Gehecht aan een eeuwenoud gebruik
door Maarten Vermeulen
Mag een jongentje ongestraft van zijn voorhuid worden ontdaan? Die vraag van VVD-politica Hirsi Ali ontlokte deze week felle reacties uit islamitische én joodse hoek. In beide kringen komt de besnijdenis van jongens veel voor, een ritueel dat zich al eeuwenlang voltrekt.
Volgens moslims probeert Hirsi Ali opnieuw de islam in een kwaad daglicht te stellen. Ronni Naftaniël van het Centrum Informatie en Documentatie Israël meent dat het VVD-Kamerlid een 'eeuwenoud gebruik' onnodig de nek om wil draaien. ,,Besnijdenissen volgens de joodse traditie zijn niet wreed, richten geen schade aan en veroorzaken geen leed.''
,,Dit is mijn verbond, dat gij zult houden tussen Mij en uw nageslacht: dat al wat mannelijk is besneden worde; gij zult het vlees van uw voorhuid laten besnijden, en dat zal tot een teken van het verbond zijn tussen Mij en u.'' (Genesis 17:10-11)
In Nederland worden jaarlijks ongeveer vijftienduizend jongens besneden. De meeste van hen zijn moslim. Wereldwijd ondergaat een op de zes jongens een besnijdenis, bij elkaar zijn dat er per jaar ruim dertien miljoen. In de Verenigde Staten is besnijdenis niet een exclusief religieus ritueel. Bij ongeveer de helft van alle jongentjes wordt de voorhuid weggesneden, meestal om hygiënische redenen.
Identiteit
De besnijdenis in joodse kring is nog steeds zeer vanzelfsprekend, zegt rabbijn Menno ten Brink van de liberaal-joodse gemeente in Amsterdam. ,,Zelfs bij Joden die weinig aan de oude tradities doen, blijft de besnijdenis strikt gehandhaafd. Het is een belangrijk onderdeel van de joodse identiteit.''
Hoe groot het feest precies is, ligt aan de ouders van het pasgeboren jongentje. In ieder geval wordt de naaste familie en vrienden uitgenodigd. ,,Het is de eerste kennismaking. Daar hoort koffie, thee en gebak bij'', aldus Ten Brink. Het besnijden kan thuis, in de synagoge of in het ziekenhuis. Volgens de rabbijn kiezen veel ouders ervoor de mohél - degene die de besnijdenis uitvoert - thuis te ontvangen.
De periode van acht dagen tussen de geboorte en de besnijdenis is niet lukraak gekozen, stelt oud-chirurg E. Gortzak. In de dertig jaar dat hij als chirurg en mohél werkzaam was, besneed hij honderden jongens. ,,De eerste dagen na de geboorte moet de lever nog rijpen. Als er voor de achtste dag besneden wordt, heeft het kind nog een verhoogd risico op bloedstollingstoornissen. Er bestaat dan gevaar dat de baby overlijdt aan bloedingen.'' Volgens de gepensioneerde chirurg is er geen mohél die tot besnijdenis zal overgaan als het kind nog erg geel ziet. ,,Dat is een teken dat de lever nog niet optimaal werkt.'' Gortzak - zelf Jood - besneed als chirurg ook regelmatig islamitische jongens. Dat is geen probleem, vindt hij. ,,Waarom zou een joodse arts geen moslims kunnen besnijden. Ik laat religie daar niet tussen komen.''
Bij het besnijdenisritueel wordt het jongentje binnengedragen door een van de grootmoeders, die het overdraagt aan de mohél. Voordat die het kind aan de grootvader geeft die op een stoel voor hem zit, wordt het jongentje eerst op een lege stoel gelegd. ,,Die stoel is voor Elia, de profeet die de komst van de Messias aankondigt. Ieder Joods kind kán de Messias zijn'', legt rabbijn Ten Brink uit.
Het ritueel gaat gepaard met een aantal zegenspreuken die beurtelings door familieleden worden uitgesproken. 'Geprezen bent U, Eeuwige onze God, koning van tijd en ruimte, die ons leven heiligt met zijn opdrachten en die ons heeft opgedragen de rituele besnijdenis uit te voeren', klinkt uit de mond van de mohél, vlak voordat hij de voorhuid verwijdert. Na de besnijdenis krijgt het jongentje van alle aanwezigen een zegen: 'Zoals hij nu is opgenomen in het Verbond, zo moge hij opgroeien in de traditie van Tora, choepa (huwelijk) en goede daden'.
