Reformatorische ontzuiling

[Medereiziger]

Zal de refozuil blijven?
In de jaren zestig van de vorige eeuw raakten de grote katholieke en gereformeerde zuilen in verval. Een bekende verklaring daarvoor is de emancipatie van de gewone gelovigen.

Juist op dat moment ontstond een reformatorische minizuil met de SGP en het Reformatorisch Dagblad als zichtbepalende organisaties. Verdwijnt deze zuil nu ook de reformatorische achterban zijn achterstandspositie inloopt op de rest van Nederland?

Een zuil bestaat uit een hecht netwerk van organisaties op levensbeschouwelijke grondslag zodat een mens van wieg tot graf in een eigen gemeenschap leeft. Daar is in Nederland geen sprake geweest. De ambtenarij, politie, rechterlijke macht, leger en koninklijk huis waren niet aan een gemeenschap gebonden, net zomin als de Telegraaf en de ANWB. Wel hadden tussen 1900 en 1965 de 40 procent katholieke en 10 procent gereformeerde Nederlanders tal van eigen organisaties. Daarin konden ze maatschappelijk opklimmen. Eigen onderwijs kwam echter vooral voort uit de wens omdat het staatsonderwijs hen te weinig principieel was. Eigen scholen, partijen en media dienden bovendien om de gewone gelovigen te binden aan de katholieke en gereformeerde leiders, juist toen het kiesrecht uitbreidde en sociaal-economische schaalvergroting plaatsvond. Zuilvorming betekende dus ook afscherming en controle van gewone gelovigen.

Achterstand
Ontzuiling vond niet direct plaats toen de gereformeerden en katholieken hun maatschappelijke achterstand hadden ingelopen. Dat begon veeleer in de jaren vijftig van de vorige eeuw met de verdeeldheid binnen de intellectuele, politieke en ook kerkelijke leiding over de pretentie en bruikbaarheid van de eigen beginselen. Die relativering van het religieuze bindmiddel verzwakte de zuil, juist toen met de tv en verhuizing naar de steden afscherming en controle van de gewone gelovigen al lastiger werd. De afhankelijkheid van gewone gelovigen aan hun zuil nam verder af, omdat de neutrale welvaartsstaat bescherming bood. Een meer persoonlijke invulling van het geloof won terrein op traditionele trouw aan kerk- en zuilgezag.

Dat maakt het des te opmerkelijker dat toen de reformatorische zuil is opgebouwd.[vii] De reformatorische achterban bestaat nu uit de ongeveer 300.000 tot 500.000 bevindelijk-gereformeerden. Die hadden al een partij (SGP, gesticht in 1918) en eigen lager onderwijs. Vanaf de jaren zestig kwamen daar middelbaar onderwijs, het Reformatorisch Dagblad (RD), de Reformatorisch Maatschappelijke Unie, reformatorische zorg- en welzijninstellingen, reisorganisaties, studentenverenigingen en jeugdcafés bij. In termen van inkomen en opleiding hadden de bevindelijk-gereformeerden een achterstand. Emancipatie was echter niet zozeer het doel van zuilvorming. Het zelfverkozen isolement ontsprong uit de wens zich af te schermen om zo vast te kunnen houden aan de absolute waarheid van hun christelijke beginselen.

Reformatorische voormannen hadden geleerd van het lot van katholieken en gereformeerden. Toenmalig RD-hoofdredacteur Chris Janse drong in zijn proefschrift over de reformatorische zuil (Bewaar het Pand, 1985) aan op het uitbreiden van reformatorisch onderwijs om greep te houden op de achterban. Dat is gebeurd. Het aantal reformatorische basisschoolleerlingen is fors gegroeid. Een lerarenopleiding bereidt mensen voor om de orthodoxie uitdragen in eigen gelederen. Bevindelijk-gereformeerden concentreren zich rond hun eigen scholen buiten de Randstadsteden. Nauwe sociale banden vergemakkelijken het behoud van hun afzondering. Een deel van de jeugd mag zich soms klem drinken of eigen jongerenavonden organiseren, ze blijven wèl onderdeel van het religieus-sociale netwerk. Door versterking van het landelijke netwerk van bevindelijk-gereformeerde kerken en studentenverenigingen kunnen bovendien studerende jongeren daarin worden vastgehouden. Er leven als gevolg hiervan nog steeds veel bezwaren tegen een huwelijk met een onkerkelijke.

