G.J. van der Vlis schreef:
De Synode van Dordrecht
Op 13 november 1618 vond de eerste zitting van de bekende Nationale Synode te Dordrecht plaats. Zoals te doen gebruikelijk werden eerst de geloofsbrieven van de aanwezige afgevaardigden gecontroleerd. Nadat de credentiebrieven van de buitenlandse gedelegeerden waren beoordeeld, kwamen tijdens de derde zitting die van de Nederlanders aan de beurt.
De Synode van Dordrecht. Gravure uit 1729 van B. PicartDe acta van de synode vermelden hierover iets opvallends: In de geloofsbrieven van Overijsel is opgemerkt, dat hun belast werd, dat zij niet alleenlijk naar Gods Woord, maar ook naar de gelijkvormigheid des geloofs, in de Confessie [= Nederlandse Geloofsbelijdenis, Vl] en Catechismus dezer Kerken begrepen [= samengevat, Vl], zouden oordelen. Daarop, alzoo het schijnen mocht, dat ook de Confessie en Catechismus gesteld werden tot een richtsnoer om te oordelen over de waarheid der leer, en in gelijken graad, en autoriteit met het Woord Gods, zoo hebben die van Overijsel verklaard, dat zij en de broeders, die hen gezonden hadden, het eenige Woord Gods alleen erkenden voor den eenigen regel, naar welken men over de waarheid der leer moest oordelen, en dat zij ook alleenlijk naar denzelven zouden oordelen [opmaak van mij, Vl]. Doch dat dat in de geloofsbrieven ook melding gemaakt is van de Confessie en Catechismus, dat daarmee de Overijselsche broeders niet hadden willen te kennen geven, dat zij deze schriften in éénen graad van autoriteit stelden met de Heilige Schriftuur; maar alleenlijk, dat zij ze voor schriftmatig en formulieren van eenigheid in de oprechte leer hielden. Over welke eenigheid moest zoo er eenige quaestie gemaakt werd, uit deze formulieren geoordeeld worden. De synode nam genoegen met deze toelichting.
Zij liet er evenwel geen onduidelijkheid over bestaan, wat het enige richtsnoer diende te zijn. Zo bepaalde zij tijdens haar vierde zitting, dat wanneer er quaestie valt [= onenigheid ontstaat, Vl] over de waarheid der leer, de Gecommitteerden zorgdragen, dat met behoorlijk en nauwkeurig onderzoek, Gods Woord alleen, en niet eenige menschelijke schriften tot een zekeren en ongetwijfelden regel der waarheid gebruikt worde. Opdat dit nu geschieden moge, en klaarlijk blijke, dat zij anders niet voor hebben, dan alleen de eere Gods, en de rust der Kerk, zullen zij zich hiertoe in deze Synode of vergadering bij eede verbinden.
Dit wil overigens niet zeggen dat de synode de Nederlandse Geloofsbelijdenis als onbelangrijk ter zijde wilde schuiven. Beslist niet! Zij gaf opdracht dit geschrift aan de Bijbel te toetsen. Het resultaat van dit onderzoek vinden we in het verslag van de 146ste zitting: Zijn afgevraagd de oordelen van de anderen, zoo uitheemsche als inlandsche Theologen, over de leer, in de Nederlandsche Belijdenis begrepen; en is door allen en een ieder verklaard met eenstemmige adviezen, dat zij oordeelden, dat in deze Belijdenis geen leerstuk begrepen was, 'twelk met de waarheid in de heilige Schriftuur uitgedrukt, was strijdende; maar integendeel, dat alles met dezelve waarheid, en met de Belijdenissen van andere Gereformeerde Kerken wel overeenstemde.
