Wedergeboorte of schijngeboorte [3]

[Tiberius]

Overgeheveld van onjuist topic:

Ds. J. Roos geeft in zijn 6e Artikel in de WS een citaat weer van ds. Van der Groe:

Ds. Kort beroept zich op ds. Th. van der Groe, maar het zou goed zijn als hij de eerste preek leest in zijn boek met als titel: De bekering.

Ds. Roos citeert het volgende:

Ds. J. Roos: Ds. Van der Groe merkt daarin op: 'De grond van de oprechte bekering der zondaars ligt geheel in het óngeveinsd geloof, of in de waarachtige vereniging der ziel met Christus, door het geloof. Waar die vereniging der ziel met Christus niet gevonden wordt, daar is ook geen ware bekering, wat een mens dan ook al hebben of voorwenden moge. Daarom is het Gods grote en voorname werk, als Hij een zondaar bekeert, hem allereerst door de Geest des geloofs met Christus te verenigen; en zulks door deze vier dingen aan de zondaar te doen, door middel van Zijn Woord en Geest:

1. Hij overtuigt de zondaar op een klare en bevindelijke wijze in zijn ziel van zijn gans ellendige, rampzalige, verloren en machteloze staat in de zonde; zodat deze zichzelf niet alleen ziet en kent, met al wat aan hem is, als één enkele gruwel en vloek voor God, maar deswege ook op het diepst vernederd voor God en verslagen wordt. Zodat hij het vonnis des eeuwigen doods over zichzelf gewillig moet ondertekenen, en op eenmaal met zijn ganse hart moet uitroepen: wee mij! Ik verga! Het is buiten hoop! en Alzo van zichzelf en van aller schepselen hulp wordt afgedreven, om die als gebroken bakken voor eeuwig te verzaken.

2. God ontdekt dan die bij zichzelf verloren en verslagen zondaar Zijn Zoon Jezus Christus en Zijn genade, in de belofte des Evangelies. Door het gemoed des zondaars zó te bekrachtigen van de waarheid Zijner Evanglische beloften en van de volle algenoegzaamheid, bereidwilligheid en gepastheid van de Zaligmaker te vergewissen en te verzekeren, dat de zondaar daar niet langer aan kan twijfelen. Maar gans en al in zijn hart overreed wordt, dat Christus voor hém een volkomen Zaligmaker is en dat álles in Hem is (...)"
In deze preek wordt geen onderscheid gemaakt tussen ontwaken en levendmaken zoals ds. Kort leert.


Naar mijn bescheiden mening loopt ds. Roos hier vast. Een ieder lees en herlees en oordele zelf:


ONTWAKING EN LEVENDMAKING

ONTWAKING (het werk des H. Geestes onder de Wet): In diezelfde aangehaalde preek van ds. van der Groe staat onder andere “Christus is hier nu voor de zondaar een weg geworden, langs en door Welke hij wederom uit de staat der zonde in de gemeenschap Gods kan komen, tot Hem terugkeren en van zijn afdwalingen voor eeuwig genezen worden”, “God komt hier eerst de zondaar door Zijn Woord en Geest ontdekken aan zichzelf en doet hem zijn zonde en ellende zien, zijn afgescheiden staat van de Heere, hoe hij dood ligt door zonden en misdaden en gans in zichzelf verloren en zonder God en Christus in de wereld.” “hierop gaat nu zulk een overtuigde zondaar naar een weg van behoudenis, verzoening en vereniging met God zoeken, hij leest en vindt wel in het Woord des Heeren dat Christus alléén “de Weg, de Waarheid en het Leven” is, maar omdat hij verduisterd in zijn verstand is, weet hij niet, hoe of op welke wijze Christus als een Weg tot de Vader te gebruiken. Dit blijft voor hem een verzegeld en gesloten boek, waar hij met zijn vleselijk verstand niet kan inzien;”.

Dit werk is een werk onder de wet (nader aangeduid in het schema als een ontwaking) zoals ds. Kort dat op blz. 176 aanhaalt. Ds. Kort bedoelt daarmee de rechte kennis van de wet (zoals het behoort), dat is een ontwaking van het geweten. Ondanks alle (schriftelijke) aanvallen is die leer bijbels volgens Romeinen 7:9. Zo is de zonde weder levend geworden, doch ik ben gestorven. Dit betekent volgens de kanttekenaren: Dat is, ik heb de menigte der zonde, die in mij wakker geworden was, levendig gevoeld. Dat is, ik ben in mijn gemoed overtuigd, dat ik midden in den dood lag, en heb den moed verloren van door de gehoorzaamheid der wet te kunnen behouden worden; Rom. 4:15; 2 Cor. 3:6,7,9.

LEVENDMAKING (het werk des H. Geestes onder de Genade): En dan gaat ds. Van der Groe in diezelfde preek verder: “Hij bewerkt door middel van die ontdekking des zondaars onwillig en verstokt hart zódanig, dat hij zin en lust in die ontdekte weg van zaligheuid en genade begint te krijgen; ja, de Heere buigt hier des zondaars wil op een zachte en liefelijke wijze zódanig, dat hij ganselijk zijn toestemming en hartelijke goedkeuring aan die geopende weg van zaligheid door Christus geeft (..), het welk dan alles tot gevolg heeft dat de zondaar daadwerkelijk en geheel uit zichzelf uitgaat, Christus als de enige Weg ter zaligheid aanneemt en omhelst, (..), wederkeert, en zich met Hem laat verzoenen en verenigen. Hier gaat nu die zondaar door het geloof ganselijk in Christus over, en ontvangt van Christus Zijn Heilige en Levendmakende Geest, waardoor hij nu in zijn verstand en oordeel verlicht, en in zijn wil ten enenmale verander, vernieuwd en wedergeboren wordt.

Ds. Roos doet voorkomen dat ds. Th. Van der Groe in deze preek geen onderscheid leert tussen ontwaken en levendmaken. Lees en herlees en een ieder oordele zelf.

Ik citeer nog even ds. Kort op blz. 181/182 over dit stuk: “Ds. Van der Groe legt, gelijk de reformatoren, een zwaar accent op het geloofszekerheid. Volgens Gods Woord en de bevinding der heiligen, noemt hij dan ook de eerste wezenlijke genade die God in de roeping bewijst, de vereniging met Christus door het geloof. De aard van deze vereniging met Christus is zekerheid. Er is geen geloof zonder vereniging met Christus, en er is geen vereniging met Christus zonder zekerheid. Dit staat haaks op wat Comrie en vooral zijn navolgers leren. Ik zeg u dat het niet voor niets is, dat degenen die echt Gods woord, en de leraars uit de Reformatie lezen, die spijze niet meer kunnen verdragen die men aanreikt met het zuurdesem van de veronderstelde wedergeboorte. Maar voor degenen die niets liever willen dan op deze bedriegelijke gronden staan, is het zoete koek.”

