb gezegd dat daarvoor het geloof in de komende Middelaar nodig was. Het oude verbond wéés ook op die Middelaar, maar de Middelaar Zelf was er nog geen onderdeel van. Hebreeën 9:
Maar in den tweeden tabernakel ging alleen de hogepriester eenmaal des jaars, niet zonder bloed, hetwelk hij offerde voor zichzelven en voor des volks misdaden;
8 Waarmede de Heilige Geest dit beduidde, dat de weg des heiligdoms nog niet openbaar gemaakt was, zolang de eerste tabernakel nog stand had;
9 Welke was een afbeelding voor dien tegenwoordigen tijd, in welken gaven en slachtoffers geofferd werden, die dengene die den dienst pleegde, niet konden heiligen naar de consciëntie;
10 Bestaande alleen in spijzen en dranken en verscheidene wassingen en rechtvaardigmakingen des vleses, tot op den tijd der verbetering opgelegd.
11 Maar Christus, de Hogepriester der toekomende goederen, gekomen zijnde, is door den meerderen en volmaakteren tabernakel, niet met handen gemaakt, dat is niet van dit maaksel,
12 Noch door het bloed der bokken en kalveren, maar door Zijn eigen bloed, eenmaal ingegaan in het heiligdom, een eeuwige verlossing teweeggebracht hebbende.
13 Want indien het bloed der stieren en bokken en de as der jonge koe, besprengende de onreinen, hen heiligt tot de reinheid des vleses,
14 Hoeveel te meer zal het bloed van Christus, Die door den eeuwigen Geest Zichzelven Gode onstraffelijk opgeofferd heeft, uw consciëntie reinigen van dode werken, om den levenden God te dienen!
15 En daarom is Hij de Middelaar des Nieuwen Testaments, opdat, de dood daartussen gekomen zijnde tot verzoening der overtredingen die onder het eerste Testament waren, degenen die geroepen zijn, de beloftenis der eeuwige erve ontvangen zouden.

Ondertussen trek je in twijfel of de Middelaar Zélf al deel uitmaakte van het oude verbond (zie hierna). Dat is voor Calvijn nu juist een essentiële zaak (en voor mij ook).

Hebreeën 8:
En nu heeft Hij zoveel uitnemender bediening gekregen, als Hij ook eens beteren verbonds Middelaar is, hetwelk in betere beloftenissen bevestigd is.
7 Want indien dat eerste verbond onberispelijk geweest ware, zo zou voor het tweede geen plaats gezocht zijn geweest.

De komst van Christus maakte deel uit van het oude verbond. We zien dat steeds terugkeren, ook in de verbondshandelingen van de Heere met Abraham en op Sinaï. En ook in de typen en voorbeelden. In dit opzicht is het OT een verbond van de belofte en het NT een verbond van de vervulling. Het is echter wel essentieel om 'Christus' en Zijn verzoening als wezenlijk (ja geheel onmisbaar!) deel te zien van het oude verbond. Jij trekt dat helaas toch in twijfel.

Zie de door mij aangehaalde tekstgedeelten. Het ligt iets anders dan jij - en Calvijn - het voorstelt: Christus en Zijn verzoening waren nog géén onderdeel van het oude verbond: Christus moest nog komen en de verzoening moest nog plaatsvinden!

Hoe lees jij dan Johannes 8 : 56 ? Abraham heeft Zijn dag gezien en is verheugd geweest. Lees ook de volgende twee versen.

[Susan]

Kolossenzen 2:11, 12: "In Welken gij ook besneden zijt met een besnijdenis die zonder handen geschiedt, in de uittrekking van het lichaam der zonden des vleses, door de besnijdenis van Christus; Zijnde met Hem begraven in den doop, in welken gij ook met Hem opgewekt zijt door het geloof der werking Gods, Die Hem uit de doden opgewekt heeft.

Besnijdenis zonder handen, besnijdenis van Christus, en direct daar achteraan de doop.

Hoe duidelijk wil je het hebben? Posthoorn soms lijkt het er toch echt op dat jij een bepaalde vooringenomenheid hebt, in ieder geval op het punt van de Doop.

Hier voeg ik me even kort in.

Kolossenzen 2 gaat niet over dooppraktijk, maar over geestelijke misleiding. Paulus zegt expliciet dat hij schrijft “opdat niemand u misleide met schijnredenen”. Dat zet de toon. Hij corrigeert geen ritueel en stelt geen doopvorm vast, maar herinnert gelovigen aan wat al werkelijkheid is in Christus.

Daarom gebruikt hij doorlopend voltooide taal: jullie zijn besneden zonder handen, zijn met Christus begraven, zijn met Hem opgewekt, zijn in Hem volmaakt. Dat zijn geen liturgische momenten, maar beschrijvingen van identiteit. Het gaat niet over wat zij doen, maar over wat God heeft gedaan.

De lijn die Paulus trekt is deze:
in het Oude Testament wordt het probleem benoemd (het vlees moet weg),
in Christus wordt het probleem opgelost (het vlees geoordeeld in Zijn dood),
en de doop wordt elders gebruikt als beeld van deelname daaraan door geloof.

