Deuterocanonieke boeken

[refo]

Hoe ziet de 'Bijbel' van Joodse schriftgeleerden er eigenlijk uit?

[memento]

Oorspronkelijk gepost door refo
Hoe ziet de 'Bijbel' van Joodse schriftgeleerden er eigenlijk uit?

Zelfde als de protestantse OT

[Lambertus]

vond ik wel
aaardig om te plaatsen . tis een lap tekst lees het eens (het is wl copy en paste dus het kan rommelig over komen maa de tekst daarentegen is wel duidelijk hoop ik

Bijbelvertalingen

Vertalingen – algemeen
Vertaalmethoden
De verschillende Nederlandse Vertalingen
Twee voorbeelden

Vertalingen - algemeen
De Bijbel is geschreven in drie talen. Het Oude Testament is in het Hebreeuws, met enkele stukjes in het Aramees. Het Nieuwe Testament is geschreven in het Grieks.
De oudste bekende vertaling is die van het Oude Testament in het Grieks. Deze staat bekend als de Septuaginta (vaak afgekort als LXX). De Septuaginta is gemaakt omstreeks de 2e eeuw voor Christus. Hij is gemaakt voor de vele Joden die op dat moment niet meer in Israël woonden en het Hebreeuws niet meer machtig waren.
Waar in het Nieuwe Testament het Oude aangehaald wordt, wordt vaak geciteerd uit de Septuaginta. Dit verklaart waarom een citaat in het Nieuwe Testament uit het Oude soms net iets anders is dan op de oorspronkelijke plaats. De combinatie van een Septuaginta Oude Testament en een Nieuwe Testament, dat direct in het Grieks geschreven was, vormde de complete Bijbel van de vroege Christelijke gemeenten.
Tegen het eind van het Romeinse rijk was het Grieks niet langer de voertaal van het Romeinse rijk. Er ontstond daarom vraag naar Bijbels in het Latijn, en er zijn wat vertalingen gemaakt. De kerk was hier aanvankelijk tegen omdat zij van mening was dat men bij de oorspronkelijke taal moest blijven. Uiteindelijk werd uit de bestaande vertalingen de Vulgaat (= volksbijbel) samengesteld. Dit werd vervolgens de standaard, en uiteindelijk door Rome zelfs aangewezen als de officiële Bijbel van de kerk. Dit is (in de Rooms Katholieke kerk) tot in onze tijd zo gebleven.
In de Middeleeuwen zijn een aantal vertalingen in het Nederlands gemaakt. De bekendste hiervan is de zgn. Vlaamse Historiebijbel. Deze vertalingen werden vanuit het Latijn gemaakt. Toen de eerste gedrukte Nederlandse Bijbel werd uitgegeven (de Delftste Bijbel, van 1477) was dat een gedeelte van de Historiebijbel (het Oude Testament zonder de Psalmen).
In de Reformatie besloot Luther om een vertaling uit te geven die rechtstreeks uit de oorspronkelijke talen, Hebreeuws en Grieks, was gemaakt. Zijn reden hiervoor was het grote aantal fouten dat in de loop der tijden in de Latijnse vertaling was ingeslopen. De Duitse 'Luther Bijbel' werd door Liesveldt in het Nederlands uitgegeven, waardoor er in de eerste helft van de 16e eeuw voor het eerst een complete Bijbel in het Nederlands bestond die een rechtstreekse vertaling was uit de oorspronkelijke talen. Sindsdien zijn alle protestantse vertalingen uit de oorspronkelijke talen vertaald. Voor katholieke vertalingen is de situatie anders. Pas met de Petrus Canisius vertaling (1929) werd vertaald vanuit het Grieks en Hebreeuws. Alle eerdere vertalingen waren uit het Latijn vertaald omdat dit de officiële Bijbel van de kerk was.











