Bovenstem zingen (Uit Afscheid en intrede [2])

[DDD]

Bij de Strict Baptist Church in Eastborne zingen ze vierstemmig. Met blijdschap denk ik terug aan de tijd dat ik daar mocht verblijven. Bij de Free Presbyterian Church in Scotland te Santa Fe (Texas) zingen ze ook mooi!

In de meeste Angelsaksische landen staan de hymns vierstemmig afgedrukt in het boek dat de gemeenteleden voor zich hebben. Er is dus eenduidigheid over de harmonisatie. En dan is het inderdaad mogelijk om, in plaats van de melodie, de alt-, tenor- of baspartij te zingen.
Vaak geldt tevens de afspraak dat het laatste vers unisono zal worden gezongen (iedereen zingt de melodie), zodat de organist daar nog even kan "uitpakken" met een alternatieve harmonisatie. In alle voorgaande coupletten heeft hij/zij zich immers moeten houden aan de harmonisatie zoals die in het hymnal staat afgedrukt.

En daar zit meteen een essentieel verschil met dat lukraak zingen van een bovenstem in Nederland. "De bovenstem" bestaat niet, dus in principe kan niemand zomaar een bovenstem gaan zingen, zonder te weten welke harmonisatie de organist gebruikt. En toch gebeurt dat veelvuldig. [En als het niet klinkt, krijgt de organist nog de schuld ook...]

Georganiseerd bovenstem zingen in de kerk kan alleen maar als er vooraf afgesproken is welke bovenstem er gezongen wordt en als de organist daar rekening mee houdt in de harmonisatie. Maar met de verhalen van Genemuider tenoren die gaan staan om meer volume te kunnen maken, en de vuurrood aanlopen bij het zingen, is wel duidelijk dat het niet om mooie zang gaat, maar vooral om decibels. Een stukje folklore misschien, maar zeker geen hoogwaardige kerkmuziek. Veelzeggend dat het alleen maar gebeurt waar men langzaam niet-ritmisch psalmen zingt. Bij gezangen en bij ritmisch gezongen psalmen komt het niet voor.

Zeker komt dat wel voor. Luister maar eens naar de Engelse jongenskoren.

Los daarvan zou ik er een voorstander van zijn als organisten en kerkenraden bij behoefte aan een bovenstem zich beperken tot Goudimel of meerstemmigheid van soortgelijke kwaliteit. Of bijvoorbeeld het aloude vierstemmenboek, zoals te horen op http://delofstemmiddelharnis.nl/

[eilander]

Bovenstem zingen kan dus, zoals ik aangaf, ook georganiseerd gebeuren. Nu lijkt het alsof het per definitie een enkele brulkikker is.
Verschil in smaak mag er zijn, maar doe dan wel recht aan het bovenstem zingen als zodanig.

Tijdens de eredienst kun je wel stellen dat het ongeorganiseerd gebeurt en dus met brulkikkers

Hè, wat flauw. Of je leest gewoon niet goed.

[eilander]

Georganiseerd bovenstem zingen in de kerk kan alleen maar als er vooraf afgesproken is welke bovenstem er gezongen wordt en als de organist daar rekening mee houdt in de harmonisatie. Maar met de verhalen van Genemuider tenoren die gaan staan om meer volume te kunnen maken, en de vuurrood aanlopen bij het zingen, is wel duidelijk dat het niet om mooie zang gaat, maar vooral om decibels. Een stukje folklore misschien, maar zeker geen hoogwaardige kerkmuziek. Veelzeggend dat het alleen maar gebeurt waar men langzaam niet-ritmisch psalmen zingt. Bij gezangen en bij ritmisch gezongen psalmen komt het niet voor.

Ik zal zeker niet beweren dat het om hoogwaardige kerkmuziek gaat. Maar is het niet een beetje flauw om zo te generaliseren?

[GGotK]

Gemeentezang behoeft ook andere kwaliteiten dan koorzang. Gemeentezang behoort in mijn opvatting sober, authentiek en gedragen te zijn. Een gemeentezang houdt automatisch in dat niet-geoefende zangers een grote rol spelen in het geheel wat voor veel musici een aanstoot zal zijn en voor anderen juist als een vorm van authenticiteit wordt beleefd.

[Hendrikus]

Zeker komt dat wel voor. Luister maar eens naar de Engelse jongenskoren.

