Herman schreef:Beste @Zonderling,
Bedankt voor je uitputtende antwoord over de vervlakking die je meent te merken in de HSV. Daarover straks. Het heeft mij altijd bevreemd dat bijvoorbeeld vanuit de GG serieuze vragen gesteld zijn bij de theologie van de Gereformeerde Bond als initiatiefnemer van de vertaling, terwijl bij het goed lezen van hun bezwaren het vooral gaat om een 1 op 1 taalkundig vergelijking van bijvoorbeeld Schrift en belijdenis. Ergens heb ik dat in mijn hoofd aan jou zienswijzen gekoppelt, maar dat blijkt niet een op een bij elkaar aan te sluiten, waarvoor excuus.
Beste Herman,
Geen dank hiervoor; ook hoef je je niet te excuseren. Trouwens, mijn antwoord over vervlakking in de HSV was verre van 'uitputtend'. Ik heb slechts vier eenvoudige voorbeelden gegeven en tevens aangegeven dat er veel meer voorbeelden te vinden zijn.
Verantwoording
Ik lees de HSV niet om de belijdenisgeschriften onder kritiek te stellen, maar ik aanvaard de belijdenis als norm om mijn grenzen te stellen bij hoever ik vragen kan en mag stellen bij de Schrift. Ik ben dus niet zo benauwd over de kwaliteit van de vertaling op zich, omdat mijn norm voor het lezen van de Schrift niet ligt in de betrouwbaarheid ervan, maar - om het zo te zeggen - in de geloofwaardigheid ervan. En dat laatste woord is in dit verband bedoelt een geestelijke lading te hebben.
Het laatste jaar heb ik mij voorgenomen om niet zozeer op detailniveau de Bijbel te bestuderen, maar in gehele bijbelboeken tegelijk. Dus de voortgaande lezing. In de SV is het mij met deze methode niet mogelijk om verbanden uit hoofdstuk 7 en 3 van Romeinen te leggen of goed te zien dat Hebreën zich ontrolt langs verschillende thema's als de verhevenheid van de Zoon boven de engelen, het ingaan in de rust en het eeuwige priesterschap. Evenmin doorzie ik de structuur van de door Paulus opgebouwde betogen. Bij de HSV lukt dat wel. Blijkbaar is er een verband tussen mijn begripsniveau en de taal waarin de boodschap tot mij komt. De taal van de SV is verworden tot een weliswaar inhoudsvolle, maar betekenisloos ritueel. Het voelt heel prettig aan om vertrouwde klanken te horen, maar het wekt ook een heerlijk gevoel op om erbij weg te dommelen. De boodschap gaat verloren voordat het ook maar bij het hart komt (denk aan de zaaier).
Op dit punt is het dus interessant om je goed rekenschap te geven of de gesignaleerde vervlakking dus opweegt tegen mijn argument dat ik het in de HSV in ieder geval hoor én begrijp.
Dank voor deze toelichting. Wel enkele opmerkingen hierbij:
- Ik heb niets af te doen aan het feit dat de structuur en verbanden door sommigen beter gezien worden in de HSV dan in de SV. Ik heb dit meer mensen hier horen aangeven. De vraag is natuurlijk wel of dit echt komt doordat HSV zo'n goede vertaling is. Wel heb je een terecht punt dat de taal van de SV voor velen een belemmering vormt; hierover hebben we eerder gesproken.
- De kwaliteit van de vertaling is m.i. in zichzelf uiterst belangrijk. Het gaat immers om de weergave van Gods Woord, en dan is ieder detail van belang. Verder vind ik dat we de HSV de norm moeten opleggen die de Dordtse Synode aan de vertalers eveneens had opgelegd, namelijk om zo dicht mogelijk bij de woorden van de Hebreeuwse en Griekse tekst te blijven en eventuele verschillen in annotaties (kanttekeningen) weer te geven. Deze norm is door de Stichting HSV niet zo gevolgd, maar heel sterk opgerekt. Deze norm kunnen we natuurlijk laten vallen wanneer de HSV zich presenteert als nieuwe vertaling met andere vertaalprincipes dan de SV.