Vertaalmethoden
Om een vertaling te kunnen maken uit een oude taal, zoals het Hebreeuws of Grieks, naar het Nederlands zijn een aantal keuzes nodig. Het is helaas niet mogelijk om simpel woord voor woord te vertalen.
Bron- en doeltaalgericht
Het eerste probleem is dat de struktuur van de taal anders is.
• Waar bijvoorbeeld in het Grieks de naamval bepalend is, is in het Nederlands veel meer de zinsvolgorde bepalend. Met de zinsvolgorde kan in het Grieks juist de nadruk worden weergegeven, wat in het Nederlands niet zondermeer mogelijk is.
• Waar bijvoorbeeld in het Hebreeuws "heilige der heiligen" staat is het in het Nederlands gebruikelijk om de overtreffende trap te gebruiken (heiligste of allerheiligste). Dit gebruik komt veel voor in uitdrukkingen zoals God der Goden (Nederlands: de Allerhoogste), hemel der hemelen (hoogste hemelen) of het lied der liederen (Hooglied).
In de termen van vertalers spreekt men daarom over "brontaalgericht" en "doeltaalgericht". Om het wat simplistisch uit te drukken: met brontaalgericht wordt getracht zo zuiver mogelijk (letterlijk) te vertalen, met doeltaalgericht wordt getracht het zo op te schrijven als een Nederlander het zou zeggen.
Hier komt nog bij dat de Bijbel is opgebouwd uit woorden en beelden, veelal ontleend aan het dagelijks leven. Kenmerken van dit beeld komen dan regelmatig terug. De moeilijkheid daarbij is dat niet alle begrippen in de doeltaal bekend zijn. De keuze daarbij is:
• Vertaal zo letterlijk mogelijk en dwing daarbij de lezer om uit te zoeken wat het eigenlijk betekent.
• Vervang het woord door iets uit onze taal of belevingswereld dat ongeveer hetzelfde weergeeft (dit laatste heet de "dynamisch equivalente" methode).
Als Jesaja zegt: "Al waren uw zonden als scharlaken, zij zullen wit worden als sneeuw", en je wilt dat vertalen in de taal van een tropisch land, waar sneeuw onbekend is, dan zoek je een equivalent voor sneeuw. De vertaler wil ideeën zo goed mogelijk overbrengen en kiest daarvoor zonodig zijn eigen beelden (als ze maar `equivalent' zijn). Hierin ligt volgens de voorstanders van deze methode de kracht ervan. Maar hierin schuilt ook het risico.
Het zal duidelijk zijn dat de letterlijke betekenis soms verloren gaat wanneer men het ene beeld vervangt door een ander. Een bekend voorbeeld in de Nederlandse vertalingen is (traditioneel) zuurdeeg of (dynamisch equivalent) gist.
Hier een extra uitleg (tussengevoegd door mijzelf Het origineel was een link)
------------------------------------------------------------------------------------------------------

Gist en zuurdeeg
Op vele plaatsen in de Bijbel wordt gesproken van zuurdeeg (of: zuurdesem). Dit was een stukje deeg dat men zuur had laten worden. Vervolgens werd het door een nieuw deeg gekneed om het te 'doorzuren' (Matth. 13:33). Het proces is vergelijkbaar met het maken van yoghurt. Het diende om het deeg tijdens het bakken te doen rijzen. Vóór het bakken werd echter eerst weer een beetje van het nieuwe deeg genomen en opzij gezet om zuur te worden als zuurdeeg voor de volgende keer. Moderne vertalers hebben overwogen dat de moderne mens niet meer weet wat zuurdesem is omdat wij gist gebruiken om het deeg te laten rijzen. Ze hebben daarom zuurdesem overal vervangen door gist. Op zich is "desembrood" tegenwoordig nog steeds bij een aantal bakkers te verkrijgen. Bovendien wordt de indruk gegeven dat mensen in die tijd ook gist gebruikten. Je zou met hetzelfde gemak dan bijvoorbeeld rijdier kunnen vervangen door auto.
Dit beeld van zuurdeeg wordt door de Schrift heen gebruikt. Het proces van doorzuren, stukje deeg nemen en zuur laten worden, en weer door het nieuwe deeg kneden om dat te doorzuren, spreekt van een continuïteit; steeds wordt het nieuwe gemengd met het oude. Totdat het 'pascha' (paasfeest) kwam met het 'feest der ongezuurde broden'. Dan moest alle oude zuurdeeg worden weggedaan. Het pascha markeerde de nieuwe oogst en na het feest der ongezuurde broden begon het proces met meel en deeg van de nieuwe oogst opnieuw. Het pascha was dus met recht een nieuw begin waarbij een punt gezet werd achter het oude. Gist kan dit beeld van continuïteit niet overbrengen; het is iets van buitenaf.
Dit beeld wordt verder voortgezet in het Nieuwe Testament, waar gesproken wordt over het zuurdesem der Farizeeën (invloed van hun denkwijze), en later als beeld van de verandering in een mens door het aannemen van Christus (1 Corinthiërs 5:5-8): "Weet gij niet, dat een weinig zuurdeeg het gehele deeg zuur maakt? Doet het oude zuurdeeg weg, opdat gij een vers deeg moogt zijn; gij zijt immers ongezuurd. Want ook ons paaslam is geslacht: Christus. Laten wij derhalve feest vieren, niet met oud zuurdeeg, noch met zuurdeeg van slechtheid en boosheid, maar met het ongezuurde brood van reinheid en waarheid." Zoals boven beschreven was het paasfeest, met het paaslam, nauw verbonden met het nieuw begin en ongezuurd brood.