Maar in Kolossenzen 2 zelf is geen water, geen handeling, geen doopoproep. Dit hoofdstuk is normatief voor soteriologie (wat het betekent om in Christus te zijn), niet voor sacramentologie (hoe en wie wij dopen). Wie dit hoofdstuk leest als doopbewijs, mist serieus waar Paulus wat Paulus zegt tegen deze gelovige en waar hij hier werkelijk voor waarschuwt: en waarom hij deze brief schrijft. Dat maakt het juist zo de moeite waard om de hele brief opnieuw. Het is zo troostvol.

Deze teksten heb uit horen leggen als bevestigen van de geloofsdoop. Waar ik het niet mee eens was.
Het gaat hier niet over een vorm van doop maar over het inzijn in Christus.

[Valcke]

Zie de door mij aangehaalde tekstgedeelten. Het ligt iets anders dan jij - en Calvijn - het voorstelt: Christus en Zijn verzoening waren nog géén onderdeel van het oude verbond: Christus moest nog komen en de verzoening moest nog plaatsvinden!

Dit ervaar ik nu juist als een massieve stellingname. Hebreeën 8, 9 (of heel Hebreeën) is helemaal niet bedoeld om een volledige uitwerking van de verbonden te behandelen. Hoofdstuk 8 en 9 benaderen de verbonden vanuit een bepaald perspectief (idem Jeremia 31). Op grond daarvan kun je niet de conclusie trekken dat Christus geen deel uitmaakte van het oude verbond en ook niet de Middelaar was onder het Oude Testament, zij het onder de belofte en niet onder de vervulling; zij het onder schaduwen voorgesteld en niet onbedekt zoals onder het Nieuwe Testament het geval is.

Maar dit 'onder de belofte' en 'onder schaduwen' wil niet zeggen dat Hij in het Oude Testament niet centraal staat en geen deel uitmaakte van het verbond. Dat Hij wél deel uitmaakte van het verbond, ja daar juist het wezenlijke deel van is, zien we ook duidelijk als we het Oude Testament zelf raadplegen, of het nu het verbond met Abraham betreft, het verbond op Sinaï, de ceremoniële dienst, de psalmen en de profeten. In alles wordt op Christus gewezen, staat Christus centraal, ook als het gaat om de verzoening, alsof deze reeds aangebracht was. Alleen zó kunnen we het Oude Testament met vrucht lezen. Als we het Oude Testament lezen als een verbond waarin Christus niet aanwezig was, waarom hebben we dan nog het Oude Testament?

[Valcke]

Kolossenzen 2:11, 12: "In Welken gij ook besneden zijt met een besnijdenis die zonder handen geschiedt, in de uittrekking van het lichaam der zonden des vleses, door de besnijdenis van Christus; Zijnde met Hem begraven in den doop, in welken gij ook met Hem opgewekt zijt door het geloof der werking Gods, Die Hem uit de doden opgewekt heeft.

Besnijdenis zonder handen, besnijdenis van Christus, en direct daar achteraan de doop.

Hoe duidelijk wil je het hebben? Posthoorn soms lijkt het er toch echt op dat jij een bepaalde vooringenomenheid hebt, in ieder geval op het punt van de Doop.

Hier voeg ik me even kort in.

Kolossenzen 2 gaat niet over dooppraktijk, maar over geestelijke misleiding. Paulus zegt expliciet dat hij schrijft “opdat niemand u misleide met schijnredenen”. Dat zet de toon. Hij corrigeert geen ritueel en stelt geen doopvorm vast, maar herinnert gelovigen aan wat al werkelijkheid is in Christus.

Daarom gebruikt hij doorlopend voltooide taal: jullie zijn besneden zonder handen, zijn met Christus begraven, zijn met Hem opgewekt, zijn in Hem volmaakt. Dat zijn geen liturgische momenten, maar beschrijvingen van identiteit. Het gaat niet over wat zij doen, maar over wat God heeft gedaan.

De lijn die Paulus trekt is deze:
in het Oude Testament wordt het probleem benoemd (het vlees moet weg),
in Christus wordt het probleem opgelost (het vlees geoordeeld in Zijn dood),
en de doop wordt elders gebruikt als beeld van deelname daaraan door geloof.

Maar in Kolossenzen 2 zelf is geen water, geen handeling, geen doopoproep. Dit hoofdstuk is normatief voor soteriologie (wat het betekent om in Christus te zijn), niet voor sacramentologie (hoe en wie wij dopen). Wie dit hoofdstuk leest als doopbewijs, mist serieus waar Paulus wat Paulus zegt tegen deze gelovige en waar hij hier werkelijk voor waarschuwt: en waarom hij deze brief schrijft. Dat maakt het juist zo de moeite waard om de hele brief opnieuw. Het is zo troostvol.

