Bovenstem zingen (Uit Afscheid en intrede [2])

[Maanenschijn]

Georganiseerd bovenstem zingen in de kerk kan alleen maar als er vooraf afgesproken is welke bovenstem er gezongen wordt en als de organist daar rekening mee houdt in de harmonisatie. Maar met de verhalen van Genemuider tenoren die gaan staan om meer volume te kunnen maken, en de vuurrood aanlopen bij het zingen, is wel duidelijk dat het niet om mooie zang gaat, maar vooral om decibels. Een stukje folklore misschien, maar zeker geen hoogwaardige kerkmuziek. Veelzeggend dat het alleen maar gebeurt waar men langzaam niet-ritmisch psalmen zingt. Bij gezangen en bij ritmisch gezongen psalmen komt het niet voor.

Ik zal zeker niet beweren dat het om hoogwaardige kerkmuziek gaat. Maar is het niet een beetje flauw om zo te generaliseren?

Ik denk dat in gemeenten waar een bovenstem gemeengoed is en waar een geoefende bovenstemgroep is er prima gezongen kan worden. Inderdaad past daar generalisatie niet.

Zelf heb ik het anders meegemaakt op een bovenstemavond in Tiel, de zgn Betuwse Mannenzang. Met verbazing heb ik mijn buurman aanschouwt. Op zijn tenen staand, rood aangelopen en bijna trillend blèrde hij woord na woord. De vergelijking met brulkikker is daarbij niet gek gevonden. Mogelijk dat die herinnering van bovenstem mijn mening wat negatief beïnvloed.

[DDD]

Ik ben een voorstander van kwalitatief hoogwaardige kerkmuziek a la de Kloosterkerk in Den Haag. Dus ik kan mij in veel van je punten best vinden.

Maar ik begrijp oprecht niet waarom -als er kennelijk behoefte is aan een bovenstem- zo'n bovenstem niet kwalitatief goed gecomponeerd kan worden. Ik blijf erbij dat je fenomenen moet beoordelen naar de beste versie en dan daarnaar streven.

Los daarvan staat volgens mij helemaal niet vast dat de bovenstem in Genemuiden van een akkoordvaste organist afkomstig is. In Uddel zal de herkomst van het vierstemmig zingen toch ook gewoon het gezelschapsleven zijn? Al kan ik er niets over vinden op internet, dus ik kan mij vergissen, maar ik weet niet beter of in de GGiN in Uddel worden of werden sommige psalmen vierstemmig gezongen.

Zijn er ook youtubeopnamen van zulke brulkikkers? Ik mis dat geheel, omdat ik nooit naar zulke bijeenkomsten ga. Maar voor vijf minuten zou ik wel eens willen zien en horen hoe dat gaat.

[Maanenschijn]

Zijn er ook youtubeopnamen van zulke brulkikkers? Ik mis dat geheel, omdat ik nooit naar zulke bijeenkomsten ga. Maar voor vijf minuten zou ik wel eens willen zien en horen hoe dat gaat.

Niet in beeld, wel in geluid.

https://youtu.be/DnBEJ5YyLUI

[DDD]

Het was vooral de beschrijving van het beeld, die mij nieuwsgierig maakte.

[Hendrikus]

Maar ik begrijp oprecht niet waarom -als er kennelijk behoefte is aan een bovenstem- zo'n bovenstem niet kwalitatief goed gecomponeerd kan worden. Ik blijf erbij dat je fenomenen moet beoordelen naar de beste versie en dan daarnaar streven.

Ik heb nergens beweerd dat je geen goede bovenstem zou kunnen componeren. Natuurlijk kan dat. Mijn bezwaar tegen de bovenstem richt zich dan ook op het spontane, ongeordende zingen van een bovenstem van een individuele kerkganger die niet weet welke harmonisatie de organist gebruikt. Zo zijn die bovenstemmen ontstaan.
Dat daar later meer georganiseerde en gestructureerde vormen bij zijn gekomen, is alleen maar winst. Al zit ik er niet op te wachten. Maar goed, ik heb er niet meer mee te maken.