[hervormde]

Wedergeboorte of schijngeboorte I

Een reactie van dr. P. de Vries

Inleiding
Ds. Kort, predikant van de Oud Gereformeerde Gemeente te Krimpen aan de Ijssel, schreef een boek waarin hij ernstig protesteert tegen de zienswijze dat er van geestelijk leven sprake kan zijn zonder een daadwerkelijk omhelzen van Christus en de daarmee verbonden vrijspraak in Gods gericht. Van het boek, dat ds. Kort de titel meegaf Wedergeboorte of schijngeboorte, verscheen na een aantal weken al een tweede druk. Dat laat zien dat er ook bij het kerkvolk van de gereformeerde gezindte belangstelling is voor wat hij schreef. Zowel in De Saambinder als in De Wachter Sions zijn artikelenseries verschenen waarin deze pennenvrucht van Kort behoorlijk kritisch is doorlicht. Kort stelt dat een groot deel van de gereformeerde gezindte van de leer van de Reformatie is afgeweken. In de praktijk treft zijn kritiek echter naast zijn eigen kerkverband vooral en nog meer de beide Gereformeerde Gemeenten. Dat verklaart de uitgebreide reacties vanuit die kringen op het boek van Kort.

Buiten Jezus is geen leven, maar een eeuwig zielsverderf
Met deze dichtregel kan het boek van Kort worden samengevat. De kern van het betoog van Kort is namelijk dat er geen Bijbelse gronden zijn om van waarachtig geestelijk leven te spreken wanneer er geen sprake is van daadwerkelijke kennis van Christus. Daarmee ben ik het van harte eens. 'Die den Zoon heeft, die heeft het leven; die den Zoon van God niet heeft, die heeft het leven niet' (1 Joh. 5:12). Daarbij biedt de Bijbel geen grond voor de gedachte dat er sprake kan zijn van een onbewuste Christuskennis en een onbewuste inlijving in Christus. Christus heeft gezegd: 'Ik ken de Mijnen, en worde van de Mijnen gekend' (Joh. 10:14). Ik onderschrijf het appél om tal van schrijvers uit de vorige eeuw ongelezen te laten en in plaats daarvan de boeken van de Reformatoren, de puriteinen en de oudvaders te onderzoeken om de boodschap van de Schrift beter te verstaan. Het minste wat je moet zeggen is dat die meer recht doen aan de Bijbelse boodschap dan tal van meditatieve werken en prekenbundels die de vorige eeuw in onze taal zijn verschenen, al moeten we niet alles wat toen is verschenen aan de kant schuiven.

Niet in de laatste plaats noemt Kort de bekende Schotse schrijver Thomas Boston en zijn werk De viervoudige staat. In dit boek bespreekt Boston on-der andere de wijze waarop een mens afgesneden wordt van Adam en ingeplant in Christus. Hij maakt duidelijk dat niet alleen ongerechtigheid maar ook eigen gerechtigheid ons van God scheidt. We moeten van alle gronden buiten Christus worden afgebracht en Hem in een waar geloof omhelzen, wil er van geestelijk leven sprake zijn. Ik denk trouwens in dit verband ook aan de wijze waarop Hellenbroek in zijn bekende vragenboekje de inwendige roeping omschrijft. Hellenbroek maakt duidelijk dat wie inwendig is geroepen, God kent in Zijn algenoegzaamheid, Jezus Christus in Zijn dierbaarheid en zichzelf in zijn verdorvenheid en vloekwaardigheid. Kort wijst het ervaren dat men God kwijt is, of als een bewijs van wedergeboorte. Dat geldt ook voor kennis van zonden die niet verbonden is met kennis van Christus. Ook bier reik ik Kort van harte de hand. Meer dan eens heb ik preken in de rechterflank van de gereformeerde gezindte gehoord of gelezen ter verdediging van de genoemde zienswijze: dat men degenen bij wie deze zaken leven buiten Christus, geen rust wil gunnen. Echter, dan wordt nog te weinig gezegd. Er moet duidelijk worden gemaakt dat als er niet meer is, men nog een kind des toorns is. Wie werkelijk een kind van God is, al is zijn of haar geloof nog zo zwak en vertoont het nog zoveel gebreken, mag trouwens getroost worden.

Bij de geschetste zienswijze wordt de indruk gewekt dat er drie soorten mensen zijn: kinderen des toorns, kinderen van God die Christus niet kennen en kinderen van God die Christus wel kennen. De Bijbel leert ons nadrukkelijk dat het binnen of buiten is. De Heidelbergse Catechismus leert ons dat degenen die buiten zijn, moet worden betuigd dat de toorn Gods op hen rust, zolang zij niet zich bekeren. Aan alle gelovigen daarentegen mag worden verkondigd dat zo dikwijls zij de toevlucht nemen tot Gods beloften hun zonden hun om Christus' wil vergeven zijn. Om zalig te leven en te sterven is de kennis van drie stukken nodig, namelijk ellende, verlossing en dankbaarheid. Vele kerkgangers beginnen bij het tweede of derde stuk. Echter, wat ook voorkomt is dat men meent dat men met kennis van eigen ellende kan volstaan. Dan ziet men het feitelijk zo dat alleen de kennis van ellende nodig is tot zaligheid en de kennis van verlossing en dankbaarheid slechts nuttig maar niet noodzakelijk is. Tegen dergelijke beschouwingen keert Kort zich. Dat is volkomen terecht. Bevinding heeft geen waarde als het niet de bevinding is van de kracht van Jezus' bloed. Dat verklaart ook de ondertitel van het boek van Kort, namelijk De bijbelse bloedtheologie vergeleken met de filosofische embryotheologie.

De invloed van Comrie op Kuyper, Kersten en Steenblok
Als het gaat om het ontstaan van de misvattingen waartegen hij zich keert, wijst Kort op het gedachtegoed van Comrie. Comrie is een van de late vertegenwoordigers van de Nadere Reformatie. Om elke vorm van arminianisme of te snijden heeft Comrie gesteld dat de rechtvaardiging nog aan het geloof voorafgaat. Wezenlijk voor alle gelovigen is bij Comrie dat het zaad van het geloof als hebbelijkheid in hen is ingestort. Vanuit de ingestorte hebbelijkheid van het geloof vloeien de geloofsdaden voort. In dit kader spreekt Comrie over de rechtvaardiging in de vierschaar van het geweten. Dat is voor hem niet de eigenlijke rechtvaardiging. De eigenlijke rechtvaardiging vindt volgens hem buiten het bewustzijn van de mens plaats.