Deze teksten heb uit horen leggen als bevestigen van de geloofsdoop. Waar ik het niet mee eens was.
Het gaat hier niet over een vorm van doop maar over het inzijn in Christus.

Misschien mag ik hier ook kort op reageren?
Kolossenzen 2:11, 12 spreekt niet over de dooppraktijk, maar wel over de geestelijke betekenis van de doop.

Kol. 2:11, 12: 'In Welken gij ook besneden zijt met een besnijdenis die zonder handen geschiedt, in de uittrekking van het lichaam der zonden des vleses, door de besnijdenis van Christus; zijnde met Hem begraven in den doop, in welken gij ook met Hem opgewekt zijt door het geloof der werking Gods, Die Hem uit de doden opgewekt heeft.'

Ten aanzien van de geestelijke betekenis wordt de doop hier in het verlengde geplaatst van de besnijdenis.
Dat is wat we in elk geval uit dit hoofdstuk c.q. deze verzen kunnen en moeten leren.
Het gaat hier dus niet alleen over de soteriologie (de leer der zaligheid), maar ook om de leer van de sacramenten.
Niet de volledige leer van de sacramenten, maar wel een niet onbelangrijk deel van die leer.

[Susan]

@MNB, ik ga niet in op alles wat je aanvoert, want dan moet ik de discussie met Valcke over gaan doen. Zoals gezegd, het systeem van de gereformeerde theologie waar jij aan refereert, is voor mij geen bewijs. Pas op voor theologische systemen, waarin de boodschap van de Bijbel dan wordt geperst.
Wat de Schrift ons leert is dat het oude Israël onder de wet geplaatst werd om plaats te maken voor Christus. Dit gegeven wordt in de gereformeerde theologie geminimaliseerd, en daardoor ook het verschil tussen oude en nieuwe verbond.

Ben jij met jouw gedachten de Schriftgegevens over de positie van kinderen in het Oude en Nieuwe Testament weleens nagegaan? Blijven jouw gedachten dan overeind?
Concreet: in een Joods gezin in de tijd van Paulus komen de ouders tot bekering en geloof in Jezus Christus. Ze hebben twee zoontjes die besneden zijn. Na hun bekering wordt er een derde zoontje geboren. Krijgt niet meer het teken van de besnijdenis. In jouw opvatting ook niet van de doop. Lijkt mij voor deze ouders een teruggang. Hun oudste zoontjes ontvingen het verbondsteken en na hun bekering ontvangt hun jongste zoon niets….?

Daarom zijn volgens mij de huisteksten ook zo logisch. Joodse apostelen dachten in gezinsstructuren. Dat hadden ze altijd gedaan vanuit het O.T. Niemand had ze de opdracht gegeven omdat los te laten.

Ik wil hier graag invoegen. Zie mijn reactie please als een nuance die ik aanbreng op de huisteksten. Niet als verdedidiging van welke doopvisie dan ook. Ik heb wat meer woorden nodig om precies te schrijven wat ik denk. Misschien maak ik het straks nog korter.

Het is zo dat de apostelen gezinsverbanden koesterden. Hooghielden. Maar wat daarbij gemakkelijk over het hoofd wordt gezien, is dat Jezus Zelf aankondigt dat Zijn komst juist een breuk kan veroorzaken binnen gezinnen. Niet als een soort van randverschijnsel, maar als wezenlijk gevolg van Zijn optreden. Jezus zegt expliciet: “Meent niet dat Ik gekomen ben om vrede te brengen op de aarde; Ik ben niet gekomen om vrede te brengen, maar het zwaard.” (Mattheüs 10:34) En Hij werkt dat direct uit op gezinsniveau: “Want Ik ben gekomen om den mens tweedrachtig te maken tegen zijn vader, en de dochter tegen haar moeder, en de schoondochter tegen haar schoonmoeder: En iemands huisgenoten zullen zijn vijanden zijn.” (Mattheüs 10:35–36)

Dat was geen beeldspraak maar dagelijkse realiteit in de eerste gemeenten. Jezus maakt duidelijk dat trouw aan Hem niet via het gezin loopt, maar er soms dwars doorheen gaat. Dat wordt nog scherper wanneer Hij zegt: “Die vader of moeder liefheeft boven Mij, is Mijns niet waardig.” (Mattheüs 10:37) En ook: “Laat de doden hun doden begraven; maar gij, ga heen en verkondig het Koninkrijk Gods.” (Lukas 9:60)

Dat betekent concreet: gehoorzaamheid aan Christus kan niet worden uitgesteld vanwege familieverbanden. Het beslismoment van gelovig komen to Hem als de Zoon die gegeven is, ligt bij de persoon zelf, zelfs wanneer dat leidt tot breuk met het gezin. (en ik bedoel dat dit moment van komen door de Heilige Geest bewerkt wordt). Daarom wil ik nuanceren. Vanwege het onderwijs van Jezus zelf. Spanningen, scheiding en zelfs verstoting uit een gezin waren geen uitzondering, maar onderdeel van Jezus’ eigen onderwijs. Huisteksten beschrijven dat huishoudens tot geloof komen, maar de schijver van de brief maakt daar geen dogmatisch iets van, het staat in de lijn van de grote dingen die God deed onder de heidenen.

