Echte en niet-echte vertaalfouten in de Statenvertaling

[Zonderling]

De Statenvertaling heeft terecht de reputatie zeer nauwkeurig te zijn.
Niettemin, bevat deze vertaling incidenteel ook wel eens een fout(je).
In diverse publicaties kom ik van deze z.g. fouten in de Statenvertaling tegen.
Wat mij echter opvalt is dat bij nader onderzoek soms helemaal niet sprake is van een fout, maar juist van een prima vertaling.

In dit topic kunnen we ingaan op VOORBEELDEN van ECHTE en NIET-ECHTE (vermeende) fouten in de Statenvertaling.

Hoewel mijn eerste voorbeeld (later te plaatsen) te maken heeft met een claim vanuit de Stichting HSV, gaat het mij in dit topic niet om fouten in de HSV aan te wijzen, maar in te gaan op eventuele fouten in de Statenvertaling.

M.vr.gr.
Zonderling

[Zonderling]

Psalm 22:22 – fout in Statenvertaling?

Psalm 22:22 in de Statenvertaling luidt als volgt:

Verlos mij uit des leeuwen muil,
en verhoor mij van de hoornen der eenhoorns.

Bij de presentatie van de tweede deeluitgave van de HSV in december 2006 is in één van de lezingen het volgende over deze vertaling gezegd:

En dan zijn er ook passages waarvan we niet anders kunnen concluderen dan dat de statenvertalers zich vergist hebben. (…)
Dat geldt ook voor Psalm 22:22. De Statenvertaling leest daar: Verlos mij uit des leeuwen muil; en verhoor mij van de hoornen der eenhoornen. Ik wil het nu niet over de “eenhoornen” hebben, waarvan we inmiddels wel weten dat die nooit bestaan hebben, maar over de gebiedende wijs van het werkwoord “verhoren”. Zo staat het namelijk niet in de grondtekst. Daar staat namelijk: Verlos mij uit des leeuwen muil en van de hoornen der eenhoornen (of, beter gezegd: de wilde ossen). Dan staat er als het ware een punt, gevolgd door de woorden: U hebt mij verhoord. Hier is een overduidelijke wending in de Psalm die de statenvertalers niet weergegeven hebben. Zij geven deze lezing overigens wel in de kanttekeningen als alternatief. Het is echter geen alternatief, maar de enige juiste weergave van de grondtekst.

Is dit werkelijk een fout in de Statenvertaling of niet?
Recent onderzoek heeft mij geleerd dat helemaal geen sprake is van een fout in de Statenvertaling, maar dat de keuze van de Statenvertaling in Psalm 22:22 heel goed mogelijk is. Het is waar dat het tweede deel van deze tekst op diverse manieren vertaald kan worden (zie ook de kanttekening in de Statenvertaling). Maar het is niet waar dat de keuze van de Statenvertaling onjuist is. Daarentegen is de HSV-tekst in strijd met de accenttekens in de Hebreeuwse (Masoretische) tekst.

Wat blijkt namelijk?

1. Waar de HSV een als het ware een punt plaatst na het woord eenhoornen/wilde ossen, geeft het Hebreeuwse accentteken in de tekst juist het tegenovergestelde aan: Er staat een z.g. munach-accent dat een ‘nonpausal’ of ‘conjunctive’ accentteken is. Dat betekent dat volgens de Masoretische tekst het woord eenhoornen/wilde ossen verbonden is bij het daarna volgende werkwoord. Volgens de Masoretische tekst mag dit niet gescheiden gelezen worden, het is non-pausaal, dat wil zeggen er volgt na ‘eenhoornen/wilde ossen’ géén pauze, laat staan een punt. Er is volgens de Masoretische tekst dus geen driedeling in de tekst (zoals de HSV en vele moderne vertalingen), maar een tweedeling. Een denkbeeldige punt in het tweede deel van het vers is niet meer dan hypothese, maar strookt niet met de opvatting van de Masoreten die de Hebreeuwse tekst in de vroege Middeleeuwen van accenttekens hebben voorzien. Wanneer je oudere vertalingen opslaat, dan zul je altijd een tweedeling zien in dit vers, nooit een driedeling zoals de HSV. Dat moderne vertalingen een driedeling hanteren, komt door het feit dat zij zich minder strikt houden aan de Masoretische tekst en de accenttekens weleens negeren.

2. Volgens de kritiek vanuit de HSV zou de gebiedende wijs in de Statenvertaling in het tweede deel van het vers (‘verhoor mij’) foutief zijn. Jammer voor de HSV, maar volgens de gezaghebbende grammatica van de grote taalgeleerde Gesenius kan dit wél. De perfectum vorm die hier staat, kan namelijk hier vertaald worden in de verleden tijd, in de tegenwoordige tijd, óf in de toekomende tijd. Gezien de gebiedende wijs die voorafgaat, mag het perfectum grammaticaal zelfs als gebiedende wijs worden vertaald. Dit is gewoon in een grammatica te vinden met voorbeelden daarbij. Kortom, met de gebiedende wijs in de Statenvertaling is hier niets mis.

3. Hoewel het tweede deel van het vers op diverse manieren vertaald kan worden, zijn er nog steeds vertalingen die hier een gebiedende wijs gebruiken net als de Statenvertaling. Zij doen dit geheel onafhankelijk van de Statenvertaling. Wel een bewijs dat de Statenvertaling hier niet fout is. Allereerst noem ik de New International Version (NIV):

Rescue me from the mouth of the lions;
save (*) me from the horns of the wild oxen.
(*) Or / you have heard.