- Ik houd er niet zo van om een voordeel van een vertaling weg te strepen tegen een nadeel. Ik houd liever vast aan én betrouwbaarheid/kwaliteit én taalkundige verbetering ter wille van verstaanbaarheid.
Psalm 94:11
Wanneer ik dan naar Psalm 94:11 kijk dan kan ik het me je eens zijn dat ijdel en vluchtig niet dezelfde betekenis hebben. Maar de gedachte dat het woord op zichzelf ook doelt op de zondigheid en de verdorvenheid van de mens, die onderschrijf ik niet. Zowel bij ijdel als bij vluchtig dien je toch eerst een vervolgvraag te stellen of een conclusie te trekken. De mens is ijdel, dus oordeelt God hem als zondig. De gedachten van de mens zijn vluchtig, dus missen zij het doel God te eren.
Over het woord vluchtig. Ik kan het niet uit het Hebreeuws bewijzen, maar ik wil in dit verband Jesaja 57:13 noemen waar ijdelheid en wind (als synoniem voor vluchtig) samen genoemd worden. En naar 1 Corinthe 3:20 waar deze psalm geciteerd lijkt te worden. Daar lijkt het grieks vooral nutteloosheid te betekenen.
In het hedendaagse taalgebruik spreken we makkelijk over vluchtige gedachten. Deze woordcombinatie is een begrip op zichzelf, zou dat dan geen goede vertaalmogelijkheid zijn voor een nagenoeg identiek woordpaar uit deze Psalm?
Afrondend over deze tekst. Bij het afwegen moeten we wel rekening houden dat ijdel in de 21e eeuw de betekenis 'ongepaste trots' of 'opgedirkt' heeft. Hoe representatief is dat woord dan nog?
Uit je reactie merk ik enkele misverstanden ten aanzien van wat ik geschreven heb:
- Al eerder heb ik opgemerkt dat 'ijdelheid' ook anders zou kunnen worden hertaald. Het gaat mij dus niet primair om de handhaving van dit woord 'ijdelheid'.
- Ook heb ik al eerder verklaard dat zondigheid en verdorvenheid niet de betekenissen van het woord zelf zijn, maar dat in de context van de tekst dit wel de consequentie is die uit dit woord ijdelheid voortvloeit. Idem dat deze consequentie (exegese) geheel vervalt wanneer we de betekenis 'vluchtig' hanteren - en dat is niet terecht.
- Verder heb ik niet bestreden dat 'vluchtig' een van de betekenissen is van het Hebreeuwse woord. Het gaat er mij om welke betekenis het woord heeft
in de context van deze psalm, en dat is niet allereerst 'vluchtig', maar veelmeer
'nietig', 'nietswaardig', zonder enige betekenis.
- Je verwijst terecht naar 1 Korinthe 3:20 en ook daar beschrijft het Grieks eveneens deze nietswaardigheid en betekenisloosheid - dat is iets anders dan vluchtigheid, wat slechts een uiterlijk kenmerk is. Ook iets heel waardevols kan vluchtig zijn, maar het gaat hier om iets dat juist nietswaardig is, zowel in deze tekst als in 1 Kor. 3:20. Deze tekst (1 Kor. 3:20) bevestigt dus de betekenis die ik genoemd heb en noem.
- De vertaling 'vluchtige gedachten' geeft daarom volstrekt niet weer wat hier in de tekst bedoeld is.
Efeze 4:23
Over Efeze 4:23 heb ik in het kort al wat geroepen. Als ik het over gemoed heb, dan heb ik het over emoties. Wanneer het woord 'nous/noos' dus ziet op het geheel van de ziel van de mens of het binnenste en verstandigste deel van de ziel, dan denk ik niet dat gemoed een juist woord is in de 21e eeuw.