Comrie heeft zowel Kuyper als Kersten en in het voetspoor van Kuyper Steenblok diep beïnvloed. Beiden hebben zaken die bij Comrie nog slechts in aanzet zijn te vinden, elk op hun eigen wijze verder uitgewerkt. Kersten maakte daarbij niet in de laatste plaats gebruik van de dictaten dogmatiek van Honig, een leerling van Kuyper. Kuyper grondde niet alleen de doop van kleine kinderen op de vooronderstelde wedergeboorte, maar kon ook over het sluimerend zaad van de wedergeboorte bij volwassenen spreken. In volwassenen kon de wedergeboorte als zaad aanwezig zijn zonder tot ontplooiing te komen. Eenzelfde soort zienswijze heeft Kersten – al is de context anders dan bij Kuyper – verdedigd. Er kan sprake zijn van geloof als hebbelijkheid zonder dat er sprake is van geloven als daad. Nog nadrukkelijker dan bij Kersten vinden we dit bij Steenblok. Enigszins generaliserend maar niet geheel ten onrechte is wel gesteld dat het belangrijkste verschil tussen Steenblok en Kuyper was dat Steenblok ervan uitging dat het getal van de uitverkorenen kleiner was dan Kuyper dacht. Zelf heb ik meer dan eens in gesprekken met Amerikanen bemerkt dat de theologische verschillen tussen Steenblok en Kuyper hun volstrekt ontgingen. Zij waren over Steenblok niet minder enthousiast dan over Kuyper. Zeker is dat wie Kuyper volstrekt afwijst, ook moeite zal hebben met Kersten en Steenblok. Wie waardering kan hebben voor Kersten en Steenblok, meet met twee maten, als hij dan ook geen waarderende woorden aan Kuyper kan wijden. Het verschil zit veel meer in de cultuurvisie dan in de kijk op de wedergeboorte en de aard van het geestelijke leven.

Kort wijst erop dat bij Comrie zelf ook andere lijnen aanwezig zijn. Dan valt in het bijzonder aan zijn ABC des geloofs te denken. Dat neemt niet weg dat voor Kort Comrie toch als inspirator van wat hij de embryotheologie noemt, moet worden gezien. Een theologie die Kort slechts als een bedreiging voor het waarachtig geestelijk leven kan zien. Dit verklaart trouwens ook dat Korts kritiek zich naast zijn eigen kerkverband vooral richt op de beide Gereformeerde Gemeenten en niet op de hervormd-gereformeerde richting of de bevindelijke stroming in de Christelijke Gereformeerde Kerken. Terwijl in het bijzonder de beide Gereformeerde Gemeenten zich bij de opleiding van aanstaande predikanten heel expliciet en bijna exclusief op Comrie willen oriénteren, is die behoefte er noch bij de hervormd-gereformeerde richting noch bij de bevindelijke richting in de Christelijke Gereformeerde Kerken geweest. Daar ging het veel meer om de gehele Nadere Reformatie en was Comrie een onder de velen. Zijn theologische inzichten werden niet bij voorbaat hoger aangeslagen dan die van Brakel, Van der Groe, Hellenbroek of van een van de Engelse dan wel Schotse schrijvers.

[Wilhelm]

Wedergeboorte of schijngeboorte I

Een reactie van dr. P. de Vries

Inleiding
Ds. Kort, predikant van de Oud Gereformeerde Gemeente te Krimpen aan de Ijssel, schreef een boek waarin hij ernstig protesteert tegen de zienswijze dat er van geestelijk leven sprake kan zijn zonder een daadwerkelijk omhelzen van Christus en de daarmee verbonden vrijspraak in Gods gericht. Van het boek, dat ds. Kort de titel meegaf Wedergeboorte of schijngeboorte, verscheen na een aantal weken al een tweede druk. Dat laat zien dat er ook bij het kerkvolk van de gereformeerde gezindte belangstelling is voor wat hij schreef. Zowel in De Saambinder als in De Wachter Sions zijn artikelenseries verschenen waarin deze pennenvrucht van Kort behoorlijk kritisch is doorlicht. Kort stelt dat een groot deel van de gereformeerde gezindte van de leer van de Reformatie is afgeweken. In de praktijk treft zijn kritiek echter naast zijn eigen kerkverband vooral en nog meer de beide Gereformeerde Gemeenten. Dat verklaart de uitgebreide reacties vanuit die kringen op het boek van Kort.

Buiten Jezus is geen leven, maar een eeuwig zielsverderf
Met deze dichtregel kan het boek van Kort worden samengevat. De kern van het betoog van Kort is namelijk dat er geen Bijbelse gronden zijn om van waarachtig geestelijk leven te spreken wanneer er geen sprake is van daadwerkelijke kennis van Christus. Daarmee ben ik het van harte eens. 'Die den Zoon heeft, die heeft het leven; die den Zoon van God niet heeft, die heeft het leven niet' (1 Joh. 5:12). Daarbij biedt de Bijbel geen grond voor de gedachte dat er sprake kan zijn van een onbewuste Christuskennis en een onbewuste inlijving in Christus. Christus heeft gezegd: 'Ik ken de Mijnen, en worde van de Mijnen gekend' (Joh. 10:14). Ik onderschrijf het appél om tal van schrijvers uit de vorige eeuw ongelezen te laten en in plaats daarvan de boeken van de Reformatoren, de puriteinen en de oudvaders te onderzoeken om de boodschap van de Schrift beter te verstaan. Het minste wat je moet zeggen is dat die meer recht doen aan de Bijbelse boodschap dan tal van meditatieve werken en prekenbundels die de vorige eeuw in onze taal zijn verschenen, al moeten we niet alles wat toen is verschenen aan de kant schuiven.

