Digibron schreef:
http://www.digibron.nl/search/share.jsp ... rceid=1011
Amish onder druk
Door dr. C. S. L. Janse
De Amish in de Verenigde Staten en Canada genieten een zekere bekendheid omdat zij hardnekkig vastgehouden hebben aan hun traditionele levensstijl. Vergeleken met hen kunnen de strengste oud gereformeerden in ons land nog modern genoemd worden. Niet alleen kleding en haardracht (inclusief baard) van de Amish herinneren aan het verleden, ook hun afwijzen van auto, telefoon, rtv, elektriciteit, sociale voorzieningen en voortgezet onderwijs markeert de grote kloof met de moderne maatschappij.
De Tilburgse sociologiehoogleraar Peter Ester bracht in 1995 een periode als gasthoogleraar in Pennsylvania door. In die tijd maakte hij studie van de Amish, die daar een van hun concentratiegebieden hebben. Het resultaat daarvan verscheen inmiddels onder de titel "De stillen op het land. Kleine sociologie van de Amish in Amerika".
Parallellen
Verschillende keren trekt prof. Ester, die christelijk gereformeerd is opgevoed, een parallel tussen de Amish en de ,,zwarte-kousenkerken". Vandaar ook dat hij het passend vindt om de bijbelteksten in dit boek te citeren uit de Statenvertaling.
Het is inderdaad zo dat de bevindelijk gereformeerden meer dan anderen in de Nederlandse samenleving op de Amish lijken. Maar we moeten dat ook niet overdrijven. Verschillen tussen beide groepen zijn er niet alleen in de veel grotere acceptatie van technische ontwikkelingen en voortgezet en hoger onderwijs in bevindelijk gereformeerde kring, ze zijn er ook op theologisch gebied.
Behalve de kinderdoop wijzen Amish ook de predestinatie af. Het zijn radicale doopsgezinden. Zij beklemtonen de afstand tot de rest van de maatschappij en zijn streng in de toepassing van de tucht op leden die de geldende regels met voeten treden.
Identiteitshandhaving
Godsdienstsociologisch is met name de vraag van belang hoe de Amish er in geslaagd zijn hun culturele identiteit (inclusief hun Duitse dialect) in de loop der eeuwen te bewaren. En dat in een uiterst modern en dynamisch land als de VS! Wellicht is daar ook voor gereformeerden die zich niet uit willen leveren aan de moderne cultuur, nog iets van te leren.
Overigens zou het verkeerd zijn te denken dat er in de levensstijl van de Amish niets of bijna niets veranderd is. Dat is wel degelijk het geval. Aan het eind van de 20e eeuw luidt de Ordnung (het geheel van voorschriften) van de Amish op tal van punten anders dan in het verleden het geval was. Eventuele aanpassingen gaan echter zeer geleidelijk, zodat het verschil met de bredere maatschappij duidelijk blijft.
Zo heeft men steeds meer moderne apparaten in huis en voor het werk geaccepteerd, zij het onder strikte voorwaarden. Gemakkelijk dringt zich daarbij, bij buitenstaanders, het verwijt op van hypocrisie of althans gebrek aan logica. Zo is een koelkast op het elektriciteitsnet verboden, maar op propaangas mag die wel. Telefoon wil men niet in huis hebben, maar wel buiten aan de weg (eventueel gecombineerd met een antwoordapparaat). Machines in werkplaatsen mogen niet worden aangesloten op het elektriciteitsnet. In plaats daarvan gebruikt men hydraulische druk of luchtdruk gegenereerd door een dieselmotor. Zelf rijdt men niet in een auto, maar een Amishbedrijf mag wel gebruikmaken van een auto die door niet-Amish wordt bestuurd.
De sterke nadruk in de Amishcultuur op gelatenheid, eenvoud en soberheid leidt ertoe dat men zich gemakkelijk schikt in de regels die vanouds binnen de gemeenschap gelden. Mede door het beperkte opleidingsniveau is men niet gewend zelfstandig te denken. Van kindsaf is men vertrouwd met de gedachte dat het bij de Amish nu eenmaal anders toegaat dan bij de wereld.
Bewondering
Uit zijn boek wordt duidelijk dat Ester een zekere bewondering heeft voor de aanpak van de Amish. Zij weten toch maar door een subtiele culturele grensbewaking te midden van de moderne maatschappij hun eigen identiteit te behouden. Daarbij zijn zij niet afkering van compromissen als die om economische of politieke redenen onvermijdelijk zijn, maar dan duidelijk wel binnen zekere grenzen. Er zijn in de loop van deze eeuw forse botsingen geweest tussen de Amish en de Amerikaanse overheid, bijvoorbeeld ten aanzien van de leerplicht en de sociale voorzieningen.
Overigens is de geschiedenis van de Amish ook een geschiedenis van conflicten en afsplitsingen. Naast de Old Order Amish die in dit boek beschreven worden, zijn er ook andere richtingen, die in de loop der jaren meer toegegeven hebben. Bijvoorbeeld ten aanzien van het autobezit.
Hoewel er onder de Amish sprake is van geloofsafval, is deze qua omvang beperkt, waarbij we ook hier zien dat de strengste richtingen er het beste in slagen hun jongeren vast te houden. Die geringe geloofsafval, gecombineerd met een hoog geboortecijfer, leidt tot een snelle groei van de Amishbevolking.
Agrarisch verleden
Dat betekent echter wel dat het voor de Amish steeds moeilijker wordt om, zoals vorige generaties, werk te vinden in de agrarische sector. Dit temeer omdat er in hun woongebied in Pennsylvania sprake is van een sterke suburbanisatie, die de grondprijzen opdrijft.
De betrekkelijke afgeslotenheid van het boerenleven droeg in het verleden echter duidelijk bij aan hun identiteitshandhaving. Buiten de agrarische sector, als ondernemer of werknemer, zal dat voor de Amish veel moeilijker zijn. De assimilatiedruk neemt duidelijk toe en Ester voorziet dan ook ingrijpende veranderingen in de Amishgemeenschap, inclusief nieuwe afsplitsingen.
Boodschap
Wat hebben de Amish ons te zeggen? In ieder geval dit, dat je ook ,,nee" kunt zeggen tegen allerlei maatschappelijke ontwikkelingen. Al te gemakkelijk willen mensen, ook in de gereformeerde gezindte, hun verantwoordelijkheid ontlopen door te stellen dat je nu eenmaal met je tijd mee moet, dat het tegenwoordig niet anders kan en dat je eigenlijk geen keuze hebt. Zo is het natuurlijk niet. Of het dan inderdaad nodig is om al die dingen af te wijzen (auto, elektriciteit, telefoon) waar de Amish ,,nee" tegen zeggen, is een andere zaak.
Ook in de moderne samenleving (in dit geval de VS) blijken kleine minderheidsgroepen zich te kunnen handhaven, mits zij maar een sterk besef hebben van hun eigenheid en niet schromen die in het dagelijks leven gestalte te geven. Daarbij zijn allerlei soms kleine uiterlijkheden die fungeren als grensmarkering voor de groepering, bepaald niet onbelangrijk.
N.a.v. "De stillen op het land", door Peter Ester; uitg. Kok Agora/Syntax, 1996; 158 blz.; ƒ 32,50.
