Interessant stukje over de eredienst:
Calvijn en de kerkdienst (3)
Calvijn en de kerkdienst (3)
(n.a.v. T. Brienen, Calvijn en de kerkdienst, Heerenveen 1999)
Overige
- Toen Calvijn na zijn vertrek uit Genéve na drie jaar werd gevraagd weer terug te komen, sloeg hij bij de eerste dienst de Bijbel op bij het gedeelte waar hij drie jaar geleden was gebleven en hield daarover zijn preek.
- Het zijn 'mondige' christenen (in de goede zin van het woord), die horen, zingen en bidden.
- Men heeft geen nieuwe liturgie ontworpen, maar de band met het verleden vastgehouden.
- In het christenleven van alledag ziet Calvijn vier momenten oplichten: de zelfverloochening, de gehoorzaamheid aan Gods wil, de naastendienst en het vervullen van ons beroep.
- Calvijn acht het aanwezig zijn van een predikant bij de begrafenis niet nodig.
- In de Duitse kerken te Straatsburg werd de hele dienst, behalve de lezingen en de prediking, door de liturg van achter het avondmaalstafel geleid. In de Geneefse liturgie ontbreken alle aanwijzingen over de plaats van de liturg in de dienst. Wel is er door bezoekers beweerd dat de dienst te Genève geheel geleid werd vanaf de kansel. Van daar af kon alles beter gehoord worden.
- Alle diensten begonnen met het votum: 'onze hulp is in de Naam des Heeren, Die de hemel en de aarde gemaakt heeft' (Psalm 124:8). Bij deze woorden bleef het. De groet 'de Heere zij met u' werd uitgesproken na het zingen van het eerste deel van de Wet. De diensten werden overal afgesloten met de hogepriesterlijke zegen van Numeri 6:24-26.
- Bij Calvijn vinden we de Apostolische Geloofsbelijdenis alleen wanneer er avondmaal gevierd wordt. Anders blijft deze weg.
- De collectie vond na de preek plaats, aan het einde van de dienst.
- Calvijn gaf alleen de orde voor de morgendienst, de hoofddienst. Hoe het er in de andere diensten toeging weten we dus niet.
Conclusies
- Calvijn bemoeit zich met de inrichting van de hele eredienst. Niets gaat aan zijn aandacht voorbij.
- Calvijn blijkt bereid tot vergaande inschikkelijkheid en compromissen in de liturgie: de zwingliaanse gewoonte van driemaandelijkse avondmaalsviering blijft. De overheid werkt tegen. De driemaandelijkse avondmaalsviering is bij alle calvinisten gebruikelijk gebleven.
- Calvijn staat op het standpunt van de vroeg-christelijke misstructuur met de twee-eenheid van kansel en tafel, van prediking en avondmaalsviering.
- Calvijn laat de dienaar plaats verwisselen in de dienst, wat meer overeenkomt met de structuur van de misliturgie en wat in de pronausliturgie niet wordt gevonden.
- Calvijn wil terugkeer naar de oude kerk.
- We moeten onderscheiden tussen wat de Heere uitdrukkelijk in Zijn Woord heeft bevolen en de zogenaamde middelmatige dingen.
- De vormgeving moet voldoen aan de eisen van eenvoudigheid, gepastheid, waardigheid en verstaanbaarheid.
- Het is goed in een bepaalde regio dezelfde liturgische regels en gebruiken te hebben.
- Voor de tweede en derde dienst op zondag schrijft Calvijn niets voor en ook niet over de doordeweekse kerkdiensten; hierin is dus een grote mate van vrijheid m.b.t. de liturgie.
- De invloed van de pronaus-liturgie van Zwingli en Farel was sterker dan de stem van Calvijn. Slechts om de driemaanden avondmaal in plaats van 12 keer per jaar of elke dienst.
- Zwingli had niet veel op met het zingen van de gemeente in de samenkomsten, omdat hij stilte begeerde voor en rondom het Woord en een totale concentratie op de prediking ervan.
- Calvijn is dus in vergelijking met de andere reformatoren een eigen weg gegaan.
- De liturgie is geen statisch gegeven, maar een gebeuren.
- De liturgie wordt bij Calvijn bepaald door de twee-eenheid van Woord en sacrament.
- Grote plaats voor de Heilige Geest in de liturgie.
- Calvijn geeft in zijn liturgie alle ruimte aan het antwoorden van de gemeente in bidden, zingen, schuld erkennen en geloof belijden.
Invloeden van Calvijns liturgie
- Langzaam breidde de invloed van het Straatsburgse model van Calvijn's liturgie uit over heel Frankrijk.
- De Schotse kerken nemen het dienstboek van Genève als standaard-liturgie aan. Men geeft het de titel Book of Common Order.
- Van de Geneefse Psalmbundel komen heel veel vertalingen. Alleen al in Nederland verschijnen er in twee eeuwen 30 uitgaven van Datheen's vertaling van de Geneefse Psalmen.
- In 1566 laat Datheen een compleet kerkboek in de Nederlandse taal verschijnen, tijdens zijn verblijf in de Paltz.
- Wat de orde van dienst betreft zijn de kerken in ons land al meer het spoor van Zwingli en Zürich gegaan, dat is in het spoor van de laat-middeleeuwse pronausliturgie, met een sterke scheiding van Woorddienst en sacramentsdienst, van kansel en tafel.
Met dit soort temperaturen neem ik overigens meestal een flesje water mee.... en nee, die geef ik niet aan iedereen door 