Los daarvan zou ik er een voorstander van zijn als organisten en kerkenraden bij behoefte aan een bovenstem zich beperken tot Goudimel of meerstemmigheid van soortgelijke kwaliteit. Of bijvoorbeeld het aloude vierstemmenboek, zoals te horen op http://delofstemmiddelharnis.nl/

De descant bij een Engelse hymn is totaal onvergelijkbaar met de Genemuider bovenstem, om maar eens wat te noemen. Een descant is gecomponeerd, een bovenstem werd vanouds "geïmproviseerd" door de tenoren uit de gemeente.

Het aloude vierstemmenboek is op zich een goed voorbeeld van "beperk je tot die zetting", maar helaas zijn de zettingen van het vierstemmenboek niet altijd even best. Ze zijn waarschijnlijk ontstaan vanuit Goudimel, maar dan op tal van punten gewijzigd.

[DDD]

Ik vind het niet onvergelijkbaar. De Engelse variant is mijns inziens vaak mooier. Zoiets zou in Nederland met een goed kinderkoor ook kunnen.

Meerstemmig zingen van psalmen van Goudimel is mijns inziens ook prachtig. Het lijkt mij een beetje gek om een fenomeen te beoordelen op zijn slechtste varianten. Dan kun je beter een voorstel doen voor een betere variant. Er lijkt mij niets mis mee dat er eens een fatsoenlijk begeleidingsboek met een geheel nieuwe bovenstem komt, die kwalitatief goed is en iets toevoegt aan de gemeentezang.

Bovendien is het woord bovenstem voor Engelse koormuziek heel gebruikelijk en niet onjuist.

Verder zou ik wel eens willen weten waaruit je ontleent dat de bovenstem geïmproviseerd werd, althans, uit improvisaties zou zijn ontstaan. Ik heb er helemaal geen studie van gemaakt, maar het lijkt mij veel logischer dat het een overblijfsel is van de zang op gezelschappen uit het vierstemmenboek. Ledeboeriaanse gemeenten zongen wel/ vaak (dat weet ik niet) uit het vierstemmenboek.

[Hendrikus]

Gemeentezang behoeft ook andere kwaliteiten dan koorzang. Gemeentezang behoort in mijn opvatting sober, authentiek en gedragen te zijn. Een gemeentezang houdt automatisch in dat niet-geoefende zangers een grote rol spelen in het geheel wat voor veel musici een aanstoot zal zijn en voor anderen juist als een vorm van authenticiteit wordt beleefd.

Dat mag jij vinden, vanzelf. Alleen zitten er in jouw formulering nogal wat parameters die nog op zeer uiteenlopende manieren kunnen worden ingevuld. Want wat is sober? Wat is authentiek? En waarom zou gemeentezang gedragen moeten zijn?
We weten dat Calvijn de psalmen bedoeld heeft om ze als een geheel te zingen, of ingedeeld in blokken van coupletten. Maar zeker niet als losse versjes waar je vele minuten lang over 1 couplet doet. Ze zijn ritmisch genoteerd en werden in een flink tempo gezongen, dat was de bedoeling van Calvijn.
Soberheid is te prijzen, maar waarom zou verzorgde en ordelijke zang niet sober kunnen zijn? Authenticiteit is te prijzen, maar waarom zou verzorgde en ordelijke zang niet authentiek kunnen zijn? Je lijkt een tegenstelling te willen creëren die er niet is. Want (behalve DDD in zijn ongelukkig gekozen voorbeeld van Engelse jongenskoren) niemand heeft het hier over koorzang, we hebben het gewoon over gemeentezang.

[DDD]

Veel bovenstemmen worden gezongen door leden van daarop gerichte koren. In Genemuiden was/is dat Stereo. Even voordat er een nieuw misverstand ontstaat.

Los daarvan is het belangrijk om niet te generaliseren. Er zijn goede en minder goede vormen van een bovenstem. Het is nergens goed voor om die allemaal op één hoop te gooien.

[Hendrikus]

Ik vind het niet onvergelijkbaar. De Engelse variant is mijns inziens vaak mooier. Zoiets zou in Nederland met een goed kinderkoor ook kunnen.

Meerstemmig zingen van psalmen van Goudimel is mijns inziens ook prachtig. Het lijkt mij een beetje gek om een fenomeen te beoordelen op zijn slechtste varianten. Dan kun je beter een voorstel doen voor een betere variant. Er lijkt mij niets mis mee dat er eens een fatsoenlijk begeleidingsboek met een geheel nieuwe bovenstem komt, die kwalitatief goed is en iets toevoegt aan de gemeentezang.

Bovendien is het woord bovenstem voor Engelse koormuziek heel gebruikelijk en niet onjuist.