Traditionele vertalers streefden naar een zo letterlijk mogelijke weergave. Moderne vertalers willen de tekst interpreteren en vertalen daarom vrijer. Vaak wordt daarbij doeltaalgericht en dynamisch equivalent gecombineerd.
De term "beter" of "slechter" is hier niet op zijn plaats. Wel zal het duidelijk zijn dat het verdere gebruik van het beeld in de Schrift vaak niet volledig tot zijn recht komt omdat er een ander beeld, met andere kenmerken, wordt gebruikt. De kenmerken van gist zijn nu eenmaal anders dan die van zuurdeeg hoewel ze beide brood laten rijzen.

Concordant vertalen

Vertalen gebeurt niet zomaar lukraak. Er worden zoals gezegd bepaalde vertaalprincipes gehanteerd. En die veranderen soms met de tijd. Vroeger was het gebruikelijk om zoveel mogelijk letterlijk maar ook zogenaamd `concordant' te vertalen. Dat houdt in dat men zoveel mogelijk eenzelfde woord in het origineel vertaalt met eenzelfde woord in de ontvangtaal. Dat is aan de ene kant consequent en het kan een enorme hulp zijn bij Bijbelstudie. Aan de andere kant kan het ook problemen geven wanneer een woord in de originele tekst twee of meer duidelijk onderscheiden betekenissen heeft, waar wij in onze taal nu eenmaal verschillende woorden voor hebben. Concordant vertalen wordt dan ook maar zelden volledig consequent toegepast. Toch werd er in het verleden wel naar gestreefd. De Statenvertaling is bijvoorbeeld zo'n vertaling, maar ook de Nieuwe Vertaling van het NBG is dat nog, hoewel wat minder consequent.

Klik hier voor een voorbeeld waar een beeld verloren gaat door een ander woordgebruik.


Aan dit concordant vertalen danken wij bijvoorbeeld nog het woord testament (als in Oude en Nieuwe Testament). De vertalers van de Griekse vertaling van het Oude Testament (de Septuaginta) hebben voor hun vertaling van het typisch Bijbelse woord 'verbond' een Grieks woord gekozen dat in de Griekse cultuur testament betekent in de zin van laatste wilsbeschikking. Dat was voor hen geen bezwaar, want een echt testament kwam in de Joodse cultuur niet voor. De schrijvers van het (Griekse) Nieuwe Testament hebben dat woord overgenomen. De Statenvertaling vertaalt dat overal consequent met `testament' en laat het aan de lezers over om uit te vinden wat dat in het verband betekent. De Nieuwe Vertaling (NBG 1951) richt zich hier op de Oudtestamentische achtergrond en vertaalt `verbond', behalve in een tweetal passages waar de vertalers gemeend hebben dat inderdaad een testament is bedoeld.

Overigens is met behulp van hulpmiddelen, zoals concordanties (een soort trefwoordenregister van de Bijbel), vaak te zien hoe een origineel woord op verschillende manieren vertaald wordt. Ooit is door een Dr. Strong in zijn concordantie ieder Hebreeuws en Grieks woord van een nummer voorzien. In de "Online Bible" kan daarop gezocht worden.

Parafrasen

Tegenwoordig gebeurt het ook steeds vaker dat de vertaler niet meer pretendeert een vertaling te geven, maar zich toelegt op een zogenaamde parafrase. De parafrase is de logische consequentie, en het eindstation, van de vrije vertaalopvatting. De 'vertaler' neemt dan de rol op zich van verteller die het verhaal navertelt in eigen woorden, ongeveer zoals bij een kinderbijbel (maar dan misschien iets minder extreem). Enkele voorbeelden kunnen dit verduidelijken.

In Marcus 2:22 leest de N.V. van het NBG
"Niemand doet jonge wijn in oude zakken; anders zal de wijn de zakken doen barsten en de wijn gaat verloren met de zakken. Maar jonge wijn doet men in nieuwe zakken."

Een in ons land bekende parafrase (Het Boek) geeft hier:
"Wie doet er nu jonge wijn in oude leren zakken? Het leer van oude wijnzakken is hard en stug. Door het gisten van de jonge wijn komen er barsten in. De wijn gaat verloren en de zakken zijn waardeloos. Nee, jonge wijn doet u in nieuwe, soepele wijnzakken."