Anders zijn
De zuilleiding probeert het gedachtegoed van de achterban ook onder controle te houden door zich via kerk en school negatief te uiten over tv, bioscoop en internet. Een andere afschermingstrategie is het voortdurend benadrukken van het anders zijn dan de rest van de wereld. Kerkelijke voorgangers bezweren de achterban zich niet in te laten met de rest van de wereld. Kerkelijke verdeeldheid in de SGP-achterban kan afbreuk doen aan deze afschermingstrategie, maar het biedt ook de mogelijkheid aan gewone gelovigen naar een ander kerkgenootschap over te stappen zonder het zuilnetwerk te hoeven verlaten. Dat vergt wel balanceerkunst bij de zuilorganisaties. SGP-voorman Bas van der Vlies weet echter iedereen in de achterban te vriend te houden. Het RD stopt gewoon discussies op haar opiniepagina’s als de verdeeldheid in de achterban te zeer opspeelt. De hecht verknoopte leiding van de SGP, RD en het reformatorisch onderwijs blijft daarnaast roepen om een gezamenlijke identiteit. De leiding past zich soms cultureel aan om de sociale betrokkenheid te behouden. Zo hebben bijvoorbeeld vrouwen meer mogelijkheden gekregen om actief te zijn bij de SGP-jongeren en binnen SGP-afdelingen.

Massamedia, welvaartsstaat en economische modernisering hebben nu ook de plattelandscultuur opengebroken waarin de reformatorische zuil is ontstaan. Opleidingsniveau en inkomen van de bevindelijk-gereformeerden blijven stijgen. Reformatorische voormannen spreken de vrees uit dat met de emancipatie van de achterban ontzuiling volgt. De zuil biedt echter nog deels voor jongere generaties de mogelijkheid posities met aanzien te verwerven. Daarnaast kan de achterban belang hechten aan verzuilde organisaties zoals scholen, omdat daar makkelijker allochtonen of andere intern ongewenste minderheden kunnen worden buitengesloten. Bovendien kan de prijs van het verlaten van zuilorganisaties nog hoog zijn, omdat dat het contact met nog verzuilde familie, vrienden of klandizie in gevaar brengt.

Persoonlijk geloof
Er klinkt wel kritiek op het belang dat aan de instandhouding van de organisaties en sociale netwerken in de zuil wordt gehecht. Het leidt de aandacht af van een persoonlijk geloof. Deze kritiek kan het belang van collectieve zuileenheid relativeren, als mensen willen geloven zonder tussenkomst van traditionele kerk- en zuilautoriteiten. Vooral hoger opgeleiden blijken over te gaan naar gematigder kerken en partijen (zoals ChristenUnie). Dat laat overigens zien dat afscheid van de zuil niet tot assimilatie met de dominante seculiere en liberale cultuur hoeft te leiden.

Leraren en vooral dominees lijken zich te houden aan de reformatorische orthodoxie en de kritiek op hun absolute waarheid intern te smoren. Daarmee kunnen zij hun relevantie voor gewone gelovigen verliezen, die in de praktijk wél ervaren hoe hun ideeën en gewoontes afwijken. Zeker omdat ze nu beter opgeleid zijn, zullen gewone gelovigen minder snel het traditionele gezag van dominees aanvaarden. Dat vraagt om ander leiderschap. Als dominees daar niet aan willen, zullen de mondige gewone gelovigen dit als verstarring ervaren en hun heil elders zoeken. Daarmee verspelen dominees de mogelijkheid zich samen met gewone gelovigen voor hun religieuze zaak in te zetten. Het is dus niet alleen emancipatie van gewone gelovigen, maar ook de leiding die bepaalt hoe (snel) ontzuiling verloopt.

Ook de politiek-maatschappelijke context speelt een nadrukkelijke rol. Het netwerk van reformatorische organisaties is in een relatief beschut klimaat opgebouwd. De bevindelijk-gereformeerden kregen de ruimte en staatsgeld om dat netwerk op te bouwen. Nu is er echter een seculiere en liberale meerderheidscultuur ontstaan, die minder geneigd is ruimte te bieden aan afwijkende ideeën in bijvoorbeeld het onderwijs van welke orthodoxie dan ook. De druk die daaruit ontstaat, kan samen met de angst voor de islam onder de nog verzuilde bevindelijk-gereformeerden juist de behoefte versterken de geborgenheid van de zuil te blijven zoeken. Ontzuilde bevindelijk-gereformeerden kunnen in die druk juist een uitdaging zien om zich te blijven mobiliseren onder christelijke vlag. Ontzuiling leidt dus niet zonder meer tot assimilatie met de rest van de samenleving.