Niet in de laatste plaats noemt Kort de bekende Schotse schrijver Thomas Boston en zijn werk De viervoudige staat. In dit boek bespreekt Boston on-der andere de wijze waarop een mens afgesneden wordt van Adam en ingeplant in Christus. Hij maakt duidelijk dat niet alleen ongerechtigheid maar ook eigen gerechtigheid ons van God scheidt. We moeten van alle gronden buiten Christus worden afgebracht en Hem in een waar geloof omhelzen, wil er van geestelijk leven sprake zijn. Ik denk trouwens in dit verband ook aan de wijze waarop Hellenbroek in zijn bekende vragenboekje de inwendige roeping omschrijft. Hellenbroek maakt duidelijk dat wie inwendig is geroepen, God kent in Zijn algenoegzaamheid, Jezus Christus in Zijn dierbaarheid en zichzelf in zijn verdorvenheid en vloekwaardigheid. Kort wijst het ervaren dat men God kwijt is, of als een bewijs van wedergeboorte. Dat geldt ook voor kennis van zonden die niet verbonden is met kennis van Christus. Ook bier reik ik Kort van harte de hand. Meer dan eens heb ik preken in de rechterflank van de gereformeerde gezindte gehoord of gelezen ter verdediging van de genoemde zienswijze: dat men degenen bij wie deze zaken leven buiten Christus, geen rust wil gunnen. Echter, dan wordt nog te weinig gezegd. Er moet duidelijk worden gemaakt dat als er niet meer is, men nog een kind des toorns is. Wie werkelijk een kind van God is, al is zijn of haar geloof nog zo zwak en vertoont het nog zoveel gebreken, mag trouwens getroost worden.

Bij de geschetste zienswijze wordt de indruk gewekt dat er drie soorten mensen zijn: kinderen des toorns, kinderen van God die Christus niet kennen en kinderen van God die Christus wel kennen. De Bijbel leert ons nadrukkelijk dat het binnen of buiten is. De Heidelbergse Catechismus leert ons dat degenen die buiten zijn, moet worden betuigd dat de toorn Gods op hen rust, zolang zij niet zich bekeren. Aan alle gelovigen daarentegen mag worden verkondigd dat zo dikwijls zij de toevlucht nemen tot Gods beloften hun zonden hun om Christus' wil vergeven zijn. Om zalig te leven en te sterven is de kennis van drie stukken nodig, namelijk ellende, verlossing en dankbaarheid. Vele kerkgangers beginnen bij het tweede of derde stuk. Echter, wat ook voorkomt is dat men meent dat men met kennis van eigen ellende kan volstaan. Dan ziet men het feitelijk zo dat alleen de kennis van ellende nodig is tot zaligheid en de kennis van verlossing en dankbaarheid slechts nuttig maar niet noodzakelijk is. Tegen dergelijke beschouwingen keert Kort zich. Dat is volkomen terecht. Bevinding heeft geen waarde als het niet de bevinding is van de kracht van Jezus' bloed. Dat verklaart ook de ondertitel van het boek van Kort, namelijk De bijbelse bloedtheologie vergeleken met de filosofische embryotheologie.

De invloed van Comrie op Kuyper, Kersten en Steenblok
Als het gaat om het ontstaan van de misvattingen waartegen hij zich keert, wijst Kort op het gedachtegoed van Comrie. Comrie is een van de late vertegenwoordigers van de Nadere Reformatie. Om elke vorm van arminianisme of te snijden heeft Comrie gesteld dat de rechtvaardiging nog aan het geloof voorafgaat. Wezenlijk voor alle gelovigen is bij Comrie dat het zaad van het geloof als hebbelijkheid in hen is ingestort. Vanuit de ingestorte hebbelijkheid van het geloof vloeien de geloofsdaden voort. In dit kader spreekt Comrie over de rechtvaardiging in de vierschaar van het geweten. Dat is voor hem niet de eigenlijke rechtvaardiging. De eigenlijke rechtvaardiging vindt volgens hem buiten het bewustzijn van de mens plaats.

Comrie heeft zowel Kuyper als Kersten en in het voetspoor van Kuyper Steenblok diep beïnvloed. Beiden hebben zaken die bij Comrie nog slechts in aanzet zijn te vinden, elk op hun eigen wijze verder uitgewerkt. Kersten maakte daarbij niet in de laatste plaats gebruik van de dictaten dogmatiek van Honig, een leerling van Kuyper. Kuyper grondde niet alleen de doop van kleine kinderen op de vooronderstelde wedergeboorte, maar kon ook over het sluimerend zaad van de wedergeboorte bij volwassenen spreken. In volwassenen kon de wedergeboorte als zaad aanwezig zijn zonder tot ontplooiing te komen. Eenzelfde soort zienswijze heeft Kersten – al is de context anders dan bij Kuyper – verdedigd. Er kan sprake zijn van geloof als hebbelijkheid zonder dat er sprake is van geloven als daad. Nog nadrukkelijker dan bij Kersten vinden we dit bij Steenblok. Enigszins generaliserend maar niet geheel ten onrechte is wel gesteld dat het belangrijkste verschil tussen Steenblok en Kuyper was dat Steenblok ervan uitging dat het getal van de uitverkorenen kleiner was dan Kuyper dacht. Zelf heb ik meer dan eens in gesprekken met Amerikanen bemerkt dat de theologische verschillen tussen Steenblok en Kuyper hun volstrekt ontgingen. Zij waren over Steenblok niet minder enthousiast dan over Kuyper. Zeker is dat wie Kuyper volstrekt afwijst, ook moeite zal hebben met Kersten en Steenblok. Wie waardering kan hebben voor Kersten en Steenblok, meet met twee maten, als hij dan ook geen waarderende woorden aan Kuyper kan wijden. Het verschil zit veel meer in de cultuurvisie dan in de kijk op de wedergeboorte en de aard van het geestelijke leven.

Kort wijst erop dat bij Comrie zelf ook andere lijnen aanwezig zijn. Dan valt in het bijzonder aan zijn ABC des geloofs te denken. Dat neemt niet weg dat voor Kort Comrie toch als inspirator van wat hij de embryotheologie noemt, moet worden gezien. Een theologie die Kort slechts als een bedreiging voor het waarachtig geestelijk leven kan zien. Dit verklaart trouwens ook dat Korts kritiek zich naast zijn eigen kerkverband vooral richt op de beide Gereformeerde Gemeenten en niet op de hervormd-gereformeerde richting of de bevindelijke stroming in de Christelijke Gereformeerde Kerken. Terwijl in het bijzonder de beide Gereformeerde Gemeenten zich bij de opleiding van aanstaande predikanten heel expliciet en bijna exclusief op Comrie willen oriénteren, is die behoefte er noch bij de hervormd-gereformeerde richting noch bij de bevindelijke richting in de Christelijke Gereformeerde Kerken geweest. Daar ging het veel meer om de gehele Nadere Reformatie en was Comrie een onder de velen. Zijn theologische inzichten werden niet bij voorbaat hoger aangeslagen dan die van Brakel, Van der Groe, Hellenbroek of van een van de Engelse dan wel Schotse schrijvers.