In Lucas 5:1-3 leest de NBG vertaling van 1951:
"En het geschiedde, toen de schare op hem aandrong en naar het woord Gods hoorde, dat Hij zelf aan de oever van het meer Gennesaret stond, en Hij zag twee schepen aan de oever liggen. De vissers waren eruit gegaan en spoelden de netten. Hij ging in één van de schepen, dat van Simon, en vroeg hem de zee in te gaan, niet ver van de oever. En Hij zette Zich neder en leerde de scharen van het schip uit."

De parafrase voegt allerlei details toe:
"Op een dag was Hij bij het meer van Galilea. De mensen drongen van alle kanten tegen Hem op, want zij wilden horen wat Hij over God zou vertellen. Hij zag twee boten liggen die half uit het water waren getrokken. De vissers stonden iets verderop hun netten schoon te spoelen. Jezus stapte in de boot van Simon en vroeg of hij Hem een stukje van de oever wilde afduwen. Daarna ging Hij zitten om de mensen meer over God te vertellen."

Samenvatting

De Bijbel is ons door de eeuwen heen ongeschonden overgeleverd. Maar met de vraag of hij ons ook ongeschonden bereikt in onze eigen taal, is een andere. Onze voorouders hebben hun best gedaan dat zo goed mogelijk te doen. Moderne vertalers hangen echter andere opvattingen aan. Daarom zijn de modernste vertalingen niet altijd de beste voor eigen bijbelstudie, al leest een moderne vertaling vaak veel prettiger.

Bij het beoordelen van vertalingen in zogenaamde 'omgangstaal' of 'hedendaags Nederlands' gaat het niet uitsluitend om de vraag of zulk taalgebruik op zichzelf geoorloofd is. Belangrijker is dat er bij supermoderne vertalingen vaak veel vrijer vertaald is, waarbij de opvatting van de vertaler een grote rol speelt. Wie dus de Bijbel zelf wil bestuderen doet er goed aan uiteindelijk terug te grijpen op een meer traditionele vertaling.

Voorbeelden hiervan zijn de NBG vertaling van 1951 en naar verwachting de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) die in oktober 2004 uitkomt.


De verschillende Nederlandse Vertalingen

Vertalingen verschillen van elkaar omdat ze in verschillende tijden zijn gemaakt, omdat de vertalers soms zijn uitgegaan van verschillende versies van de grondtekst (soms zelfs in verschillende talen) en omdat vertalers hun eigen vertaalopvattingen hebben. Bij "Vertalingen vergeleken" laten we zien wat dat in de praktijk betekent.