Verder zou ik wel eens willen weten waaruit je ontleent dat de bovenstem geïmproviseerd werd, althans, uit improvisaties zou zijn ontstaan. Ik heb er helemaal geen studie van gemaakt, maar het lijkt mij veel logischer dat het een overblijfsel is van de zang op gezelschappen uit het vierstemmenboek. Ledeboeriaanse gemeenten zongen wel/ vaak (dat weet ik niet) uit het vierstemmenboek.

Meerstemmig zingen van de psalmen van Goudimel is prachtig, absoluut. Mits je het ritmisch doet. De harmonisaties van Goudimel zijn gedacht vanuit het ritme, kunnen ook niet zomaar worden omgezet naar niet-ritmisch. Maar doe je dat wel, dan blijft er iets over dat spanning mist. Niet-ritmisch Goudimel is niet om door te komen. Daarom ging men in de tijd van Bach (toen de psalmmelodieën ook in Duitsland hun ritme waren kwijtgeraakt) anders harmoniseren: meer doorgaande noten, spannender harmonieën, niet meer in de kerktoonsoorten maar vanuit majeur en mineur gedacht).

De Genemuider bovenstem is ontstaan doordat in Genemuiden decennialang dezelfde organist aan het orgel zat, de heer Jansen Post, die altijd dezelfde harmonisatie speelde. De gemeente kon die zettingen uiteindelijk wel dromen, en toen was het voor de tenoren uit de gemeente niet moeilijk meer om in plaats van de melodienoot een andere noot uit de zetting te kiezen en zo een "bovenstem" te improviseren.

De Genemuider bovenstem is dus niet een slechte variant, maar echt iets anders dan de gecomponeerde descant bij een Engelse hymn.

In de Engelse koortraditie spreekt men van descant, niet van bovenstem. Maar in Engeland is het wel echt een bovenstem, ook al noemt men het niet zo. Doordat de descant door de jongens wordt gezongen, klinkt deze werkelijk boven de melodie uit. Bij de Nederlandse "bovenstemmen" die door tenoren worden gezongen, klinkt die partij dus op tenorhoogte, en daarboven zingen de vrouwen dan weer de melodie, hoger dan de bovenstem.

[Hendrikus]

Veel bovenstemmen worden gezongen door leden van daarop gerichte koren. In Genemuiden was/is dat Stereo. Even voordat er een nieuw misverstand ontstaat.

Los daarvan is het belangrijk om niet te generaliseren. Er zijn goede en minder goede vormen van een bovenstem. Het is nergens goed voor om die allemaal op één hoop te gooien.

Stereo is gewoon een mannenkoor. Leden daarvan zingen zondags de bovenstem. Maar de bovenstem is er niet dankzij Stereo. Even voordat er een nieuw misverstand ontstaat.

[Bertiel]

Stel ik een hele domme vraag als ik na de uitleg van gedragen vraag?

[GGotK]

Gemeentezang behoeft ook andere kwaliteiten dan koorzang. Gemeentezang behoort in mijn opvatting sober, authentiek en gedragen te zijn. Een gemeentezang houdt automatisch in dat niet-geoefende zangers een grote rol spelen in het geheel wat voor veel musici een aanstoot zal zijn en voor anderen juist als een vorm van authenticiteit wordt beleefd.

Dat mag jij vinden, vanzelf. Alleen zitten er in jouw formulering nogal wat parameters die nog op zeer uiteenlopende manieren kunnen worden ingevuld. Want wat is sober? Wat is authentiek? En waarom zou gemeentezang gedragen moeten zijn?
We weten dat Calvijn de psalmen bedoeld heeft om ze als een geheel te zingen, of ingedeeld in blokken van coupletten. Maar zeker niet als losse versjes waar je vele minuten lang over 1 couplet doet. Ze zijn ritmisch genoteerd en werden in een flink tempo gezongen, dat was de bedoeling van Calvijn.
Soberheid is te prijzen, maar waarom zou verzorgde en ordelijke zang niet sober kunnen zijn? Authenticiteit is te prijzen, maar waarom zou verzorgde en ordelijke zang niet authentiek kunnen zijn? Je lijkt een tegenstelling te willen creëren die er niet is. Want (behalve DDD in zijn ongelukkig gekozen voorbeeld van Engelse jongenskoren) niemand heeft het hier over koorzang, we hebben het gewoon over gemeentezang.