De apostelen droegen het onderwijs van de Heere Jezus de wereld in. En dát gegeven (huisgenoten die elkaar niet meer verdragen) staat los van elke specifieke latere doopvisie. Wat Jezus aankondigt in Mattheüs 10 wordt in de brieven duidelijk verondersteld, maar ook pastoraal begeleid en geestelijk verdiept in de brief aan de Hebreeën. Dat Jezus zeg: “En iemands huisgenoten zullen zijn vijanden zijn” komt letterlijk uit: Mícha 7:6 “Want de zoon veracht den vader, de dochter staat op tegen haar moeder, de schoondochter tegen haar schoonmoeder; iemands vijanden zijn zijn huisgenoten.” Als je schrift met schrijft vergelijkt zoals de Joden uit Berea zie je dat Hij doelbewust bewust Micha in zijn onderwijs meegeeft aan de discipelen: de geestelijke crisis, breuk in het gezin en juist dáár: de roep tot persoonlijke trouw aan God. Ik zal uitzien... Jezus zegt dus niet alleen: “er zal tweedracht zijn” maar impliciet ook: zoals Micha toen, zo zal Mijn volgeling nú moeten kiezen voor God, zelfs als dat alles kost.

Daarom is hier echt een nuancering op haar plaats. De huisteksten zijn niet vanzelfsprekend of “logisch” in de zin waarin zij vaak worden ingezet. Het is onjuist om te zeggen dat Joodse apostelen primair in gezinsstructuren dachten. Gezinsdenken functioneer in het Nieuwe Testament niet normatief als beslisstructuur, maar is ondergeschikt is aan het persoonlijke antwoord op de roep van Christus wat betreft het tot geloof komen.

Dat is de nuance uit de Schrift. Voor mij verklaart het ook waarom de apostelen later verdeeldheid binnen gezinnen niet corrigeren maar gelovigen leren volharden (1 Kor. 7, 1 Petr. 3, Hebreeën)

Ik kan hier weinig mee. Je doet net alsof het een opdracht is om als gezin uit elkaar te vallen. Paulus gebruikt juist het huwelijk als beeld van Christus met Zijn gemeente. (Efeze 5 : 22 - 33) In Efeze 6 1-4 gaat het over de kinderen en de verhouding in een christelijk gezin. Paulus grijpt daar terug op het O.T. Het huwelijk is zo’n wezenlijk beeld wat Gods Woord vanaf Genesis tot Openbaring gebruikt om Zijn liefde te tonen tot Zijn bruidskerk.
M.a.w. ik vind jouw nuance onterecht en gaat voorbij aan Gods bedoeling vanaf Genesis 2 : 18 Ook had de HEERE God gesproken: Het is niet goed, dat de mens alleen zij; Ik zal hem een hulpe maken, die als tegen hem over zij. Zie ook Genesis 1 : 28. Zo heeft de HEERE het bedoeld ook in het N.T. tot aan de voleinding der wereld.
Daarom ook het vaak stille verdriet bij kinderloze echtparen en ongewild alleengaanden.

Voor mij is het een troost, dat Jezus, dit meefag aan zijn discipelen. Dat al verwerpt wie dan ook je om je "geloofskeuze", je er een andere familie bij krijgt (de gemeente).

Ik vind het vooral exegetisch zwak dat je Efeze 5 aanhaalt om mijn punt over Mattheus 10 (breuk in gezinnen) te neutraliseren. Daarmee neutraliseer je eigenlijk Jezus' eigen woorden ook mee. Je vermengt 2 categoriën: Efeze 5, een theologisch beeld (mysterie, typologie) met een missionaire werkelijkheid wanneer mensen echt door het evangelie geraakt worden. Het beeld van Christus en de gemeente beschrijft geen sociale garantie dat gezinnen in tact blijven wanneer men gaat geloven.

Wat de rest van mijn stukje betreft. Je maakt ervan dat ik gezegd zou hebben dat ik van mening ben dat Jezus een opdracht ga om gezinnen uit elkaar te laten vallen. Terwijl ik schrift met schrift vergelijk en uitleg hoe de Jezus de tekst van de profeet Micha gebruikt. Daarnaast vind ik je eenzijdig in je pastorale argument. Je erkent je wel één vorm van pijn (kinderloosheid) maar je negeert een andere vorm van pijn, die wereldwijd zo veel voorkomt onder christenen en ook steeds meer in Nederland. Verlies van familie door geloofskeuze. De apostelen waren pastoraler hierin dan jij.

[Wim Anker]

Is susan een eerdere forumster? Met andere naam?

[Susan]

Kolossenzen 2:11, 12: "In Welken gij ook besneden zijt met een besnijdenis die zonder handen geschiedt, in de uittrekking van het lichaam der zonden des vleses, door de besnijdenis van Christus; Zijnde met Hem begraven in den doop, in welken gij ook met Hem opgewekt zijt door het geloof der werking Gods, Die Hem uit de doden opgewekt heeft.