De bekendste Nederlandse vertalingen zijn de volgende.
Delftse Bijbel
Dit is de eerste gedrukte Bijbel van ons land. Het is de gedrukte versie van een middeleeuwse vertaling, die dus is gemaakt vanuit het Latijn. Deze vertaling is ontstaan in de omgeving van Brussel, en de taal is daarom Zuidnederlands. Hij bevat alleen het OT zonder de Psalmen. De vertaling dateert van ca. 1360 en de druk van 1477.
Keulse Bijbel
Dit is de eerste complete Bijbel die in ons land verscheen. Hij dateert van kort na de Delftse Bijbel (ca. 1480), maar er is een nieuwe vertaling voor gemaakt die dus ruim 100 jaar jonger is dan die van de Delftse Bijbel. De uitgangstaal was ook nu Latijn. Deze Bijbel werd gedrukt te Keulen in het Hoogduits en het Westnederduits. Dat laatste werd gesproken in het oosten van ons land.
Liesveldtbijbel
Luther was de eerste die de Bijbel begon te vertalen uit het Grieks en het Hebreeuws. De Liesveldtbijbel is een vernederlandsing van de Lutherbijbel. Het is daarmee de eerste Nederlandse Bijbel die niet teruggaat op de Latijnse tekst. Van Liesveldt werkte in Antwerpen; de taal van de vertaling is Brabants. Luther vertaalde nogal vrij, en dit kenmerkt dus ook de Liesveldtbijbel. Deze Bijbel is lange tijd zeer populair geweest in ons land; het was de voornaamste Bijbel van de reformatie.
Deux Aes Bijbel
De Deux Aes Bijbel is ontstaan in de tweede helft van de zestiende eeuw (eerste druk 1561-62). De vertaling, een bewerking van de Liesveldtbijbel, is een reactie op die volgens Luther die men toch te vrij was gaan vinden. Dit is de voornaamste Nederlandse Bijbel geweest tijdens de tachtigjarige oorlog.
Biestkensbijbel
De Biestkensbijbel is een vertegenwoordiger van de bijbelvertalingen in gebruik bij religieuze minderheden, in dit geval de doopsgezinden (en lange tijd ook de luthersen). De eerste druk van ca. 1560 was de eerste Bijbel in ons land waarin de hoofdstukken in verzen waren ingedeeld.
Statenvertaling (oorspronkelijk)
De Statenvertaling was een bewuste poging om te komen tot een (reformatorische) standaardbijbel. Bij de vertaling werd niet uitgegaan van één min of meer toevallig handschrift met de oorspronkelijke tekst, maar van een zo goed mogelijk gereconstrueerde grondtekst (Textus Receptus). Ook werd niet vertaald door één man maar door een groep predikanten. Omdat deze uit het hele land bijeengeroepen werden was de taal van deze vertaling voor het hele land aanvaardbaar. Men heeft zelfs wel gezegd dat de gemeenschappelijke taal er juist door de Statenvertaling is gekomen. Het vertalen duurde van 1626 tot 1636; de eerste druk dateert van 1637.
Statenvertaling (herzien)
Sinds de negentiende eeuw is de Statenvertaling aanmerkelijk herzien. Spelling en taal werden aanzienlijk gemoderniseerd, zonder evenwel het wezen van de vertaling zelf aan te tasten.
Moerentorfbijbel
De Leuvense Bijbel was het katholieke antwoord op de steeds grotere verspreiding van protestantse Bijbels. De Moerentorf-versie stamt van 1599 en is dus ouder dan de Statenvertaling. Het was, getrouw aan het standpunt van de kerk, een vertaling uit het Latijn. Moerentorf was geheel alleen verantwoordelijk voor de vertaling. Het was uiteraard een Zuidnederlandse vertaling.
Petrus Canisius Vertaling
De vertaling door de vereniging Petrus Canisius is de eerste Nederlandse katholieke vertaling die niet meer is uitgegaan van het Latijn, maar van de oorspronkelijke talen. Het Nieuwe Testament werd uitgebracht in 1929 en het Oude in 1937. De complete Bijbel kwam na de oorlog in 1948 beschikbaar.
Willibrord Vertaling
De Willibrord Vertaling is de thans gangbare katholieke vertaling. Hij wordt gekenmerkt door een moderner taalgebruik, dat echter gepaard gaat met een vrijere opvatting van vertalen (dynamisch-equivalent methode).
Nieuwe Vertaling van het NBG (NBG 1951)
De Nieuwe Vertaling van het Nederlandse Bijbelgenootschap is kort na de oorlog uitgebracht als een opvolger van de Statenvertaling. Er is aan gewerkt door theologen van verschillende richtingen, om hem acceptabel te maken voor mensen met uiteenlopende kerkelijke achtergrond. Om vooral het conservatieve deel van het publiek niet af te schrikken is het taalgebruik nadrukkelijk conservatief gehouden, zodat het verschil met de oude Statenvertaling niet te groot zou worden.
Groot Nieuws Bijbel
De Groot Nieuws Bijbel is een moderne vertaling in de "omgangstaal", die door het NBG en de KBS (katholieke bijbelstichting) gemeenschappelijk is gemaakt en uitgebracht. Het taalgebruik is zeer hedendaags, maar de vertaling is daardoor wel veel vrijer geworden. In 1996 is er een herziene versie uitgebracht die meer een parafrase is.
Het Boek
'Het Boek' is een voorbeeld van een zogenaamde parafrase waarbij het verhaal meer naverteld dan vertaald wordt.
Nieuwe Bijbelvertaling (NBV)
De Nieuwe Bijbel Vertaling is onlangs verschenen (oktober 2004). Deze wordt beschreven als een interconfessionele vertaling. Aan deze vertaling hebben naast protestantse en katholieke kerken ook de joodse gemeenschap meegewerkt (het Oude Testament). De bedoeling was om in modern Nederlands (doeltaalgericht) zo dicht mogelijk bij het origineel te blijven. Ook wordt meer aandacht geschonken aan de taalstijl van het origineel. Er is momenteel nog enige discussie over deze vertaling.