Ik herinner me nog een voorval tijdens een bondsdag van de BVZGG, jaren geleden in De Doelen. Daar zaten koren uit Zeeland, van de Veluwe, Genemuiden, noem maar op. Bij de samenzang waren er ook koorleden die eigener beweging een bovenstem gingen zingen. Maar ja, "De bovenstem" bestaat niet, dus daar klonken allerlei folkloristische varianten door elkaar heen. En maar schreeuwen... Zoals Huygens het ooit al beschreef: "Daer wert om 't seerste uytgekreten, als of 't een sake van overstemminge waere, ende dat het de meeste souden wegh dragen, met diergelijcke onhebbelickheden meer". Dat laat zich ook niet bijsturen met gewaagde harmonieën, men schreeuwt toch gewoon z'n eigen deuntje.

[J.C. Philpot]

Het was vooral de beschrijving van het beeld, die mij nieuwsgierig maakte.

Ik ben lijfelijk aanwezig geweest op de avond van het filmpje van Maanenschijn. Maar ik heb nu ook spijt dat ik niet op de gelaatsuitdrukkingen bovenstemzingers heb gelet

[Hendrikus]

Los daarvan staat volgens mij helemaal niet vast dat de bovenstem in Genemuiden van een akkoordvaste organist afkomstig is. In Uddel zal de herkomst van het vierstemmig zingen toch ook gewoon het gezelschapsleven zijn? Al kan ik er niets over vinden op internet, dus ik kan mij vergissen, maar ik weet niet beter of in de GGiN in Uddel worden of werden sommige psalmen vierstemmig gezongen.

Ik citeer uit het boek Opus 4 van Henk Beens, verschenen n.a.v. de orgelrestauratie in Genemuiden (2019). Beens is een van de promotors van het bovenstemzingen, heeft er mede aan bijgedragen dat dit stukje folklore in 2013 zelfs is geclassificeerd als immaterieel erfgoed.

Wat is de bovenstem?

De naam bovenstem kan worden verklaard uit het gegeven dat een aantal zangers, voornamelijk tenoren, boven de melodie van de psalm uitzingt. De hoogste noten worden soms met kopstem (falset) gezongen. De tegenmelodie wordt in hoofdzaak bepaald door de onderliggende begeleidingszetting: het akkoord. Omdat er bij het psalmzingen met bovenstem verschillende akkoorden kunnen worden gespeeld, zijn er in plaatsen waar de bovenstem klinkt, verschillen in karakter en toonhoogte. Dat is zelfs nog het geval in Genemuiden. Oorspronkelijk werd de bovenstem improviserend gezongen. Die was dus niet vastgelegd in notenschrift en kon daardoor voor iedere bovenstemzanger anders zijn. Het doorgeven van de bovenstem, van generatie op generatie, bracht veranderingen teweeg. Zo klonk de gemeentezang met bovenstem van de hervormden in Genemuiden oorspronkelijk heel anders dan tegenwoordig. De tenoren zongen met draaiingen en loopjes om de melodie te versieren. Dat is te horen op de in de jaren 1962-1970 uitgebrachte grammofoonplaatjes. De Genemuider bovenstem werd omstreeks 1975 voor het eerst op muziek gezet door de toenmalige dirigent Jan Zwanepol van het Christelijk Genemuider Mannenkoor Stereo. In het doorgeven van de bovenstem van generatie op generatie heeft dit koor, maar ook de organisten van de hervormde gemeente, een belangrijke rol gespeeld.

Verderop in het hoofdstuk legt Beens wel de link naar het vierstemmenboek, dat z'n oorsprong weer vindt in de zettingen van Goudimel.