Mooie reactie! In welk blad staat dit? En volgen er nog meer artikelen?

[huisman]

Wedergeboorte of schijngeboorte I

Een reactie van dr. P. de Vries

Inleiding
Ds. Kort, predikant van de Oud Gereformeerde Gemeente te Krimpen aan de Ijssel, schreef een boek waarin hij ernstig protesteert tegen de zienswijze dat er van geestelijk leven sprake kan zijn zonder een daadwerkelijk omhelzen van Christus en de daarmee verbonden vrijspraak in Gods gericht. Van het boek, dat ds. Kort de titel meegaf Wedergeboorte of schijngeboorte, verscheen na een aantal weken al een tweede druk. Dat laat zien dat er ook bij het kerkvolk van de gereformeerde gezindte belangstelling is voor wat hij schreef. Zowel in De Saambinder als in De Wachter Sions zijn artikelenseries verschenen waarin deze pennenvrucht van Kort behoorlijk kritisch is doorlicht. Kort stelt dat een groot deel van de gereformeerde gezindte van de leer van de Reformatie is afgeweken. In de praktijk treft zijn kritiek echter naast zijn eigen kerkverband vooral en nog meer de beide Gereformeerde Gemeenten. Dat verklaart de uitgebreide reacties vanuit die kringen op het boek van Kort.

Buiten Jezus is geen leven, maar een eeuwig zielsverderf
Met deze dichtregel kan het boek van Kort worden samengevat. De kern van het betoog van Kort is namelijk dat er geen Bijbelse gronden zijn om van waarachtig geestelijk leven te spreken wanneer er geen sprake is van daadwerkelijke kennis van Christus. Daarmee ben ik het van harte eens. 'Die den Zoon heeft, die heeft het leven; die den Zoon van God niet heeft, die heeft het leven niet' (1 Joh. 5:12). Daarbij biedt de Bijbel geen grond voor de gedachte dat er sprake kan zijn van een onbewuste Christuskennis en een onbewuste inlijving in Christus. Christus heeft gezegd: 'Ik ken de Mijnen, en worde van de Mijnen gekend' (Joh. 10:14). Ik onderschrijf het appél om tal van schrijvers uit de vorige eeuw ongelezen te laten en in plaats daarvan de boeken van de Reformatoren, de puriteinen en de oudvaders te onderzoeken om de boodschap van de Schrift beter te verstaan. Het minste wat je moet zeggen is dat die meer recht doen aan de Bijbelse boodschap dan tal van meditatieve werken en prekenbundels die de vorige eeuw in onze taal zijn verschenen, al moeten we niet alles wat toen is verschenen aan de kant schuiven.

Niet in de laatste plaats noemt Kort de bekende Schotse schrijver Thomas Boston en zijn werk De viervoudige staat. In dit boek bespreekt Boston on-der andere de wijze waarop een mens afgesneden wordt van Adam en ingeplant in Christus. Hij maakt duidelijk dat niet alleen ongerechtigheid maar ook eigen gerechtigheid ons van God scheidt. We moeten van alle gronden buiten Christus worden afgebracht en Hem in een waar geloof omhelzen, wil er van geestelijk leven sprake zijn. Ik denk trouwens in dit verband ook aan de wijze waarop Hellenbroek in zijn bekende vragenboekje de inwendige roeping omschrijft. Hellenbroek maakt duidelijk dat wie inwendig is geroepen, God kent in Zijn algenoegzaamheid, Jezus Christus in Zijn dierbaarheid en zichzelf in zijn verdorvenheid en vloekwaardigheid. Kort wijst het ervaren dat men God kwijt is, of als een bewijs van wedergeboorte. Dat geldt ook voor kennis van zonden die niet verbonden is met kennis van Christus. Ook bier reik ik Kort van harte de hand. Meer dan eens heb ik preken in de rechterflank van de gereformeerde gezindte gehoord of gelezen ter verdediging van de genoemde zienswijze: dat men degenen bij wie deze zaken leven buiten Christus, geen rust wil gunnen. Echter, dan wordt nog te weinig gezegd. Er moet duidelijk worden gemaakt dat als er niet meer is, men nog een kind des toorns is. Wie werkelijk een kind van God is, al is zijn of haar geloof nog zo zwak en vertoont het nog zoveel gebreken, mag trouwens getroost worden.

Bij de geschetste zienswijze wordt de indruk gewekt dat er drie soorten mensen zijn: kinderen des toorns, kinderen van God die Christus niet kennen en kinderen van God die Christus wel kennen. De Bijbel leert ons nadrukkelijk dat het binnen of buiten is. De Heidelbergse Catechismus leert ons dat degenen die buiten zijn, moet worden betuigd dat de toorn Gods op hen rust, zolang zij niet zich bekeren. Aan alle gelovigen daarentegen mag worden verkondigd dat zo dikwijls zij de toevlucht nemen tot Gods beloften hun zonden hun om Christus' wil vergeven zijn. Om zalig te leven en te sterven is de kennis van drie stukken nodig, namelijk ellende, verlossing en dankbaarheid. Vele kerkgangers beginnen bij het tweede of derde stuk. Echter, wat ook voorkomt is dat men meent dat men met kennis van eigen ellende kan volstaan. Dan ziet men het feitelijk zo dat alleen de kennis van ellende nodig is tot zaligheid en de kennis van verlossing en dankbaarheid slechts nuttig maar niet noodzakelijk is. Tegen dergelijke beschouwingen keert Kort zich. Dat is volkomen terecht. Bevinding heeft geen waarde als het niet de bevinding is van de kracht van Jezus' bloed. Dat verklaart ook de ondertitel van het boek van Kort, namelijk De bijbelse bloedtheologie vergeleken met de filosofische embryotheologie.