De Kanttekeningen geven overigens bij Romeinen 7:23 en Romeinen 12:2 het woord verstand letterlijk als alternatief. Ik denk dat het woord verstand gewoon de juiste vertaling is voor nu en daarmee kan je simpel een oud nederlands woord vervangen. Het woord denken ligt daar dus dichtbij.
Wat dat betreft vind ik het interessant en noodzakelijk om de betekenis te paren aan het woord 'geest' wat ervoor staat. Ik kan me geen goede voorstelling maken van 'in de geest van uw verstand'. Het lijkt me dat de combinatie van deze twee woorden een diepteboring beogen, en die ontbreekt als je het woord verstand op zichzelf bekijkt.
Jij plaatst het woord in het licht van de vernieuwing en de wedergeboorte. Gaan we de belijdenis na en geven we ons rekenschap van de 17e eeuwse theologie dan reikt de wedergeboorte aan de begrippen hart en wil (DL 3/4, 11). Uiteindelijk is het dus de verduidelijking in de kanttekening die verstrekkende uitspraken doet over hoe dit op te vatten, terwijl Paulus er een eenvoudigere formulering op na houdt. Met dit vraagstuk zit je dus uiteindelijk toch diep in de theologische vooronderstellingen. Op grond van HC 7 vind ik dat het element verstand in bevindelijke kringen te weinig de plaats krijgt die ze verdient. Dus de HSV kan ik hierin beter vinden.
- Van Dale online geeft m.i. kort en bondig weer wat we gewoonlijk onder gemoed verstaan:
'het binnenste van de mens, zijn geestelijk gevoel'. Als uitdrukkingen worden genoemd: 'op iemands gemoed werken' en 'de gemoederen raakten verhit'. Nu heeft dat laatste natuurlijk met emotie te maken, maar jouw rechtstreekse associatie van 'gemoed' met 'emotie' als zodanig kan ik toch moeilijk plaatsen. Het gaat inderdaad - zoals het woordenboek zegt - om het binnenste van een mens en zijn geestelijk gevoel.
- Vanuit de betekenis die Van Dale online aangeeft, is het woord 'gemoed' toch echt zeer passend als vertaling van het Griekse 'nous'. Wel is het waar dat het verstandelijke deel van de ziel bij dit woord meer op de voorgrond treedt dan uit het Nederlandse woord 'gemoed' blijkt. Dan ben ik het met je eens dat 'verstand' eveneens een goede vertaling is van het woord. Terecht dat je verwijst naar diverse teksten waarin wél met 'verstand' is vertaald. Dat bestrijd ik in het geheel niet, de vraag is echter of de betekenis in déze tekst tot het verstand beperkt blijft. Ik meen stellig van niet.
- De context is echter de vernieuwing, waarbij deze vernieuwing niet slechts ziet op het verstand - al is dit er zeker een belangrijk deel van - maar breder moet worden opgevat. Daarin lag de kern van mijn bezwaar. Wanneer je de vernieuwing in deze tekst beperkt tot 'het denken', dan heb je slechts een gedeelte te pakken van de betekenis die in deze tekst ligt. Zeker hoort dit verstand erbij en is dat zelfs een belangrijk deel van wat dit begrip uitdrukt, maar
de beperking hiertoe is (naar ik nog steeds meen) vervlakkend.
Resumerend. Op grond van bovenstaande afwegingen kan ik je opvatting dat de HSV een vervlakking lijkt te zijn, niet zomaar overnemen. Misschien dat er een gedachteproces op gang is gekomen die in de toekomst tot andere inzichten leidt, maar eerlijk gezegd ontbreekt me de gelegenheid om op dit detailniveau te studeren. (Vandaar dat ik ook twee teksten niet heb bestudeerd).
Nogmaals dank voor de toelichting en de moeite die je nam om twee van de door mij genoemde voorbeelden te bestuderen. Kennelijk houden we echter toch een verschil van inzicht.