[Terri]

Ik ben niet bekend met bovenstem zingen.
Voor bv vierstemmig zingen zal je toch per partij moeten 'oefenen' denk ik dan. Zo maar bv een alt partij zingen lijkt me niet vanzelf gaan.
Zelfs twee stemmig heeft denk ik oefening nodig, alhoewel muzikaal geschoolden ver komen.
Wordt met bovenstem ook geoefend, of 'doen ze maar wat'? wat dan toevallig goed klinkt?
Wellicht stel ik vragen die bij jullie allen bekend zijn, maar ik heb me altijd afgevraagd wie zo'n bovenstem heeft geïntroduceerd en hoe leren ze dat? Zoals je leest, ik ken het dus ècht niet......

[eilander]

Nu ja, het staat dus al sinds 1975 op papier. Goed om te weten.
Bij ons wordt er ook alleen de genoteerde zetting gezongen, op de momenten dat de organist het aangeeft.
Je mag het best folklore noemen, of gewoon niet mooi of niet hoogstaand vinden. Dat kan ik goed begrijpen.
Maar kom niet steeds met verhaaltjes die in elk geval voor een belangrijk deel historie zijn.

[Hendrikus]

Nu ja, het staat dus al sinds 1975 op papier. Goed om te weten.
Bij ons wordt er ook alleen de genoteerde zetting gezongen, op de momenten dat de organist het aangeeft.
Je mag het best folklore noemen, of gewoon niet mooi of niet hoogstaand vinden. Dat kan ik goed begrijpen.
Maar kom niet steeds met verhaaltjes die in elk geval voor een belangrijk deel historie zijn.

Haha, die is goed. Je wilt de historie niet horen? Lekkere basis om in het leven te staan, ik vind alleen interessant wat we nu doen, achtergrond en historie interesseren me niet. Prima als jij er zo over denkt, maar toevallig kijk ik daar een beetje anders tegenaan. En "kom niet steeds met verhaaltjes" klinkt dan niet erg sympathiek, als ik zo vrij mag zijn.

[Hendrikus]

Ik ben niet bekend met bovenstem zingen.
Voor bv vierstemmig zingen zal je toch per partij moeten 'oefenen' denk ik dan. Zo maar bv een alt partij zingen lijkt me niet vanzelf gaan.
Zelfs twee stemmig heeft denk ik oefening nodig, alhoewel muzikaal geschoolden ver komen.
Wordt met bovenstem ook geoefend, of 'doen ze maar wat'? wat dan toevallig goed klinkt?
Wellicht stel ik vragen die bij jullie allen bekend zijn, maar ik heb me altijd afgevraagd wie zo'n bovenstem heeft geïntroduceerd en hoe leren ze dat? Zoals je leest, ik ken het dus ècht niet......

Wees blij, je mist er niks aan.
Tegenwoordig wordt het wel geoefend, sinds de jaren "90 zijn daar zelfs speciale bovenstemzanggroepjes voor gevormd. Maar van oorsprong werd het gewoon geïmproviseerd, zoals je uit de tekst van Beens kunt lezen.
Maar goed, ik mag van meneer Eilander niet meer met verhaaltjes komen, dus ik houd me verder wel stil.

[Terri]

Ik ben wat gaan googelen en ben idd e.e.a. tegengekomen. Het staat gewoon op notenschrift, dus bekend bij (kerk)koren.
En het vraagt dus ook oefening, want zomaar even een bovenstem gebruiken werkt dus niet.
Weer wat geleerd.
En van verhaaltjes weet ik eigenlijk niks af, maar dat zal wel niet op mijn posting slaan denk ik.

[DDD]

Nu ja, het staat dus al sinds 1975 op papier. Goed om te weten.
Bij ons wordt er ook alleen de genoteerde zetting gezongen, op de momenten dat de organist het aangeeft.
Je mag het best folklore noemen, of gewoon niet mooi of niet hoogstaand vinden. Dat kan ik goed begrijpen.
Maar kom niet steeds met verhaaltjes die in elk geval voor een belangrijk deel historie zijn.