Besnijdenis zonder handen, besnijdenis van Christus, en direct daar achteraan de doop.

Hoe duidelijk wil je het hebben? Posthoorn soms lijkt het er toch echt op dat jij een bepaalde vooringenomenheid hebt, in ieder geval op het punt van de Doop.

Hier voeg ik me even kort in.

Kolossenzen 2 gaat niet over dooppraktijk, maar over geestelijke misleiding. Paulus zegt expliciet dat hij schrijft “opdat niemand u misleide met schijnredenen”. Dat zet de toon. Hij corrigeert geen ritueel en stelt geen doopvorm vast, maar herinnert gelovigen aan wat al werkelijkheid is in Christus.

Daarom gebruikt hij doorlopend voltooide taal: jullie zijn besneden zonder handen, zijn met Christus begraven, zijn met Hem opgewekt, zijn in Hem volmaakt. Dat zijn geen liturgische momenten, maar beschrijvingen van identiteit. Het gaat niet over wat zij doen, maar over wat God heeft gedaan.

De lijn die Paulus trekt is deze:
in het Oude Testament wordt het probleem benoemd (het vlees moet weg),
in Christus wordt het probleem opgelost (het vlees geoordeeld in Zijn dood),
en de doop wordt elders gebruikt als beeld van deelname daaraan door geloof.

Maar in Kolossenzen 2 zelf is geen water, geen handeling, geen doopoproep. Dit hoofdstuk is normatief voor soteriologie (wat het betekent om in Christus te zijn), niet voor sacramentologie (hoe en wie wij dopen). Wie dit hoofdstuk leest als doopbewijs, mist serieus waar Paulus wat Paulus zegt tegen deze gelovige en waar hij hier werkelijk voor waarschuwt: en waarom hij deze brief schrijft. Dat maakt het juist zo de moeite waard om de hele brief opnieuw. Het is zo troostvol.

Deze teksten heb uit horen leggen als bevestigen van de geloofsdoop. Waar ik het niet mee eens was.
Het gaat hier niet over een vorm van doop maar over het inzijn in Christus.

Misschien mag ik hier ook kort op reageren?
Kolossenzen 2:11, 12 spreekt niet over de dooppraktijk, maar wel over de geestelijke betekenis van de doop.

Kol. 2:11, 12: 'In Welken gij ook besneden zijt met een besnijdenis die zonder handen geschiedt, in de uittrekking van het lichaam der zonden des vleses, door de besnijdenis van Christus; zijnde met Hem begraven in den doop, in welken gij ook met Hem opgewekt zijt door het geloof der werking Gods, Die Hem uit de doden opgewekt heeft.'

Ten aanzien van de geestelijke betekenis wordt de doop hier in het verlengde geplaatst van de besnijdenis.
Dat is wat we in elk geval uit dit hoofdstuk c.q. deze verzen kunnen en moeten leren.
Het gaat hier dus niet alleen over de soteriologie (de leer der zaligheid), maar ook om de leer van de sacramenten.
Niet de volledige leer van de sacramenten, maar wel een niet onbelangrijk deel van die leer.

Dank je wel. Nu snap ik het veel beter.

[Michaels]

Kol. 2:11, 12: 'In Welken gij ook besneden zijt met een besnijdenis die zonder handen geschiedt, in de uittrekking van het lichaam der zonden des vleses, door de besnijdenis van Christus; zijnde met Hem begraven in den doop, in welken gij ook met Hem opgewekt zijt door het geloof der werking Gods, Die Hem uit de doden opgewekt heeft.'

Ten aanzien van de geestelijke betekenis wordt de doop hier in het verlengde geplaatst van de besnijdenis.
Dat is wat we in elk geval uit dit hoofdstuk c.q. deze verzen kunnen en moeten leren.
Het gaat hier dus niet alleen over de soteriologie (de leer der zaligheid), maar ook om de leer van de sacramenten.
Niet de volledige leer van de sacramenten, maar wel een niet onbelangrijk deel van die leer.

Het gaat hier wel over een andere doop als boven dit topic staat.

[Valcke]

Kol. 2:11, 12: 'In Welken gij ook besneden zijt met een besnijdenis die zonder handen geschiedt, in de uittrekking van het lichaam der zonden des vleses, door de besnijdenis van Christus; zijnde met Hem begraven in den doop, in welken gij ook met Hem opgewekt zijt door het geloof der werking Gods, Die Hem uit de doden opgewekt heeft.'

Ten aanzien van de geestelijke betekenis wordt de doop hier in het verlengde geplaatst van de besnijdenis.
Dat is wat we in elk geval uit dit hoofdstuk c.q. deze verzen kunnen en moeten leren.
Het gaat hier dus niet alleen over de soteriologie (de leer der zaligheid), maar ook om de leer van de sacramenten.
Niet de volledige leer van de sacramenten, maar wel een niet onbelangrijk deel van die leer.