Balanceeract
De politieke leiding van de reformatorische zuil ervaart meer dan de geestelijke leiding hoe reformatorische ideeën en gewoontes afwijkend zijn. Vooral bij de vorming van de regering-Balkenende-II merkte de SGP dat bijvoorbeeld haar vrouwenstandpunt op weinig sympathie kon rekenen. Ze is daarom actiever de boer op gegaan in de media om begrip te kweken en zo ruimte te creëren voor de bevindelijk-gereformeerden. Bovendien hoopt de SGP met de toelating van vrouwen tot de lokale afdelingen politieke uitsluiting te voorkomen. Daarmee is de SGP in een drievoudige balanceeract verzeild geraakt. Ze dient al de kerkelijke verscheidenheid in haar traditionele achterban het hoofd te bieden. Als ze haar huidige grootte wil behouden, moet ze bovendien naast die achterban ook meer individueel-georiënteerde christenen te vriend houden. Tot slot wil ze ook aansluiting houden met andere politieke partijen zonder de steun van haar achterban te verliezen. Wanneer na vertrek van Van der Vlies zijn persoonlijk gezag niet meer als bindende factor kan werken, wordt dat nog een hele krachttoer.

De reformatorische zuil staat, maar voor hoe lang nog? Het slinkende geboortecijfer lijkt de uitstroom van vooral hoger opgeleiden langzamerhand niet meer te kunnen compenseren. Emancipatie maakt de zuil dus kleiner. Of en hoe reformatorische zuil aan levensbeschouwelijke en organisatorische kracht verliest, wordt ook bepaald door de zuilleiding. Zijn zij nog bereid en in staat eensgezind de achterban aan zich te binden?

Richard Roos studeerde politicologie aan de Universiteit Leiden. Hans Vollaard is politicoloog aan dezelfde universiteit.

Bron: Nederlands Dagblad

[Tiberius]

De bronlink klopt volgens mij niet.

[Medereiziger]

Bron.

[Hendrikus]

Over de refozuil ging het vandaag ook in het RD.
Vanwege de nieuwe afspraken over het quoten van artikelen uit het RD volgen hier de link en een klein citaat van Bart Jan Spruyt:

http://www.refdag.nl/artikel/1443087/De ... krijk.html

Over de teloorgang van de refozuil zegt Spuyt dat de zuil mankementen begint te vertonen. Als je de dijken ophoogt en denkt dat het land daarachter dan automatisch hetzelfde zal blijven, gaat het mis. Want zo werkt het niet.

In de zuil is veel innerlijke onzekerheid, verkramping en verstarring. Achteraf bezien hadden we het niet moeten zoeken in het optrekken van muren, maar in innerlijke versterking. In feite hebben de hervormden met hun benadering altijd gelijk gehad.”

Waarvan akte.

[sela]

idd, interessant, misschien niet eens zozeer het conservatisme, maar meer wat er doorklinkt in dit boek (?): 'de geborgenheid van weleer verbinden met het harde hier en nu'.

overigens lijkt me het daarbovenstaande artikel best confronterend. zijn er meningen of overwegingen die leven?

[Ander]

In de zuil is veel innerlijke onzekerheid, verkramping en verstarring. Achteraf bezien hadden we het niet moeten zoeken in het optrekken van muren, maar in innerlijke versterking. In feite hebben de hervormden met hun benadering altijd gelijk gehad.”

Waarvan akte.

Oké, waarvan akte. Alleen, waar blijkt die innerlijke versterking bij de hervormden uit? Dat is een logische vervolgvraag, immers.

[Tiberius]

Over de refozuil ging het vandaag ook in het RD.
Vanwege de nieuwe afspraken over het quoten van artikelen uit het RD volgen hier de link en een klein citaat van Bart Jan Spruyt:

http://www.refdag.nl/artikel/1443087/De ... krijk.html

Over de teloorgang van de refozuil zegt Spuyt dat de zuil mankementen begint te vertonen. Als je de dijken ophoogt en denkt dat het land daarachter dan automatisch hetzelfde zal blijven, gaat het mis. Want zo werkt het niet.

In de zuil is veel innerlijke onzekerheid, verkramping en verstarring. Achteraf bezien hadden we het niet moeten zoeken in het optrekken van muren, maar in innerlijke versterking. In feite hebben de hervormden met hun benadering altijd gelijk gehad.”

Waarvan akte.

Hendrikus, van harte, jongen!

[memento]

In de zuil is veel innerlijke onzekerheid, verkramping en verstarring. Achteraf bezien hadden we het niet moeten zoeken in het optrekken van muren, maar in innerlijke versterking. In feite hebben de hervormden met hun benadering altijd gelijk gehad.”

Ik vrees alleen dat de ontzuiling, die uiteindelijk ook de reformatorische zuil niet voorbij zal gaan, het zelfde gevolg zal hebben als bij "de hervormden", namelijk grote leegloop van de kerken..

[refo]

In de zuil is veel innerlijke onzekerheid, verkramping en verstarring. Achteraf bezien hadden we het niet moeten zoeken in het optrekken van muren, maar in innerlijke versterking. In feite hebben de hervormden met hun benadering altijd gelijk gehad.”

Waarvan akte.