Dan krijgt het kind zijn joodse naam. In strikt orthodoxe kringen is dat de eerste keer dat de familie de naam hoort. In de liberale gemeente in Amsterdam hebben kinderen naast de joodse naam ook een Nederlandse naam voor dagelijks gebruik. De joodse naam wordt gebruikt bij een joods huwelijk of als de jongen een erebaan krijgt in de synagoge.
Gedoogsituatie
Anders dan bij moslims, is de besnijdenis binnen Joodse kringen goed georganiseerd, zegt cultureel antropoloog Cor Hoffer, die onder meer onderzoek doet naar religieuze besnijdenis. Sinds eind negentiende eeuw wordt de mohél opgeleid door een chirurg. ,,Onder gezag van de chirurg mag een mohél besnijden, terwijl dat volgens de wet alleen is voorbehouden aan artsen. Het is een merkwaardige gedoogsituatie, waarin Joden zich beroepen op hun recht op godsdienstvrijheid, terwijl het medisch gezien niet mag.''
Bij moslims zijn de etnische en religieuze verschillen te groot om een soortgelijke gedoogsituatie te creëren. ,,In de loop van de jaren negentig is er toch een regeling gekomen op initiatief van de medische wereld. Die werden vaak geconfronteerd met complicaties, omdat veel islamitische jongentjes tijdens een vakantie in het thuisland van de ouders werden besneden door bijvoorbeeld een plaatselijke kapper.''
In Utrecht, Amsterdam en Rotterdam zijn inmiddels speciale klinieken waar moslimbesnijdenissen worden uitgevoerd.
Hoffer ziet een aantal belangrijke verschillen tussen de joodse en islamitische besnijdenis. Voor Joden is de besnijdenis een duidelijk religieus gebod, terwijl de Koran erover zwijgt. ,,Maar in een ander heilig islamitisch boek zou Mohammed de besnijdenis wel aanbevelen. Het gevolg is dat natuurlijk iedere oprechte moslim zich laat besnijden'', zegt Hoffer. Die islamitische besnijdenis gaat met minder ceremonieel gepaard dan de joodse. Een mohél kent de islam niet. ,,De Joden hebben rond de besnijdenis een instituut gecreëerd, voor een moslim maakt het niet zoveel uit wie de besnijdenis uitvoert.''
Ook bemerkte Hoffer in zijn onderzoek, dat moslims meer dan Joden de neiging hebben de besnijdenis rationeel te onderbouwen. ,,Joodse mensen zeggen 'het is een opdracht en daarmee klaar', terwijl moslims ook het aspect van de hygiëne nadrukkelijk aanhalen. De islamitische aanduiding voor besnijdenis is Taharah, wat zowel reinheid als besnijdenis betekent.''
Seksuele zonden
Het besnijden van de voorhuid bij jongens is pertinent onvergelijkbaar met vrouwenbesnijdenis, oordeelt oud-chirurg Gortzak. ,,Het grootste probleem is dat mensen geen idee hebben waarover ze praten. Hirsi Ali snapt er niets van. Ik heb haar horen zeggen dat bij de besnijdenis een deel van de penis wordt weggesneden. Onzin. Dat is net zo'n roddel als dat Joden christelijke kinderen meebakken in hun matzes. Het wegnemen van de voorhuid is echt iets heel anders dan het wegsnijden van de clitoris en binnenste schaamlippen bij een vrouw. Die besnijdenis is erop gericht de vrouw seksueel 'rein' te houden. Als je een goede vergelijking maakt, zou ieder Joods jongentje een snee in de eikel krijgen, net als vrouwen bij de lichtste vorm van besnijdenis. Dat gebeurt dus niet. De joodse besnijdenis bij jongens betekent de opname in een verbond met God.''
De besnijdenis is overigens geen Joodse 'uitvinding'. Ook voor het verbond dat God met het Joodse volk sloot, werden jongens besneden. De reden ligt voor de hand: fijn woestijnzand dat onder de voorhuid terecht komt is een bron van infecties. Daarbij is het in een omgeving zonder water lastig de persoonlijke hygiëne hoog te houden.