Het gaat hier wel over een andere doop als boven dit topic staat.

Dat is een onbewezen stelling.
Kolossenzen 2:11, 12 leert in elk geval dat de doop in geestelijke betekenis overeenkomt met de besnijdenis.
Dat is een belangrijk gegeven: iets wat door geloofsdopers gewoonlijk ontkend wordt.
Zo leren we uit de diverse passages van de Schrift nog veel meer over de doop.

[Posthoorn]

Zie de door mij aangehaalde tekstgedeelten. Het ligt iets anders dan jij - en Calvijn - het voorstelt: Christus en Zijn verzoening waren nog géén onderdeel van het oude verbond: Christus moest nog komen en de verzoening moest nog plaatsvinden!

Dit ervaar ik nu juist als een massieve stellingname. Hebreeën 8 (of heel Hebreeën) is helemaal niet bedoeld om een volledige uitwerking van de verbonden te behandelen. Hoofdstuk 8 benadert de verbonden vanuit een bepaald perspectief (idem Jeremia 31). Op grond daarvan kun je niet de conclusie trekken dat Christus geen deel uitmaakte van het oude verbond en ook niet de Middelaar was onder het Oude Testament, zij het onder de belofte en niet onder de vervulling; zij het onder schaduwen voorgesteld en niet onbedekt zoals onder het Nieuwe Testament het geval is.

Hoofdstuk 8 benadert de verbonden vanuit het onvolmaakte (het schaduwachtige) naar het volmaakte (de vervulling).

Maar dit 'onder de belofte' en 'onder schaduwen' wil niet zeggen dat Hij in het Oude Testament niet centraal staat en geen deel uitmaakte van het verbond. Dat Hij wél deel uitmaakte van het verbond, ja daar juist het wezenlijke deel van is, zien we ook duidelijk als we het Oude Testament zelf raadplegen, of het nu het verbond met Abraham betreft, het verbond op Sinaï, de ceremoniële dienst, de psalmen en de profeten. In alles wordt op Christus gewezen, staat Christus centraal, ook als het gaat om de verzoening, alsof deze reeds aangebracht was. Alleen zó kunnen we het Oude Testament met vrucht lezen. Als we het Oude Testament lezen als een verbond waarin Christus niet aanwezig was, waarom hebben we dan nog het Oude Testament?

Christus staat wel centraal in het OT, als de beloofde Middelaar en Verlosser. Heb ik dat ooit ontkend? In alles wordt op Christus gewezen etc., ook helemaal mee eens! Maar het verbond met Israël opgericht heeft desalniettemin een wettisch karakter, dat begint denk ik al bij Abraham wanneer de besnijdenis ingesteld wordt.

Galaten 3:
8 En de Schrift, tevoren ziende dat God de heidenen uit het geloof zou rechtvaardigen, heeft tevoren aan Abraham het Evangelie verkondigd, zeggende: In u zullen al de volken gezegend worden.
16 Nu, zo zijn de beloftenissen tot Abraham en zijn Zaad gesproken. Hij zegt niet: En den zaden, als van velen; maar als van één: En uw Zaad, Hetwelk is Christus.
17 En dit zeg ik: Het verbond dat tevoren van God bevestigd is op Christus, wordt door de wet, die na vierhonderd en dertig jaren gekomen is, niet krachteloos gemaakt, om de beloftenis teniet te doen.
21 Is dan de wet tegen de beloftenissen Gods? Dat zij verre; want indien er een wet gegeven was die machtig was levend te maken, zo zou waarlijk de rechtvaardigheid uit de wet zijn.
22 Maar de Schrift heeft het alles onder de zonde besloten, opdat de belofte uit het geloof van Jezus Christus den gelovigen zou gegeven worden.
23 Doch eer het geloof kwam, waren wij onder de wet in bewaring gesteld, en zijn besloten geweest tot op het geloof, dat geopenbaard zou worden.
24 Zo dan, de wet is onze tuchtmeester geweest tot Christus, opdat wij uit het geloof zouden gerechtvaardigd worden.
25 Maar als het geloof gekomen is, zo zijn wij niet meer onder den tuchtmeester.
26 Want gij zijt allen kinderen Gods door het geloof in Christus Jezus.
27 Want zovelen als gij in Christus gedoopt zijt, hebt gij Christus aangedaan.

Zie ook Galaten 4:5: Opdat Hij degenen* die onder de wet waren, verlossen zou, en opdat wij de aanneming tot kinderen verkrijgen zouden.
* kantt. SV: Dat is, die onder het juk waren van de wet der ceremoniën, en ook onder den vloek en de scherpe gehoorzaamheid van de wet der zeden, waar hij in dit vierde hoofdstuk ook van spreekt. Zie vers 21.

Nogmaals, hoe het een en ander zich precies tot elkaar verhoudt, kan ik niet aangeven (dus geen 'massieve' verbondsleer). Maar het OT stond onder de zware 'druk' van de wet, en dat heeft het ongelovige Israël niet begrepen. Zij dachten dat ze die wet wel houden konden, maar ze wilden die wet ook helemaal niet houden, omdat hun hart onbesneden was.