Twee voorbeelden
Hieronder laten we nu een tweetal fragmenten volgen, in de verschillende vertalingen. Het ene komt uit het Oude Testament en het andere uit het Nieuwe Testament. Eerst geven we het oudtestamentische fragment dat genomen is uit Jesaja 2:4-5. De "Hij" waar het mee begint is de Here.
Delftse Bijbel
Ende hi sal oerdelen die heyden, ende sal berispen vele volkes.
Ende si sullen smeden haer zwaerde inden ploechyseren,
ende haer speren inden zekelen.
Di lude en sullen ieghen die lude dat zwaert niet opheffen
noch voertmeer en sullen si hem niet meer oeffenen tot stride.
Jacobs huys, coemt ende wandelen wi in ons gods licht.
Het vlaams van de Delftse Bijbel is gemakkelijker te lezen dan het Westnederduits van de Keulse Bijbel:
Keulse Bijbel
Ende hey sall ordelen de heyden
ende sal berispen vele volckes
Ende sullen smeden ere swerde in plochiseren
ende ere speer in sichten
Dat volck en sal dat swert
tegen dat volck niet upheven
noch vortmeer en sullen se sich niet oeven toe striden
Jacobs huis kom ende wanderen wy in unses godes licht.
Tachtig jaar later leest de vernederlandste Luthertekst als volgt:
Liesveldtbijbel
Ende hy sal rechten onder de heydenen, ende straffen veel volcx.
Dan sullen sy haer sweerden tot ploechijsers,
ende haer spiessen tot seyssenen ende sickelen maken.
Want daer gheen volck zijn en sal,
dat deen mes teghen dat ander op heffe.
Ende sy en sullen voortaen niet meer leeren oorlooghen.
O ghy huys Jacobs coemt herwaerts,
laet ons wandelen int licht des Heeren.
De vrijere vertaling van Luther blijkt bijv. uit de vierde regel (zeisen en sikkels), uit het mes in regel zes en uit de meer omslachtige formulering van de laatste zin.
Vergelijk dit met de:
Deug Aes Bijbel
Ende hy sal richten onder de heydenen,
ende straffen vele volcken:
soo sullen sy hare sweerden tot ploechijseren,
ende hare spiessen tot sickelen maken:
want gheen volck en sal teghen het ander een sweert opheffen,
ende en sullen voortaen niet meer krijgen leeren.
Coemt ghy vanden huyse Jacobs, latet ons wandelen
in den lichte der Heeren.
De Statenvertaling sluit hier betrekkelijk dicht bij aan:
Statenvertaling (1637)
Ende hy sal richten onder de heydenen,
ende bestraffen vele volckeren;
ende sy sullen hare sweerden slaen tot spaden,
ende hare spiessen tot sickelen:
het [eene] volck en sal tegen het [ander] volck geen sweert opheffen,
noch sy en sullen geen oorloge meer leren.
Comt ghy huys Jacobs, ende laett ons wandelen
in den lichte des HEFREN.
Vergelijk de spelling en het taalgebruik (bijv. zoals in regel zes) nu eens met een "moderne" Statenvertaling:
Statenvertaling (herzien)
En Hij zal rechten onder de heidenen,
en bestraffen vele volken;
en zij zullen hunne zwaarden slaan tot spaden,
en hunne spiesen tot sikkelen;
het (eene) volk zal tegen het (andere) volk geen zwaard opheffen,
en zij zullen geen oorlog meer leren.
Komt, gij huis van Jakob, en laat ons wandelen
in het licht des HEREN.