Volgens Gortzak is er in de Westerse wereld geen 'rationele verklaring' voor de besnijdenis. ,,In een land met water en zeep is het om hygiënische redenen niet nodig.''
Dat de besnijdenis in Amerika wel op grote schaal wordt toegepast, ligt volgens Gortzak aan de opvattingen van de eerste christelijke pelgrims. Om te voorkomen dat hun kinderen in seksuele zonden zouden vervallen, werden de jongens besneden. Hierdoor zou zelfbevrediging minder goed lukken, wat ook weer allerlei veronderstelde nare gevolgen als hersenafwijkingen tegenging. Ook over vrouwenbesnijdenis werd in de Westerse wereld van de vorige eeuw anders gedacht. Door het verwijderen van onder meer de clitoris konden 'ziekten' als hysterie, eigenzinnigheid, nymfomanie, homoseksualiteit en masturbatie worden voorkomen, meenden artsen en wetenschappers.
Herkenbaar
Binnen de joodse gemeenschap klinken ook stemmen die minder overtuigd zijn van de noodzaak van een besnijdenis, zegt Naftaniël. ,,Op latere leeftijd nemen jongens het hun ouders kwalijk dat ze besneden zijn. Ze zijn vanaf dat moment altijd herkenbaar als Jood.'' In de Tweede Wereldoorlog zijn nogal wat Joodse mannen tegen de lamp gelopen, nadat ze werden gedwongen hun broek te laten zakken. ,,De Nazi's misbruikten de besnijdenis om te achterhalen of iemand Joods was'', aldus Naftaniël, die eraan toevoegt dat hij ook verhalen kent van Joodse mannen die zich op latere leeftijd alsnog laten besnijden. ,,Die nemen het hun ouders weer kwalijk dat ze niet als baby zijn besneden.''
Volgens rabbijn Ten Brink is het slechts een heel kleine minderheid van de Joodse gemeenschap die de besnijdenis ter discussie stelt. De angst voor een nieuwe holocaust is verwaterd, stelt hij. ,,Daarbij zie je dat in tijden van vervolging de Joden juist vasthouden aan hun tradities. In de Romeinse en Hellenistische tijd was besnijden verboden. Maar Joden hebben hun zonen altijd besneden. Een verbod van de overheid houdt dat niet tegen.''
Tegenstanders menen dat het besnijden van kinderen indruist tegen de lichamelijke integriteit. Kinderen kiezen er immers niet zelf voor. Hoffer deed ook onderzoek naar de opvattingen over lichamelijke integriteit, en ontdekte dat deze sterk cultureel bepaald zijn. ,,Een jood of moslim ziet de besnijdenis juist als teken van integriteit, omdat het bijvoorbeeld hygiënische problemen voorkomt.''
In Amerika krijgt de 'antibesnijdenisbeweging' steeds meer voet aan de grond. Een invloed die zich voorzichtig uitstrekt naar Europa. Er bestaan zelfs verenigingen van mensen die hun besnijdenis zo betreuren, dat ze hun voorhuid weer terug willen. Deze wens heeft een nieuwe 'industrie' tot leven gewekt, waar hulpmiddelen te koop zijn om de voorhuid te vervangen. Toch denkt Hoffer niet dat deze ontwikkeling uiteindelijk tot een Nederlands besnijdenisverbod leidt. Dat in de Verenigde Staten de weerstand groeit, heeft vooral te maken met het culturele karakter van de Amerikaanse besnijdenis, meent de antropoloog. ,,In de achttiende eeuw werden alle Amerikaanse jongentjes besneden om medische redenen. Artsen dachten dat het goed zou zijn tegen ontstekingen, maar ook tegen bijvoorbeeld epilepsie. Inmiddels zijn alle medische redenen ontzenuwd, maar nog steeds wordt op grote schaal besneden.'' De culturele besnijdenis is veel vatbaarder voor medische tegenargumenten dan de religieuze variant. Zolang Joden en moslims zich blijven beroepen op het religieuze aspect, zal een verbod weinig kans maken. Het grootste gevaar voor beide groepen ligt in secularisatie, waarbij de besnijdenis een 'oude gewoonte' wordt.
Jongensbesnijdenis
-
Barryvrouw
- Berichten: 1276
- Lid geworden op: 10 mar 2004, 11:54