Oké, waarvan akte. Alleen, waar blijkt die innerlijke versterking bij de hervormden uit? Dat is een logische vervolgvraag, immers.

Welnee. De afgescheidenen hadden/hebben pretenties. dat heeft geleid tot onzekerheid, etc. De hervormden hebben altijd gelijk gehad.
Zuilen worden overigens altijd gevormd uit brokstukken. Het lijkt heel wat, maar is eigenlijk alleen een herkenning voor de eigen kring. En dat is niet de bedoeling. Althans, niet van het evangelie, want dat treedt naar buiten. Op straffe van geen evangelie meer te zijn als het dat niet doet.

[Ander]

Ik vrees alleen dat de ontzuiling, die uiteindelijk ook de reformatorische zuil niet voorbij zal gaan, het zelfde gevolg zal hebben als bij "de hervormden", namelijk grote leegloop van de kerken. Als de zuil wegvalt, komt het aan op inhoud en persoonlijke betrokkenheid op die inhoud.

Precies. En was dat het "gebrek" bij de hervormden? Inhoud en persoonlijke betrokkenheid?

[memento]

Als de zuil wegvalt, komt het aan op inhoud en persoonlijke betrokkenheid op die inhoud. Ik zie daarbij de potentie van een herleving, namelijk een hernieuwd nadenken en een hernieuwd formuleren en uitdragen van wat nu eigenlijk voor ons, als bevindelijk-gereformeerden belangrijk is. Want als bevindelijk-gereformeerden hebben we een prachtboodschap voor de wereld! Aan de andere kant vrees ik dat velen krampachtig aan hun zuil, die onder hun ogen wordt afgebrokkeld, zullen vasthouden, en in plaats van hernieuwd formuleren zullen overgaan tot een verstarrend vasthouden aan wat was, totdat de kerken leeg zijn...

[Hendrikus]

Over de refozuil ging het vandaag ook in het RD.
Vanwege de nieuwe afspraken over het quoten van artikelen uit het RD volgen hier de link en een klein citaat van Bart Jan Spruyt:

http://www.refdag.nl/artikel/1443087/De ... krijk.html

Over de teloorgang van de refozuil zegt Spuyt dat de zuil mankementen begint te vertonen. Als je de dijken ophoogt en denkt dat het land daarachter dan automatisch hetzelfde zal blijven, gaat het mis. Want zo werkt het niet.

In de zuil is veel innerlijke onzekerheid, verkramping en verstarring. Achteraf bezien hadden we het niet moeten zoeken in het optrekken van muren, maar in innerlijke versterking. In feite hebben de hervormden met hun benadering altijd gelijk gehad.”

Waarvan akte.

Hendrikus, van harte, jongen!

Je bent een week te vroeg

[Tiberius]

Over de refozuil ging het vandaag ook in het RD.
Vanwege de nieuwe afspraken over het quoten van artikelen uit het RD volgen hier de link en een klein citaat van Bart Jan Spruyt:

http://www.refdag.nl/artikel/1443087/De ... krijk.html

Over de teloorgang van de refozuil zegt Spuyt dat de zuil mankementen begint te vertonen. Als je de dijken ophoogt en denkt dat het land daarachter dan automatisch hetzelfde zal blijven, gaat het mis. Want zo werkt het niet.

In de zuil is veel innerlijke onzekerheid, verkramping en verstarring. Achteraf bezien hadden we het niet moeten zoeken in het optrekken van muren, maar in innerlijke versterking. In feite hebben de hervormden met hun benadering altijd gelijk gehad.”

Waarvan akte.

Hendrikus, van harte, jongen!

Je bent een week te vroeg

Mooi, dat weet ik ook weer.

[Bureaucraat]

Ik vrees alleen dat de ontzuiling, die uiteindelijk ook de reformatorische zuil niet voorbij zal gaan, het zelfde gevolg zal hebben als bij "de hervormden", namelijk grote leegloop van de kerken..

Blijkbaar is het geloof niet levend genoeg. En om nu enkel om sociale redenen naar de kerk te gaan, dat gaat wel heel erg ver, al zullen velen dat wel doen.

[Bureaucraat]

Want als bevindelijk-gereformeerden hebben we een prachtboodschap voor de wereld!

Ik kan zomaar wat denominaties verzinnen die boodschap heel wat aantrekkelijker verpakken. De bevindelijke-gereformeerde kring zal altijd wel blijven bestaan, de vraag is in hoeverre deze zal marginaliseren.

Aan de andere kant vrees ik dat velen krampachtig aan hun zuil, die onder hun ogen wordt afgebrokkeld, zullen vasthouden, en in plaats van hernieuwd formuleren zullen overgaan tot een verstarrend vasthouden aan wat was, totdat de kerken leeg zijn...

Volgens mij is dat al aan de gang.