Eenzelfde beoordeling vond plaats met betrekking tot de Heidelbergse Catechismus. En ook in dit geval was het oordeel zonder meer positief: Is met eendrachtige en overeenstemmende adviezen, zoo der uitheemsche als der inlandsche Theologen verklaard, dat de leer, in den Catechismus van den Paltz begrepen, in alles met Gods Woord was overeenstemmende, en dat in denzelven niets was begrepen, 'twelk zoude schijnen, als daarmede niet overeenkomende, te moeten veranderd of verbeterd worden; en dat deze Catechismus een zeer wel gesteld kort begrip [= korte samenvatting, Vl] was der rechtzinnige Christelijke leer, zeer wijselijk in orde gebracht, niet alleenlijk naar 't begrip der teedere jonkheid, maar ook tot bekwame onderwijzing dergenen, die tot hunne jaren waren gekomen. En dat dezelve derhalve met groote stichting in de Nederlandsche Kerken mocht geleerd, en in alle manieren behoorde gehouden te worden. (148ste zitting)
De Statenvertaling
Het vertaalprincipe
Na de beoordeling van de credentiebrieven kon de synode met haar werk beginnen. Het eerste onderwerp dat op de agenda stond, was de nieuwe Bijbelvertaling. Eerst werd advies ingewonnen bij de buitenlandse afgevaardigden. De Engelsen vertelden hoe zij te werk waren gegaan bij het maken van hun vertaling die korte tijd tevoren gereed was gekomen. Vervolgens was het woord aan de Nederlanders. Zij verklaarden eenstemmig dat “een betere overzetting [= vertaling] des Bijbels, uit de oorspronkelijke talen zelven in de Nederduitsche, niet alleenlijk voor onze Nederlandsche Kerken profijtelijk, maar ook gansch noodzakelijk zou zijn, en derhalve [...] dat dit werk van eene nieuwe overzetting, op zijn spoedigst, en op de bekwaamste en kortste wijze, begonnen mocht worden. Is ook bij stemmen der Synode raadzamer geoordeeld, van stonde aan eene nieuwe overzetting voor te nemen, dan de oude Nederlandsche te overzien of te verbeteren; nochtans zoo, dat men, om de ergernis met het oog op al te groote verandering, te vermijden, uit de oude overzetting alles behouden zoude hetwelk, onverminderd de waarheid, zuiverheid en eigenschap der Nederlandsche taal, zal kunnen behouden worden;” Er moest dus een compleet nieuwe vertaling worden gemaakt, maar deze moest wel zo nauw mogelijk bij de bestaande aansluiten, om te voorkomen dat mensen zich uit onvrede over het nieuwe en onbekende tegen invoering van de nieuwe vertaling zouden verzetten.
“Is wijders goed geacht, dat deze vertaling uit de fonteinen of oorspronkelijke talen der H. Schriftuur, de Hebreeuwsche en Grieksche, geschieden moet, nochtans zoo, dat men daartoe tot een behulp gebruike en vergelijke de beste vertalingen, uitleggingen en korte verklaringen, en ook het oordeel van geleerde mannen in de zwaarste plaatsten [= bij die tekstgedeelten die het moeilijkst te begrijpen zijn]. Eindelijk is goedgevonden, deze navolgende regelen, den overzetters, die daartoe zullen geordineerd [= aangesteld] worden, voor te schrijven.
I. Dat zij altijd bij den oorspronkelijken tekst zorgvuldiglijk blijven, en de manier van spreken der oorspronkelijke talen zoo veel de duidelijkheid en eigenschap der Nederlandsche spraken [= taal, manier van zeggen] kan toelaten, behouden. Maar, indien ergens een Hebreeuwsche of Grieksche wijze van spreken voorviel, die harder [= moeilijker] ware, dan dat ze wel in den tekst gehouden zal kunnen worden, dat zij deze aan den kant naarstiglijk aanteekenen. [Dus: Griekse of Hebreeuwse zegswijzen die bij letterlijke vertaling in het Nederlands te veel problemen zouden opleveren, moesten wel letterlijk vertaald in de kanttekeningen worden opgenomen.]
II. Dat zij, om den zin van den tekst, die niet ten volle uitgedrukt is, te vervullen, zoo weinig woorden daarbij doen als mogelijk is, en deze in den tekst met eene andere letter, en tusschen haakjes besluiten [= insluiten, dus: tussen haakjes zetten], opdat ze van de woorden van den tekst mogen [= kunnen] onderscheiden worden.
III. Dat zij voor ieder boek en hoofdstuk een korten en duidelijken inhoud stellen, en alleszins [= steeds] aan den kant de gelijkluidende plaatsen der H. Schriftuur aanteekenen.
IV. Dat zij eenige korte verklaringen er bij voegen, waarmede reden gegeven wordt van de overzetting in de duistere plaatsen; maar de waarnemingen der leerpunten daar bij voegen, is geoordeeld noch noodig, noch raadzaam te zijn.” De vertalers moesten dus aangeven waarom ze bij moeilijke teksten voor een bepaalde vertaling hadden gekozen. Het toevoegen van opmerkingen met betrekking tot de leer werd niet nodig en ook niet raadzaam geacht..