Ik doe mijn uitspraak mede naar aanleiding van jouw volgende bijdrage :

Maar met de verhalen van Genemuider tenoren die gaan staan om meer volume te kunnen maken, en de vuurrood aanlopen bij het zingen, is wel duidelijk dat het niet om mooie zang gaat, maar vooral om decibels. Een stukje folklore misschien, maar zeker geen hoogwaardige kerkmuziek. Veelzeggend dat het alleen maar gebeurt waar men langzaam niet-ritmisch psalmen zingt. Bij gezangen en bij ritmisch gezongen psalmen komt het niet voor.

Er moet zeker worden gestreefd naar zoveel mogelijk verzorgde en ordelijke zang, maar gemeentezang blijft volksgezang.

[Geytenbeekje]

Ik vind het niet onvergelijkbaar. De Engelse variant is mijns inziens vaak mooier. Zoiets zou in Nederland met een goed kinderkoor ook kunnen.

Meerstemmig zingen van psalmen van Goudimel is mijns inziens ook prachtig. Het lijkt mij een beetje gek om een fenomeen te beoordelen op zijn slechtste varianten. Dan kun je beter een voorstel doen voor een betere variant. Er lijkt mij niets mis mee dat er eens een fatsoenlijk begeleidingsboek met een geheel nieuwe bovenstem komt, die kwalitatief goed is en iets toevoegt aan de gemeentezang.

Bovendien is het woord bovenstem voor Engelse koormuziek heel gebruikelijk en niet onjuist.

Verder zou ik wel eens willen weten waaruit je ontleent dat de bovenstem geïmproviseerd werd, althans, uit improvisaties zou zijn ontstaan. Ik heb er helemaal geen studie van gemaakt, maar het lijkt mij veel logischer dat het een overblijfsel is van de zang op gezelschappen uit het vierstemmenboek. Ledeboeriaanse gemeenten zongen wel/ vaak (dat weet ik niet) uit het vierstemmenboek.

Meerstemmig zingen van de psalmen van Goudimel is prachtig, absoluut. Mits je het ritmisch doet. De harmonisaties van Goudimel zijn gedacht vanuit het ritme, kunnen ook niet zomaar worden omgezet naar niet-ritmisch. Maar doe je dat wel, dan blijft er iets over dat spanning mist. Niet-ritmisch Goudimel is niet om door te komen. Daarom ging men in de tijd van Bach (toen de psalmmelodieën ook in Duitsland hun ritme waren kwijtgeraakt) anders harmoniseren: meer doorgaande noten, spannender harmonieën, niet meer in de kerktoonsoorten maar vanuit majeur en mineur gedacht).

De Genemuider bovenstem is ontstaan doordat in Genemuiden decennialang dezelfde organist aan het orgel zat, de heer Jansen Post, die altijd dezelfde harmonisatie speelde. De gemeente kon die zettingen uiteindelijk wel dromen, en toen was het voor de tenoren uit de gemeente niet moeilijk meer om in plaats van de melodienoot een andere noot uit de zetting te kiezen en zo een "bovenstem" te improviseren.

De Genemuider bovenstem is dus niet een slechte variant, maar echt iets anders dan de gecomponeerde descant bij een Engelse hymn.

In de Engelse koortraditie spreekt men van descant, niet van bovenstem. Maar in Engeland is het wel echt een bovenstem, ook al noemt men het niet zo. Doordat de descant door de jongens wordt gezongen, klinkt deze werkelijk boven de melodie uit. Bij de Nederlandse "bovenstemmen" die door tenoren worden gezongen, klinkt die partij dus op tenorhoogte, en daarboven zingen de vrouwen dan weer de melodie, hoger dan de bovenstem.

Hoe kan het volgens jou dat dat er maar weinig gemeenten bovenstem hebben?

[GGotK]

Stel ik een hele domme vraag als ik na de uitleg van gedragen vraag?

Ja. In deze context moet je denken aan: 1) Breeduit klinkend 2) Plechtig 3) Plechtstatig 4) Rustig en statig 5) Statig .

[Hendrikus]

Hoe kan het volgens jou dat dat er maar weinig gemeenten bovenstem hebben?

Verstandige gemeenten zijn dat. Waarom zou je een bovenstem hebben?
Het was een stukje folklore op sommige plaatsen, zoals Gallemuun.
Door de activiteiten van mensen als Henriette van Maelsaeke is dat in de jaren "90 van de vorige eeuw opeens een hype geworden in refokring en ontstonden overal in het land van die bovenstemgroepjes. Kennelijk was er toch wel behoefte om die langzame niet-ritmische gemeentezang wat te verlevendigen. Mag het dan niet door het oorspronkelijke ritme in ere te herstellen, dan maar door een bovenstem.
Maar je kunt heel goed mooie gemeentezang hebben zonder bovenstem, dat is eeuwenlang zo gedaan.