De invloed van Comrie op Kuyper, Kersten en Steenblok
Als het gaat om het ontstaan van de misvattingen waartegen hij zich keert, wijst Kort op het gedachtegoed van Comrie. Comrie is een van de late vertegenwoordigers van de Nadere Reformatie. Om elke vorm van arminianisme of te snijden heeft Comrie gesteld dat de rechtvaardiging nog aan het geloof voorafgaat. Wezenlijk voor alle gelovigen is bij Comrie dat het zaad van het geloof als hebbelijkheid in hen is ingestort. Vanuit de ingestorte hebbelijkheid van het geloof vloeien de geloofsdaden voort. In dit kader spreekt Comrie over de rechtvaardiging in de vierschaar van het geweten. Dat is voor hem niet de eigenlijke rechtvaardiging. De eigenlijke rechtvaardiging vindt volgens hem buiten het bewustzijn van de mens plaats.

Comrie heeft zowel Kuyper als Kersten en in het voetspoor van Kuyper Steenblok diep beïnvloed. Beiden hebben zaken die bij Comrie nog slechts in aanzet zijn te vinden, elk op hun eigen wijze verder uitgewerkt. Kersten maakte daarbij niet in de laatste plaats gebruik van de dictaten dogmatiek van Honig, een leerling van Kuyper. Kuyper grondde niet alleen de doop van kleine kinderen op de vooronderstelde wedergeboorte, maar kon ook over het sluimerend zaad van de wedergeboorte bij volwassenen spreken. In volwassenen kon de wedergeboorte als zaad aanwezig zijn zonder tot ontplooiing te komen. Eenzelfde soort zienswijze heeft Kersten – al is de context anders dan bij Kuyper – verdedigd. Er kan sprake zijn van geloof als hebbelijkheid zonder dat er sprake is van geloven als daad. Nog nadrukkelijker dan bij Kersten vinden we dit bij Steenblok. Enigszins generaliserend maar niet geheel ten onrechte is wel gesteld dat het belangrijkste verschil tussen Steenblok en Kuyper was dat Steenblok ervan uitging dat het getal van de uitverkorenen kleiner was dan Kuyper dacht. Zelf heb ik meer dan eens in gesprekken met Amerikanen bemerkt dat de theologische verschillen tussen Steenblok en Kuyper hun volstrekt ontgingen. Zij waren over Steenblok niet minder enthousiast dan over Kuyper. Zeker is dat wie Kuyper volstrekt afwijst, ook moeite zal hebben met Kersten en Steenblok. Wie waardering kan hebben voor Kersten en Steenblok, meet met twee maten, als hij dan ook geen waarderende woorden aan Kuyper kan wijden. Het verschil zit veel meer in de cultuurvisie dan in de kijk op de wedergeboorte en de aard van het geestelijke leven.

Kort wijst erop dat bij Comrie zelf ook andere lijnen aanwezig zijn. Dan valt in het bijzonder aan zijn ABC des geloofs te denken. Dat neemt niet weg dat voor Kort Comrie toch als inspirator van wat hij de embryotheologie noemt, moet worden gezien. Een theologie die Kort slechts als een bedreiging voor het waarachtig geestelijk leven kan zien. Dit verklaart trouwens ook dat Korts kritiek zich naast zijn eigen kerkverband vooral richt op de beide Gereformeerde Gemeenten en niet op de hervormd-gereformeerde richting of de bevindelijke stroming in de Christelijke Gereformeerde Kerken. Terwijl in het bijzonder de beide Gereformeerde Gemeenten zich bij de opleiding van aanstaande predikanten heel expliciet en bijna exclusief op Comrie willen oriénteren, is die behoefte er noch bij de hervormd-gereformeerde richting noch bij de bevindelijke richting in de Christelijke Gereformeerde Kerken geweest. Daar ging het veel meer om de gehele Nadere Reformatie en was Comrie een onder de velen. Zijn theologische inzichten werden niet bij voorbaat hoger aangeslagen dan die van Brakel, Van der Groe, Hellenbroek of van een van de Engelse dan wel Schotse schrijvers.

Mooie reactie! In welk blad staat dit? En volgen er nog meer artikelen?

In het Bewaar het Pand staan 2 artikelen van ds P. Roos...erg evenwichtig. ds P. Roos vindt dat ds Kort ondanks zijn goede bedoelingen wel wat doorslaat. Ik heb eindelijk de Saambinders gelezen waar de artikelen van ds de Heer in staan. Ik vond het verrassend dat ds de Heer verbondenheid met ds Kort voelde als het gaat over de heilsorde gaat die ds Kort leert. Deze door ds Kort geleerde heilsorde wordt juist in DWS hard aangevallen....''t Kan verkeren' zei Bredero al.

[Gerson]

Wedergeboorte of schijngeboorte I

Een reactie van dr. P. de Vries

Inleiding
Ds. Kort, predikant van de Oud Gereformeerde Gemeente te Krimpen aan de Ijssel, schreef een boek waarin hij ernstig protesteert tegen de zienswijze dat er van geestelijk leven sprake kan zijn zonder een daadwerkelijk omhelzen van Christus en de daarmee verbonden vrijspraak in Gods gericht. Van het boek, dat ds. Kort de titel meegaf Wedergeboorte of schijngeboorte, verscheen na een aantal weken al een tweede druk. Dat laat zien dat er ook bij het kerkvolk van de gereformeerde gezindte belangstelling is voor wat hij schreef. Zowel in De Saambinder als in De Wachter Sions zijn artikelenseries verschenen waarin deze pennenvrucht van Kort behoorlijk kritisch is doorlicht. Kort stelt dat een groot deel van de gereformeerde gezindte van de leer van de Reformatie is afgeweken. In de praktijk treft zijn kritiek echter naast zijn eigen kerkverband vooral en nog meer de beide Gereformeerde Gemeenten. Dat verklaart de uitgebreide reacties vanuit die kringen op het boek van Kort.

Buiten Jezus is geen leven, maar een eeuwig zielsverderf
Met deze dichtregel kan het boek van Kort worden samengevat. De kern van het betoog van Kort is namelijk dat er geen Bijbelse gronden zijn om van waarachtig geestelijk leven te spreken wanneer er geen sprake is van daadwerkelijke kennis van Christus. Daarmee ben ik het van harte eens. 'Die den Zoon heeft, die heeft het leven; die den Zoon van God niet heeft, die heeft het leven niet' (1 Joh. 5:12). Daarbij biedt de Bijbel geen grond voor de gedachte dat er sprake kan zijn van een onbewuste Christuskennis en een onbewuste inlijving in Christus. Christus heeft gezegd: 'Ik ken de Mijnen, en worde van de Mijnen gekend' (Joh. 10:14). Ik onderschrijf het appél om tal van schrijvers uit de vorige eeuw ongelezen te laten en in plaats daarvan de boeken van de Reformatoren, de puriteinen en de oudvaders te onderzoeken om de boodschap van de Schrift beter te verstaan. Het minste wat je moet zeggen is dat die meer recht doen aan de Bijbelse boodschap dan tal van meditatieve werken en prekenbundels die de vorige eeuw in onze taal zijn verschenen, al moeten we niet alles wat toen is verschenen aan de kant schuiven.