Wat is dit nu voor een rare reactie. Ik lever commentaar op de stelling van Hendrikus en hij gaat daar inhoudelijk op in. Het blijkt dat we allebei deels gelijk hebben, in ieder geval volgens een gezaghebbende auteur. Ik zie niet in wat er mis mee is.

Overigens ben ik van mening dat ook bij ritmische samenzang een bovenstem heel mooi kan zijn. Ik vind het jammer dat veel koren weinig doen aan de gemeentezang. Terwijl bijvoorbeeld een kinderkoor uitstekend enkele bovenstemmen kan oefenen voor de gemeentezang. Als er in een gemeente van 1000 leden 50 kinderen een andere melodie leren en de organist houdt daar rekening mee, dan zou dat mijns inziens heel mooi zijn.

Los daarvan staat niet wetenschappelijk vast dat het van oorsprong geïmproviseerd werd, en ook niet dat in alle gemeenten waar meerstemmig gezongen wordt of werd dit dezelfde oorsprong heeft.

[eilander]

Nu ja, het staat dus al sinds 1975 op papier. Goed om te weten.
Bij ons wordt er ook alleen de genoteerde zetting gezongen, op de momenten dat de organist het aangeeft.
Je mag het best folklore noemen, of gewoon niet mooi of niet hoogstaand vinden. Dat kan ik goed begrijpen.
Maar kom niet steeds met verhaaltjes die in elk geval voor een belangrijk deel historie zijn.

Haha, die is goed. Je wilt de historie niet horen? Lekkere basis om in het leven te staan, ik vind alleen interessant wat we nu doen, achtergrond en historie interesseren me niet. Prima als jij er zo over denkt, maar toevallig kijk ik daar een beetje anders tegenaan. En "kom niet steeds met verhaaltjes" klinkt dan niet erg sympathiek, als ik zo vrij mag zijn.

Ik geloof dat ik niet helemaal begrepen wordt. Ik bedoel geenszins dat de historie niet interessant kan zijn. Maar je duidt bovenstem zingen steeds heel negatief, onder andere door te zeggen dat 'de' bovenstem niet bestaat. Terwijl nu dus blijkt dat bv. in Genemuiden die al in 1975 is opgeschreven. Ik heb al een paar keer aangegeven dat bij ons de bovenstem ook genoteerd staat en niet zomaar lukraak gebruld wordt. Dat heb je echter niet of nauwelijks in je bijdragen verwerkt.
Vandaar mijn wat geprikkelde reactie. Maar dat is wederzijds, begrijp ik wel.

[eilander]

Ik ben niet bekend met bovenstem zingen.
Voor bv vierstemmig zingen zal je toch per partij moeten 'oefenen' denk ik dan. Zo maar bv een alt partij zingen lijkt me niet vanzelf gaan.
Zelfs twee stemmig heeft denk ik oefening nodig, alhoewel muzikaal geschoolden ver komen.
Wordt met bovenstem ook geoefend, of 'doen ze maar wat'? wat dan toevallig goed klinkt?
Wellicht stel ik vragen die bij jullie allen bekend zijn, maar ik heb me altijd afgevraagd wie zo'n bovenstem heeft geïntroduceerd en hoe leren ze dat? Zoals je leest, ik ken het dus ècht niet......

Wees blij, je mist er niks aan.
Tegenwoordig wordt het wel geoefend, sinds de jaren "90 zijn daar zelfs speciale bovenstemzanggroepjes voor gevormd. Maar van oorsprong werd het gewoon geïmproviseerd, zoals je uit de tekst van Beens kunt lezen.
Maar goed, ik mag van meneer Eilander niet meer met verhaaltjes komen, dus ik houd me verder wel stil.

Nogal flauw en denigrerend. Juist op het gebied van muziek kun je hier echt iets toevoegen, ik vind het alleen jammer dat het steeds nogal negatief geframed wordt. En daar leg ik de vinger bij. Mag dat van meneer Hendrikus, of moeten we alleen maar diepe buigingen maken als jij iets zegt?