[Valcke]

Kolossenzen 2:11, 12: "In Welken gij ook besneden zijt met een besnijdenis die zonder handen geschiedt, in de uittrekking van het lichaam der zonden des vleses, door de besnijdenis van Christus; Zijnde met Hem begraven in den doop, in welken gij ook met Hem opgewekt zijt door het geloof der werking Gods, Die Hem uit de doden opgewekt heeft.

Besnijdenis zonder handen, besnijdenis van Christus, en direct daar achteraan de doop.

Hoe duidelijk wil je het hebben? Posthoorn soms lijkt het er toch echt op dat jij een bepaalde vooringenomenheid hebt, in ieder geval op het punt van de Doop.

Hier voeg ik me even kort in.

Kolossenzen 2 gaat niet over dooppraktijk, maar over geestelijke misleiding. Paulus zegt expliciet dat hij schrijft “opdat niemand u misleide met schijnredenen”. Dat zet de toon. Hij corrigeert geen ritueel en stelt geen doopvorm vast, maar herinnert gelovigen aan wat al werkelijkheid is in Christus.

Daarom gebruikt hij doorlopend voltooide taal: jullie zijn besneden zonder handen, zijn met Christus begraven, zijn met Hem opgewekt, zijn in Hem volmaakt. Dat zijn geen liturgische momenten, maar beschrijvingen van identiteit. Het gaat niet over wat zij doen, maar over wat God heeft gedaan.

De lijn die Paulus trekt is deze:
in het Oude Testament wordt het probleem benoemd (het vlees moet weg),
in Christus wordt het probleem opgelost (het vlees geoordeeld in Zijn dood),
en de doop wordt elders gebruikt als beeld van deelname daaraan door geloof.

Maar in Kolossenzen 2 zelf is geen water, geen handeling, geen doopoproep. Dit hoofdstuk is normatief voor soteriologie (wat het betekent om in Christus te zijn), niet voor sacramentologie (hoe en wie wij dopen). Wie dit hoofdstuk leest als doopbewijs, mist serieus waar Paulus wat Paulus zegt tegen deze gelovige en waar hij hier werkelijk voor waarschuwt: en waarom hij deze brief schrijft. Dat maakt het juist zo de moeite waard om de hele brief opnieuw. Het is zo troostvol.

Deze teksten heb uit horen leggen als bevestigen van de geloofsdoop. Waar ik het niet mee eens was.
Het gaat hier niet over een vorm van doop maar over het inzijn in Christus.

Misschien mag ik hier ook kort op reageren?
Kolossenzen 2:11, 12 spreekt niet over de dooppraktijk, maar wel over de geestelijke betekenis van de doop.

Kol. 2:11, 12: 'In Welken gij ook besneden zijt met een besnijdenis die zonder handen geschiedt, in de uittrekking van het lichaam der zonden des vleses, door de besnijdenis van Christus; zijnde met Hem begraven in den doop, in welken gij ook met Hem opgewekt zijt door het geloof der werking Gods, Die Hem uit de doden opgewekt heeft.'

Ten aanzien van de geestelijke betekenis wordt de doop hier in het verlengde geplaatst van de besnijdenis.
Dat is wat we in elk geval uit dit hoofdstuk c.q. deze verzen kunnen en moeten leren.
Het gaat hier dus niet alleen over de soteriologie (de leer der zaligheid), maar ook om de leer van de sacramenten.
Niet de volledige leer van de sacramenten, maar wel een niet onbelangrijk deel van die leer.

Dank je wel. Nu snap ik het veel beter.

Dank je wel!
Ik ben dankbaar dat we elkaar in dit opzicht kunnen vinden (even los van hoe we verder over de doop denken).

[Michaels]

Kol. 2:11, 12: 'In Welken gij ook besneden zijt met een besnijdenis die zonder handen geschiedt, in de uittrekking van het lichaam der zonden des vleses, door de besnijdenis van Christus; zijnde met Hem begraven in den doop, in welken gij ook met Hem opgewekt zijt door het geloof der werking Gods, Die Hem uit de doden opgewekt heeft.'

Ten aanzien van de geestelijke betekenis wordt de doop hier in het verlengde geplaatst van de besnijdenis.
Dat is wat we in elk geval uit dit hoofdstuk c.q. deze verzen kunnen en moeten leren.
Het gaat hier dus niet alleen over de soteriologie (de leer der zaligheid), maar ook om de leer van de sacramenten.
Niet de volledige leer van de sacramenten, maar wel een niet onbelangrijk deel van die leer.

Het gaat hier wel over een andere doop als boven dit topic staat.

Dat is een onbewezen stelling.
Kolossenzen 2:11, 12 leert in elk geval dat de doop in geestelijke betekenis overeenkomt met de besnijdenis.
Dat is een belangrijk gegeven: iets wat door geloofsdopers gewoonlijk ontkend wordt.
Zo leren we uit de diverse passages van de Schrift nog veel meer over de doop.

