,,Verhouding muziek en preek zoek''

[Klaas-Jan]

UTRECHT - „Waarom willen we met alle geweld bij Calvijn blijven, behalve als het over muziek gaat?” Die vraag stelde organist en dirigent Patrick van der Linden donderdagavond in zijn lezing voor de Utrechtse studentenvereniging Depositum Custodi.

De werking van muziek is heel divers: onderhoudend, opwindend of ontroerend. Ze kan ook genezend werken. Sommigen reageren er alleen maar gevoelsmatig op, anderen zoeken er aanwijzingen in voor hun eigen bestaan. Weer anderen luisteren ernaar vanwege wat het zegt over het menselijk gedrag.

„Deze verschillende belevingen zijn vaak onderwerp van heftige debatten en conflicten, vooral onder christenen”, aldus Van der Linden. Hij spitste zijn lezing toe op de zang in de eredienst. Vanuit het Oude en het Nieuwe Testament schetste hij de ontwikkeling van de muziek in de oudchristelijke en de katholieke kerk.

Kern van zijn lezing vormden de Reformatie en het ontstaan van het Psalter zoals wij dat nu kennen. Ten slotte debatteerde de dirigent met de studenten over de manier waarop zij het psalmzingen beleven in vergelijking tot de beleving van de reformatoren.

Mysterieus proces
Het Bijbelse verhaal van David en Saul laat volgens Van der Linden zien dat muziek de mogelijkheid heeft de geest binnen te dringen waar andere krachten dat niet lukt. „Hindernissen worden direct en onmiddellijk verwijderd. Dit mysterieuze proces en de kracht die ervan uitgaat, heeft filosofen en kunstenaars door de eeuwen heen aan het nadenken gezet”, stelde hij. „Daarom is er ook een diep verband tussen de eredienst, waarin God aanbeden wordt, en muziek. Beide komen voort uit een door God gegeven verlangen om waarheid en orde te zoeken.”

Het zingen is volgens Van der Linden in Israël altijd begeleid geweest door instrumenten. Hoewel de psalmen niet de enige teksten waren die in de tempel werden gezongen, namen ze wel een centrale plaats in de tempelliturgie in. De melodische patronen waarop de psalmen in de tempel werden gezongen, vertonen overeenkomsten met de latere gregoriaanse muziek.

Van der Linden liet voorbeelden horen van hoe Joodse gemeenschappen de oudste geschreven muziek jarenlang in hun tradities hebben bewaard.

In de oude kerk had de gemeente volop gelegenheid deel te nemen aan de muziek. De Ridderkerkse dirigent zou graag zien dat dit vandaag weer in ere wordt hersteld. Zowel in het Oude als in het Nieuwe Testament en ook in de overleveringen uit de vroegchristelijke kerk staan volgens hem de lezing en de gebeden centraal, in plaats van de preek. „Het zingen van de gemeente was daar het antwoord op. Die verhouding van de muziek en het gepredikte Woord is op dit moment geheel zoek”, betoogde hij.

Veranderingen
De muzikale veranderingen in de middeleeuwen waren volgens Van der Linden creatief, stimulerend en positief. „Ze gingen echter gepaard met een voor de kerk schandelijke geestelijke neergang”, zei hij.
Klik hier!

Binnen de Reformatie werd de vraag opgeworpen of kunstmuziek een plaats heeft binnen de christelijke muziek. „De kerk, haar muziek en haar liturgie stonden aan de vooravond van diepgaande veranderingen.” Zo nam Luther er genoegen mee dat de volkswijsjes van de wereld vernieuwd en geschikt gemaakt werden voor de eredienst.

Voor Zwingli en Calvijn ging dat niet ver genoeg. Calvijn gaf opdracht de 150 psalmen te berijmen en ze op muziek te zetten. Het ritme mocht bestaan uit slechts twee notenwaarden, een lange en een korte noot. Er mocht niet meer dan één noot per lettergreep zijn en de regels moesten gezongen kunnen worden op één adem.

Volgens Van der Linden kon Calvijn daarom een groot aantal psalmverzen per dienst laten zingen. „Onze beleving van de eredienst nu vormt daarmee een schril contrast”, zo zei hij. „Een groot deel van de gereformeerde gezindte zingt op hele noten, terwijl de psalmen echt niet zo zijn gecomponeerd en door Calvijn ook zeker niet zo werden uitgevoerd. Wij halen adem waar we maar even kunnen, met als gevolg dat twee keer in de regel de hele gemeente stilvalt. Ten slotte hebben we massaal onbewust afgesproken de regels niet tegelijk te beginnen en zeker ook niet tegelijk te eindigen. Het liefst beginnen we onritmisch en eindigen we te snel met de laatste toon. Die bijten we af.”

Bron: http://www.refdag.nl

[Marnix]

geef mij maar ritmisch zingen ja. Wat dat betreft ben ik het met Calvijn eens. Maar ik hoef niet per se alles zo als Calvijn te doen... anders zouden alle muziekinstrumenten ook de kerk uit mogen. Terwijl ik erg hou van het orgel en ook van andere klassieke en moderne muziekinstrumenten.

[Herman]

Ik vind het een zwak betoog. Of je nu vijf iso-ritmische of tien ritmische versjes zingt in een dienst, dat scheelt toch niets?

[Mister]

Ik vind het een zwak betoog. Of je nu vijf iso-ritmische of tien ritmische versjes zingt in een dienst, dat scheelt toch niets?

Daar gaat het helemaal niet om. Het gaat om het principe dat we Calvijn nogal volgen, behalve dan in zijn muziek. En dat is gewoon waar.