En vergelijk dat nu weer eens met de Nieuwe Vertaling van het NBG:
Nieuwe Vertaling (NBG)
En Hij zal richten tussen volk en volk
en rechtspreken over machtige natiën.
Dan zullen zij hun zwaarden tot ploegscharen omsmeden
en hun speren tot snoeimessen;
geen volk zal tegen een ander volk het zwaard opheffen,
en zij zullen de oorlog niet meer leren.
Huis van Jakob, komt, laten wij wandelen in het licht des HEREN.
U ziet dat de ploegscharen (regel 3) weer terug zijn, maar de volken en heidenen (natiën) in regel 1 en 2 zijn van plaats verwisseld.
Moerentorf
Ende hy zal de heydenen oordeelen
ende veel volken straffen
ende zy sullen hare swaarden versmeden tot ploeg-ijseren
ende hare lancien tot seijssenen
Volk tegen volk en salder geen swaart heffen
nog zy en sullen meer ten strijde geoeffent worden
Gy huys van Jacob komt ende laat ons wandelen in 't licht des Heeren.
Vergelijk dit eens met de Statenvertaling uit 1637.
Petrus Canisius Vertaling
Hij zal tussen de volkeren scheidsrechter zijn,
en recht verschaffen aan machtige naties:
dan smeden ze hun zwaarden tot ploegijzers om,
en hun lansen tot sikkels;
geen volk trekt zijn zwaard meer tegen een ander,
en niemand oefent zich voor de strijd.
Op, huis van Jakob; laat ons wandelen in Jahweh's licht!
Hier wordt de verbondsnaam Jahweh gebruikt in plaats van het in protestantse Bijbels gebruikelijke HERE.
Willibrord
Hij zal recht doen tussen de vele volken,
en machtige naties tuchtigen.
Dan smeden zij hun zwaarden om tot ploegscharen
en hun speerpunten tot sikkels.
Geen volk heft het zwaard meer tegen een ander
en de oorlog leren ze niet meer.
Huis van Jakob, komt,
laat ons wandelen in het licht van Jahwe.
Dit is duidelijk weer wat moderner
Groot Nieuws Bijbel
Hij zal rechtspreken
tussen machtige volken
en geschillen oplossen tussen talloze naties.
Dan smeden ze hun zwaarden om tot ploegscharen,
en hun speren tot snoeimessen.
Geen volk neemt nog de wapens op,
nooit meer bereidt men zich voor op de oorlog.
Nakomelingen van Jakob,
kom, laten we gaan,
de Heer verlicht onze weg.
De oproep in het laatste vers om in Gods licht te wandelen is hier een verzekering geworden dat dat gebeurt.
Nieuwe Bijbelvertaling (NBV)
Hij zal rechtspreken tussen de volken,
over machtige naties een oordeel vellen.
Zij zullen hun zwaarden omsmeden tot ploegijzers
en hun speren tot snoeimessen.
Geen volk zal nog het zwaard trekken tegen een ander volk,
geen mens zal meer weten wat oorlog is.
Nakomelingen van Jakob, kom mee,
laten wij leven in het licht van de HEER.
Tenslotte een voorbeeld van een parafrase:
Het Boek
De HERE zal internationale geschillen beslechten; alle volken van de aarde zullen hun wapens veranderen in vreedzame gereedschappen;
hun zwaarden zullen zij omsmeden tot ploegscharen en hun speren tot snoeimessen.
Nergens zal meer oorlog worden gevoerd en niemand zal meer worden opgeleid tot militair.
Och Israël, laten wij wandelen in het licht van de HERE en Zijn wetten gehoorzamen.