Niet in de laatste plaats noemt Kort de bekende Schotse schrijver Thomas Boston en zijn werk De viervoudige staat. In dit boek bespreekt Boston on-der andere de wijze waarop een mens afgesneden wordt van Adam en ingeplant in Christus. Hij maakt duidelijk dat niet alleen ongerechtigheid maar ook eigen gerechtigheid ons van God scheidt. We moeten van alle gronden buiten Christus worden afgebracht en Hem in een waar geloof omhelzen, wil er van geestelijk leven sprake zijn. Ik denk trouwens in dit verband ook aan de wijze waarop Hellenbroek in zijn bekende vragenboekje de inwendige roeping omschrijft. Hellenbroek maakt duidelijk dat wie inwendig is geroepen, God kent in Zijn algenoegzaamheid, Jezus Christus in Zijn dierbaarheid en zichzelf in zijn verdorvenheid en vloekwaardigheid. Kort wijst het ervaren dat men God kwijt is, of als een bewijs van wedergeboorte. Dat geldt ook voor kennis van zonden die niet verbonden is met kennis van Christus. Ook bier reik ik Kort van harte de hand. Meer dan eens heb ik preken in de rechterflank van de gereformeerde gezindte gehoord of gelezen ter verdediging van de genoemde zienswijze: dat men degenen bij wie deze zaken leven buiten Christus, geen rust wil gunnen. Echter, dan wordt nog te weinig gezegd. Er moet duidelijk worden gemaakt dat als er niet meer is, men nog een kind des toorns is. Wie werkelijk een kind van God is, al is zijn of haar geloof nog zo zwak en vertoont het nog zoveel gebreken, mag trouwens getroost worden.

Bij de geschetste zienswijze wordt de indruk gewekt dat er drie soorten mensen zijn: kinderen des toorns, kinderen van God die Christus niet kennen en kinderen van God die Christus wel kennen. De Bijbel leert ons nadrukkelijk dat het binnen of buiten is. De Heidelbergse Catechismus leert ons dat degenen die buiten zijn, moet worden betuigd dat de toorn Gods op hen rust, zolang zij niet zich bekeren. Aan alle gelovigen daarentegen mag worden verkondigd dat zo dikwijls zij de toevlucht nemen tot Gods beloften hun zonden hun om Christus' wil vergeven zijn. Om zalig te leven en te sterven is de kennis van drie stukken nodig, namelijk ellende, verlossing en dankbaarheid. Vele kerkgangers beginnen bij het tweede of derde stuk. Echter, wat ook voorkomt is dat men meent dat men met kennis van eigen ellende kan volstaan. Dan ziet men het feitelijk zo dat alleen de kennis van ellende nodig is tot zaligheid en de kennis van verlossing en dankbaarheid slechts nuttig maar niet noodzakelijk is. Tegen dergelijke beschouwingen keert Kort zich. Dat is volkomen terecht. Bevinding heeft geen waarde als het niet de bevinding is van de kracht van Jezus' bloed. Dat verklaart ook de ondertitel van het boek van Kort, namelijk De bijbelse bloedtheologie vergeleken met de filosofische embryotheologie.

De invloed van Comrie op Kuyper, Kersten en Steenblok
Als het gaat om het ontstaan van de misvattingen waartegen hij zich keert, wijst Kort op het gedachtegoed van Comrie. Comrie is een van de late vertegenwoordigers van de Nadere Reformatie. Om elke vorm van arminianisme of te snijden heeft Comrie gesteld dat de rechtvaardiging nog aan het geloof voorafgaat. Wezenlijk voor alle gelovigen is bij Comrie dat het zaad van het geloof als hebbelijkheid in hen is ingestort. Vanuit de ingestorte hebbelijkheid van het geloof vloeien de geloofsdaden voort. In dit kader spreekt Comrie over de rechtvaardiging in de vierschaar van het geweten. Dat is voor hem niet de eigenlijke rechtvaardiging. De eigenlijke rechtvaardiging vindt volgens hem buiten het bewustzijn van de mens plaats.

Comrie heeft zowel Kuyper als Kersten en in het voetspoor van Kuyper Steenblok diep beïnvloed. Beiden hebben zaken die bij Comrie nog slechts in aanzet zijn te vinden, elk op hun eigen wijze verder uitgewerkt. Kersten maakte daarbij niet in de laatste plaats gebruik van de dictaten dogmatiek van Honig, een leerling van Kuyper. Kuyper grondde niet alleen de doop van kleine kinderen op de vooronderstelde wedergeboorte, maar kon ook over het sluimerend zaad van de wedergeboorte bij volwassenen spreken. In volwassenen kon de wedergeboorte als zaad aanwezig zijn zonder tot ontplooiing te komen. Eenzelfde soort zienswijze heeft Kersten – al is de context anders dan bij Kuyper – verdedigd. Er kan sprake zijn van geloof als hebbelijkheid zonder dat er sprake is van geloven als daad. Nog nadrukkelijker dan bij Kersten vinden we dit bij Steenblok. Enigszins generaliserend maar niet geheel ten onrechte is wel gesteld dat het belangrijkste verschil tussen Steenblok en Kuyper was dat Steenblok ervan uitging dat het getal van de uitverkorenen kleiner was dan Kuyper dacht. Zelf heb ik meer dan eens in gesprekken met Amerikanen bemerkt dat de theologische verschillen tussen Steenblok en Kuyper hun volstrekt ontgingen. Zij waren over Steenblok niet minder enthousiast dan over Kuyper. Zeker is dat wie Kuyper volstrekt afwijst, ook moeite zal hebben met Kersten en Steenblok. Wie waardering kan hebben voor Kersten en Steenblok, meet met twee maten, als hij dan ook geen waarderende woorden aan Kuyper kan wijden. Het verschil zit veel meer in de cultuurvisie dan in de kijk op de wedergeboorte en de aard van het geestelijke leven.