Licht off-topic: In het Reformatiemuseum in Genève is een kerkzaaltje nagebouwd (2 banken) waar je kerkmuziek kunt beluisteren uit 9 verschillende psalmboeken, met nadruk op de eerste 150 jaar rond en na Calvijn. Mooi gedaan. Tegelijkertijd zie je voor je de 10 geboden in het Frans op een lichtgevend paneel aan de muur. Aanrader voor iedere RF-fer die eens in de buurt is!

[Josephus]

Ik vind het een zwak betoog. Of je nu vijf iso-ritmische of tien ritmische versjes zingt in een dienst, dat scheelt toch niets?

Mijn rekenmachine zegt dat je in dat laatste geval vijf coupletten meer zingt. Een verschil van 100%.

[Jongere]

Het gaat om het principe dat we Calvijn nogal volgen, behalve dan in zijn muziek. En dat is gewoon waar.

Ik vraag het me nogal af, of we Calvijn wel in alles volgen behalve in zijn muziekopvatting. Ik denk dat we hem ook in inhoudelijke dingen niet meer altijd volgen. Maar dat is niet licht off-topic, dat is zwaar off-topic.

[Hendrikus]

Het gaat om het principe dat we Calvijn nogal volgen, behalve dan in zijn muziek. En dat is gewoon waar.

Ik vraag het me nogal af, of we Calvijn wel in alles volgen behalve in zijn muziekopvatting. Ik denk dat we hem ook in inhoudelijke dingen niet meer altijd volgen.

Kijk maar eens naar de avondmaalsopvatting van Calvijn, bijvoorbeeld....

[Jongere]

Het gaat om het principe dat we Calvijn nogal volgen, behalve dan in zijn muziek. En dat is gewoon waar.

Ik vraag het me nogal af, of we Calvijn wel in alles volgen behalve in zijn muziekopvatting. Ik denk dat we hem ook in inhoudelijke dingen niet meer altijd volgen.

Kijk maar eens naar de avondmaalsopvatting van Calvijn, bijvoorbeeld....

Zeg, je vergeet m'n laatste zin te quoten!
Maar ik begon.

[Mister]

Heren, u heeft gelijk. Ik zag nog wat aspecten over het hoofd...
Ik was sneller met mijn toetsenbord als met mijn doordenking

[Herman]

Ik probeer het opnieuw:

Ik vind het een zwak betoog. Is er een principieel verschil om geen vijf maar tien versjes in de dienst te zingen?

[refo]

Het is maar een verslag van de lezing, maar het antwoord is op grond van het weergegeven betoog: ja, meer zingen is beter dan weinig. Het antwoord op: hoeveel dan? geeft ik hier niet.

De zwaarheid van een dienst wordt ook vaak gemeten aan het aantal psalm- of gezangverzen: we zaten de hele dienst te zingen (als er 2 maal het spreker gewende aantal werd gezongen) is zker bedoeld afkeuring weer te geven.

[wim]

Ik probeer het opnieuw:

Ik vind het een zwak betoog. Is er een principieel verschil om geen vijf maar tien versjes in de dienst te zingen?

Net zo min er een principieel verschil is tussen een preek van 10 minuten en een preek van een uur? Of komen er dan wèl principes om de hoek kijken?

Het gaat niet om de absolute aantallen. Het gaat om de verhoudingen.

[Herman]

Net zo min er een principieel verschil is tussen een preek van 10 minuten en een preek van een uur? Of komen er dan wèl principes om de hoek kijken?

Blijkbaar zijn er principes te vinden. Welke zijn dat dan?

[wim]

Net zo min er een principieel verschil is tussen een preek van 10 minuten en een preek van een uur? Of komen er dan wèl principes om de hoek kijken?

Blijkbaar zijn er principes te vinden. Welke zijn dat dan?

Het principe dat de verhouding niet zoek moet zijn?
Nu is de muziek meer een pauzemoment in een kerkdienst (de dominee kan nog een slokje drinken en op adem komen, de gemeente kan zich iets ontspannen van het vele luisteren). En daarnaast is de muziek nu vooral 'praktisch' als er een handeling buiten de preek plaatsvindt die overbrugd moet worden (kinderen binnenbrengen bij doop, klaarmaken van de avondmaalstafel, collecte, etc...). Voor de rest is de muziek nauwelijks functioneel. Het is geen wezenlijk onderdeel van en het betrekt niet ècht bij de preek (hoewel er soms uitzonderingen zijn). Dat lijkt me niet de juiste functie van muziek in een eredienst.

[Herman]

Het principe dat de verhouding niet zoek moet zijn?
Nu is de muziek meer een pauzemoment in een kerkdienst (de dominee kan nog een slokje drinken en op adem komen, de gemeente kan zich iets ontspannen van het vele luisteren). En daarnaast is de muziek nu vooral 'praktisch' als er een handeling buiten de preek plaatsvindt die overbrugd moet worden (kinderen binnenbrengen bij doop, klaarmaken van de avondmaalstafel, collecte, etc...). Voor de rest is de muziek nauwelijks functioneel. Het is geen wezenlijk onderdeel van en het betrekt niet ècht bij de preek (hoewel er soms uitzonderingen zijn). Dat lijkt me niet de juiste functie van muziek in een eredienst.

Dit is duidelijk een negatieve insteek op de huidige praktijk, die ik wel kan vatten, maar niet onderschrijf. Zeker niet daar er geen alternatief wordt geboden.

Is een kerkdienst pas een kerkdienst als er het woord cantate voor staat? Waarvan ik overigens de praktische invulling niet ken, maar waar ik wel naar kan raden.