De kanttekenaren verwijzen ook naar Galaten 3:27: Want zovelen als gij in Christus gedoopt zijt, hebt gij Christus aangedaan. Dat lijk mij toch duidelijk.

[Valcke]

Maar dit 'onder de belofte' en 'onder schaduwen' wil niet zeggen dat Hij in het Oude Testament niet centraal staat en geen deel uitmaakte van het verbond. Dat Hij wél deel uitmaakte van het verbond, ja daar juist het wezenlijke deel van is, zien we ook duidelijk als we het Oude Testament zelf raadplegen, of het nu het verbond met Abraham betreft, het verbond op Sinaï, de ceremoniële dienst, de psalmen en de profeten. In alles wordt op Christus gewezen, staat Christus centraal, ook als het gaat om de verzoening, alsof deze reeds aangebracht was. Alleen zó kunnen we het Oude Testament met vrucht lezen. Als we het Oude Testament lezen als een verbond waarin Christus niet aanwezig was, waarom hebben we dan nog het Oude Testament?

Christus staat wel centraal in het OT, als de beloofde Middelaar en Verlosser. Heb ik dat ooit ontkend? In alles wordt op Christus gewezen etc., ook helemaal mee eens! Maar het verbond met Israël opgericht heeft desalniettemin een wettisch karakter, dat begint denk ik al bij Abraham wanneer de besnijdenis ingesteld wordt.

Galaten 3:
8 En de Schrift, tevoren ziende dat God de heidenen uit het geloof zou rechtvaardigen, heeft tevoren aan Abraham het Evangelie verkondigd, zeggende: In u zullen al de volken gezegend worden.
16 Nu, zo zijn de beloftenissen tot Abraham en zijn Zaad gesproken. Hij zegt niet: En den zaden, als van velen; maar als van één: En uw Zaad, Hetwelk is Christus.
17 En dit zeg ik: Het verbond dat tevoren van God bevestigd is op Christus, wordt door de wet, die na vierhonderd en dertig jaren gekomen is, niet krachteloos gemaakt, om de beloftenis teniet te doen.
21 Is dan de wet tegen de beloftenissen Gods? Dat zij verre; want indien er een wet gegeven was die machtig was levend te maken, zo zou waarlijk de rechtvaardigheid uit de wet zijn.
22 Maar de Schrift heeft het alles onder de zonde besloten, opdat de belofte uit het geloof van Jezus Christus den gelovigen zou gegeven worden.
23 Doch eer het geloof kwam, waren wij onder de wet in bewaring gesteld, en zijn besloten geweest tot op het geloof, dat geopenbaard zou worden.
24 Zo dan, de wet is onze tuchtmeester geweest tot Christus, opdat wij uit het geloof zouden gerechtvaardigd worden.
25 Maar als het geloof gekomen is, zo zijn wij niet meer onder den tuchtmeester.
26 Want gij zijt allen kinderen Gods door het geloof in Christus Jezus.
27 Want zovelen als gij in Christus gedoopt zijt, hebt gij Christus aangedaan.

Zie ook Galaten 4:5: Opdat Hij degenen* die onder de wet waren, verlossen zou, en opdat wij de aanneming tot kinderen verkrijgen zouden.
* kantt. SV: Dat is, die onder het juk waren van de wet der ceremoniën, en ook onder den vloek en de scherpe gehoorzaamheid van de wet der zeden, waar hij in dit vierde hoofdstuk ook van spreekt. Zie vers 21.

Nogmaals, hoe het een en ander zich precies tot elkaar verhoudt, kan ik niet aangeven (dus geen 'massieve' verbondsleer). Maar het OT stond onder de zware 'druk' van de wet, en dat heeft het ongelovige Israël niet begrepen. Zij dachten dat ze die wet wel houden konden, maar ze wilden die wet ook helemaal niet houden, omdat hun hart onbesneden was.

1. Ik ontken niet dat het Oude Testament ook een bediening der wet bevat.
2. Dit tekstgedeelte laat juist HEEL duidelijk zien dat het verbond met Abraham de belofte van het Evangelie en Christus wel bevat. Dit staat in vers 17 in de woorden die jij vetgemaakt hebt: 'Het verbond dat tevoren van God bevestigd is op Christus'. Tevoren dus (!), namelijk bij Abraham!
3. Tevens staat er ook heel duidelijk dat de wet die beloftenissen niet krachteloos heeft gemaakt (vs 17, 21). Met andere woorden: Christus maakt ook deel uit van het Sinaïtische verbond en wordt daarin verondersteld.
4. Dat de wet moest dienen als tuchtmeester tot Christus, is uit deze passage duidelijk. Maar "daarboven" blijft in deze passage klinken: de wet heeft de beloftenis van Christus, bevestigd in het verbond aan Abraham niet krachteloos gemaakt! Met andere woorden: al die tijd maakt Christus deel uit van het verbond, óók onder de wet.