Kort wijst erop dat bij Comrie zelf ook andere lijnen aanwezig zijn. Dan valt in het bijzonder aan zijn ABC des geloofs te denken. Dat neemt niet weg dat voor Kort Comrie toch als inspirator van wat hij de embryotheologie noemt, moet worden gezien. Een theologie die Kort slechts als een bedreiging voor het waarachtig geestelijk leven kan zien. Dit verklaart trouwens ook dat Korts kritiek zich naast zijn eigen kerkverband vooral richt op de beide Gereformeerde Gemeenten en niet op de hervormd-gereformeerde richting of de bevindelijke stroming in de Christelijke Gereformeerde Kerken. Terwijl in het bijzonder de beide Gereformeerde Gemeenten zich bij de opleiding van aanstaande predikanten heel expliciet en bijna exclusief op Comrie willen oriénteren, is die behoefte er noch bij de hervormd-gereformeerde richting noch bij de bevindelijke richting in de Christelijke Gereformeerde Kerken geweest. Daar ging het veel meer om de gehele Nadere Reformatie en was Comrie een onder de velen. Zijn theologische inzichten werden niet bij voorbaat hoger aangeslagen dan die van Brakel, Van der Groe, Hellenbroek of van een van de Engelse dan wel Schotse schrijvers.

[knip] Spreek met respect over predikanten svp

[-DIA-]

Ik vrees dat hier een eeuwige scheiding zichtbaar wordt.
Het is de tijd.... zo lijkt het.

[Hendrikus]

Ik vrees dat hier een eeuwige scheiding zichtbaar wordt.
Het is de tijd.... zo lijkt het.

DIA, laat de eeuwige dingen nou maar over aan de Eeuwige. Daar ga jij niet over.

[huisman]

Ik vrees dat hier een eeuwige scheiding zichtbaar wordt.
Het is de tijd.... zo lijkt het.

Ik vond niet dat de recensie van ds de Heer in deze richting wees. Hij had voor veel zorgen van ds Kort begrip en onderschrijft in artikel 6 de door ds Kort verwoorde heilsorde. Natuurlijk had hij ook bezwaren tegen de toon en tegen verschillende inhoudelijke standpunten van ds Kort maar over een eeuwige scheiding te spreken gaat echt te ver.

[-DIA-]

Ik hoop in de loop van de dag een stukje te plaatsen uit de laatste Wachter.
Het ging erover dat ds. Roos naast positieve ook wat kritische reacties had
ontvangen en hem werd zelfs verweten af te wijken van de leer zoals die
door ds. Mallan was gebracht.
Om dit alles te ontzenuwen heeft hij een brief van ds. Mallan over
deze zaken gepubliceerd. Mogelijk zou hij nog meer brieven van wijlen
ds. Mallan plaatsen.

[J.C. Philpot]

Het ging erover dat ds. Roos naast positieve ook wat kritische reacties had
ontvangen en hem werd zelfs verweten af te wijken van de leer zoals die
door ds. Mallan was gebracht.

Het valt mij op dat in het betreffende kerkverband de mening en de leer van ds. Malan regelmatig als maatstaf word gebruikt. Ook ds. Roos in zijn artikelen, motiveerd of onderstreept zijn visie regelmatig met de opmerking dat ds. Malan hier hetzelfde over dacht.

[-DIA-]

Het ging erover dat ds. Roos naast positieve ook wat kritische reacties had
ontvangen en hem werd zelfs verweten af te wijken van de leer zoals die
door ds. Mallan was gebracht.

Het valt mij op dat in het betreffende kerkverband de mening en de leer van ds. Malan regelmatig als maatstaf word gebruikt.

Als voorbeeld. Maar hij week ook niet af van ds. Kersten, dr. Steenblok of ds. Smits
om er maar enkele te noemen.

[huisman]

Ik hoop in de loop van de dag een stukje te plaatsen uit de laatste Wachter.
Het ging erover dat ds. Roos naast positieve ook wat kritische reacties had
ontvangen en hem werd zelfs verweten af te wijken van de leer zoals die
door ds. Mallan was gebracht.
Om dit alles te ontzenuwen heeft hij een brief van ds. Mallan over
deze zaken gepubliceerd. Mogelijk zou hij nog meer brieven van wijlen
ds. Mallan plaatsen.

Er zit dan ook een groot verschil tussen de reactie in de SB en die van DWS. DWS richt zijn pijlen op de door ds Kort verwoorde heilsorde terwijl de SB deze heilsorde bijvalt....het is ingewikkeld geworden aan reformatorisch rechterkant.

[hervormde]

Als ds. Mallan dezelfde woorden sprak als ds. Smits, dan heeft ds. Roos een probleem. En dan is zijn reactie in DWS begrijpelijk. Want ds. Smits zat min of meer op hetzelfde spoor als ds. Kort. Het zal niet zonder reden zijn dat dr. P. de Vries hem ook wel eens citeert.

[Luther]

In het Bewaar het Pand staan 2 artikelen van ds P. Roos...erg evenwichtig. ds P. Roos vindt dat ds Kort ondanks zijn goede bedoelingen wel wat doorslaat.

Maar huisman, hoewel ik in dit topic vrijwel niet heb gereageerd, heb ik wel al je bijdragen gelezen. Het ging een keer mis toen Tiberius doorredenerend stelde dat ds. Kort in feite tegen het remonstrantisme aanleunt, omdat hij nogal wat vermogens in de dode zondaar schijnt te leggen. Jij hebt je daarin nogal fors tegen Tiberius verzet. Edoch.... nu las ik dat ds. P. Roos exact hetzelfde zegt als Tiberius en die artikelen betitel je als 'evenwichtig'. Sta me toe dat ik het even niet begrijp....

[huisman]

In het Bewaar het Pand staan 2 artikelen van ds P. Roos...erg evenwichtig. ds P. Roos vindt dat ds Kort ondanks zijn goede bedoelingen wel wat doorslaat.

Maar huisman, hoewel ik in dit topic vrijwel niet heb gereageerd, heb ik wel al je bijdragen gelezen. Het ging een keer mis toen Tiberius doorredenerend stelde dat ds. Kort in feite tegen het remonstrantisme aanleunt, omdat hij nogal wat vermogens in de dode zondaar schijnt te leggen. Jij hebt je daarin nogal fors tegen Tiberius verzet. Edoch.... nu las ik dat ds. P. Roos exact hetzelfde zegt als Tiberius en die artikelen betitel je als 'evenwichtig'. Sta me toe dat ik het even niet begrijp....

Ik zeg..."erg evenwichtig" maar niet dat ik het met ds P. Roos eens ben. Hij heeft helaas niet de essentie van het theologische conflict gepeild. Mijn eigen standpunt is minder evenwichtig en wordt verwoord door Dr P de Vries.