En nu het nieuwtestamentische fragment. Dit is genomen uit Paulus' brief aan de Filippenzen, hfd. 2:1-2. De Delftse Bijbel bevatte geen N. T. We beginnen dus met de Keulse Bijbel, die hier wel bijzonder moeilijk leest:
Keulse Bijbel
Hirumb is enige troest in christo
dat is de geordeniert sy to christo
off enige solacie der lyeffde
is enige geselschop des geystes
sint enige inwendyge gheleder der verbarmynghu
soe vervullet myne vroude
up dat gy smaket dat selve
hebbende de selve lievede
eindrachtich volende dat selve.
Uit vergelijking met de volgende vertalingen blijkt duidelijk dat de Latijnse uitgangstekst afweek van de Griekse (regel 2 en 9 bijv.).
Liesveldtbijbel
Is nu onder u eenige vermaninge in Christo
is daer eenighen troost der liefde
isser eenige gemeijnscap des Geests
isser eenighe hertelijcke liefde ende bermherticheyt
so vervult mijn vruecht
dat ghi eens gemoets ende sins zijt
gelijcke liefde hebt.
Vergelijk dit eens met de Biestkens Bijbel hieronder.
Biestkens Bijbel
Is't dat nu onder u eenighe vermaninghe in Christo is,
isser eenige troost der liefde,
isser eenige ghemeynschap des geests,
isser eenige hertelijcke liefde ende barmhertigheyt:
soo vervult mijn vreughde:
dat ghy eens moets ende sins weest,
gelijcke liefde hebbende.
De dichterlijke stijl van Paulus is hier duidelijk weergegeven.
Deux Aes Bijbel
So dan is daer eenige vermaninge in Christo,
is daer eenige vertroostinge der liefde,
is daer eenighe ghemeynschap des Gheests,
zijn daer eenighe hertgrondelijcke bewegingen ende ontfermingen:
So vervult myn blijschap: dat ghy heden eens gesint zijt
eenderley liefde hebbende, eenmoedich ende eenderley gevoelende.
Statenvertaling (1637)
Indiender dan eenige vertroostinge is in Christo,
indiender eenigen troost is der liefde,
indiender eenige gemeynschap is des Geests
indiender eenige innerlijcke bewegingen ende ontfermingen zijn
so vervult mijne blijdtschap,
dat ghy mooght eens gesint zijn,
deselve liefde hebbende
van een gemoet
(ende) van een gevoelen zijnde.
Statenvertaling (herzien)
Indien er dan eenige vertroosting is in Christus,
indien er eenige troost is der liefde,
indien er eenige gemeenschap is des Geestes,
indien er eenige innerlijke bewegingen en ontfermingen zijn,
zoo vervult mijne blijdschap, dat gij moogt eensgezind zijn
dezelfde liefde hebbende, van één gemoed en van één gevoelen zijnde.
Deze vertalingen sluiten dicht aan bij die van de Deux Aes Bijbel.
Nieuwe Vertaling (NBG)
Indien er dan enig beroep (op u gedaan mag worden) in Christus,
indien er enige bemoediging is der liefde,
indien er enige gemeenschap is des geestes,
indien er enige ontferming en barmhartigheid is,
maakt (dan) mijn blijdschap volkomen door eensgezind te zijn,
één in liefdebetoon, één van ziel, één in streven.
Hier wordt a1 een poging gedaan met de vertaling ook de bedoeling van Paulus' woorden te verduidelijken.
Moerentorfbijbel
Daarom isser eenig vertroostinge in Christo,
isser eenig solaas der liefden,
isser eenige gemeenschap des geest,
zijnder eenige hartgrondelijke ontferminge,
Soo vervult mijn blijdschap, dat gij een gevoelen moogt hebben,
een liefde hebbende, eendrachtig, een sin hebbende.
Deze (katholieke) vertaling lijkt verrassend veel op de (calvinistische) Deux Aes Bijbel, hoewel uit het Latijn vertaald.
Petrus Canisius Vertaling
Wanneer dan een vermaning in Christus of een liefderijk woord, geestesgemeenschap, hartelijkheid of deernis nog vat op u heeft
maakt dan mijn vreugde volkomen door eensgezind te zijn,
de onderlinge liefde te bewaren en eenstemmig hetzelfde na te streven.
Bovenstaande vertaling is evenals de volgende duidelijk veel vrijer.
Willibrord Vertaling
Als dan vermaning in Christus
en liefdevolle bemoediging iets vermogen,
als gemeenschap van Geest, als hartelijkheid en mededogen
u iets zeggen, maakt dan mijn vreugde volkomen
door uw eenheid van denken, uw eenheid in de liefde
uw saamhorigheid en eensgezindheid.
Groot Nieuws Bijbel
Als ik u in naam van Christus mag vermanen
en liefdevol aanmoedigen,
als gemeenschap van Geest en gevoelens van genegenheid
en meeleven u iets zeggen
maak mij dan volmaakt blij door eensgezind te zijn.
Leef in dezelfde liefde, wees gelijkgezind en streef naar eenheid.
De invloed van de vertaalstijl, die ook de Willibrord Vertaling kenmerkt, is hier duidelijk zichtbaar.
Dan geven we nog een parafrase:
Het Boek
Als u elkaar in Christus helpt, als u elkaar met liefde bemoedigt, als u door de Geest één bent met elkaar, als u zich over elkaar ontfermt en liefdevol met elkaar omgaat, maak mij dan helemaal gelukkig door het onderling eens te zijn en elkaar lief te hebben. Streef - één van hart en ziel - naar echte eenheid.
De vergelijking tussen de laatste twee vertalingen toont duidelijk dat de vertalers verschillende opvattingen hadden (Als ik u..., tegenover: als u elkaar...).
Tenslotte de nieuwe vertaling.
Nieuwe Bijbelvertaling (NBV)
Nu u door Christus zozeer bemoedigd wordt en liefdevol getroost, nu er onder u zo'n grote verbondenheid met de Geest is, zo veel ontferming en medelijden, maak mij dan volmaakt gelukkig door eensgezind te zijn, één in liefde, één in streven, één van geest.
Wat in deze vertaling opvalt, is dat de slotzin niet wordt gepresenteerd als afhankelijk van in eerdere bijzinnen genoemde 'voorwaarden', maar als een logisch hoogtepunt, waarbij de eerdere bijzinnen geen voorwaarden meer zijn maar constateringen. In feite staat daar in het Grieks inderdaad telkens een woord dat vaak 'indien' betekent, maar dat de vertalers hier kennelijk hebben opgevat als 'aangezien nu' wat in principe ook een mogelijke betekenis is.