In de tweede plaats noem ik de Jewish Study Bible (Tanakh Translation), editie 2004:

Deliver me from a lian’s mouth;
from the horns of wild oxen rescue (*) me.
(*) Lit. ‘answer’.

Kortom: Deze twee vertalingen maken onafhankelijk van de Statenvertaling dezelfde keus voor een gebiedende wijs in het tweede deel van het vers. De tweede vertaling is zelfs een recente Joodse vertaling, wel een bewijs dat de gebiedende wijs hier grammaticaal heel goed kan. Ook in de noot van deze Joodse vertaling gaat men uit van een gebiedende wijs.

Conclusie: De Statenvertaling bevat hier geen fout, maar een heel goed mogelijke vertaling, hoewel ook andere vertalingen mogelijk zijn. De claim van de HSV dat hier sprake is van een fout in de Statenvertaling, is pertinent onjuist. Wat triest dat herzieners die de Statenvertaling willen herzien kennelijk niet goed op de hoogte zijn van de vertaalmogelijkheden van deze tekst.

Zonderling

== aanpassing 11 april: tikfout verbeterd

[Kaw]

SV
9 Of weet gij niet, dat de onrechtvaardigen het Koninkrijk Gods niet zullen beerven?
10 Dwaalt niet; noch hoereerders, noch afgodendienaars, noch overspelers, noch ontuchtigen, noch die bij mannen liggen, noch dieven, noch gierigaards, noch dronkaards, geen lasteraars, geen rovers zullen het Koninkrijk Gods beerven.

KJV
9 Know ye not that the unrighteous shall not inherit the kingdom of God? Be not deceived: neither fornicators, nor idolaters, nor adulterers, nor effeminate, nor abusers of themselves with mankind,
10 Nor thieves, nor covetous, nor drunkards, nor revilers, nor extortioners, shall inherit the kingdom of God.

Grondtekst is toch in het voordeel van de KJV?

[memento]

2 dingen die ik graag aan de SV verbeterd zou willen zien:

1. Actualisering van namen en benamingen (bv namen van landen, gebieden en streken, maar ook namen van mensen, en diersoorten). Veel benamingen zijn onnodig onherkenbaar. Ook vermoed ik dat veel vd namen die de SV gebruikt niet klopt met de nieuwe kennis die we hebben (onze kennis van het Midden-Oosten, en van diersoorten, etc) is veel groter dan ten tijde vd SV. Denk bv aan de diersoorten zoals genoemd in Spreuken (zoals bv de spinnenkop), de plaatsnamen zoals in het hele OT veelvuldig voorkomen, etc

2. Het hoofdlettergebruik in aanspreekvormen, waar de grondtekst dit niet expliciet afdwingt. Het is taalkundig al lang niet meer correct om verwijzingen naar Goddelijke personen met een hoofdletter te schrijven. Daarnaast maken de vertalers daarmee expliciet een keuze voor wie wat zegt, iets wat m.i. onwenselijk is, behalve als de grondtekst daar reden toe geeft.

Om dit vertaalfouten te noemen gaat veels te ver, maar het zou de nauwkeurigheid vd SV vergroten als ze aangepast zouden worden

[refo]

Zo zie je maar: de letter (accenten) doodt en de Geest maakt levend.


Het zwakke aan het betoog is dat we ervan uit moeten gaan dat de massoreten een soort na-inspiratie kregen en de accenten op de juiste plaats zetten. Kortom hoe canoniek zijn de accenten? Wij gergemmers gaan uit van de geinspireerde grondtekst, ofwel de manier waarop David schreef, zonder accenten. Die massoreten waren vast wel geleerd, maar een accentje tussenvoegen dat kunnen we niet toestaan.

Hulde aan de HSV-mensen die dat doorhadden!

[memento]

Dat moderne vertalingen een driedeling hanteren, komt door het feit dat zij zich minder strikt houden aan de Masoretische tekst en de accenttekens weleens negeren.

In zulke gevallen zou ik eea ook laten afhangen van wat de Septuagint, Theodotius, en andere vroege Joodse vertalingen hadden. Alhoewel de Qumran-vondsten hebben laten zien dat de Masoreten een uiterst nauwkeurige tekst hebben gemaakt, maakt dat hun toevoegingen nog niet geïnspireerd. Het is en blijft gokwerk door mensen die er een Joodse, anti-christelijke theologie op na hielden. Daarnaast kom je in de Joodse geschriften ook vaak voorstellen voor andere lezingen voor (sterker nog: een groot gedeelte vd Joodse commentaar-kunde, die ten tijde van de Masoreten al ruim 8 eeuwen actief was) bestaat uit het verzinnen vd meest uiteenlopende andere lezingen van een woord, waaraan dan hele betekenissen worden opgehangen)

Ik verbaas me altijd over de naieviteit waarmee we Calvijn achterna rennen in de claim dat de Hebreeuwse bijbel (Masoretische Tekst) betrouwbaarder is. Ik pleit in deze voor de wantrouwende, kritische houding zoals de kerkvaders die hadden tegenover de Joden. De Masoretische Tekst is immers een tekst die haar eindvorm (en ten dele ook haar inhoudt, immers de leestekens beïnvloeden de lezing vd tekst toch aardig) kreeg door Joden in een tijd dat Joden en christenen op gespannen voet leefden. Men denke alleen maar aan het feit dat de Joden de Septuaginta vervingen door een nieuwe griekse vertaling, omdat deze te christelijk was, en vervingen door een vertaling waarin de christelijke elementen (zoals bv heenwijzingen naar Christus in de psalmen) moeilijker/niet terug te vinden waren. Wie garandeerd ons dat de Masoreten niet bij voorkeur de meest Joodse (lees: de meest on-christelijke) lezing vd tekst presenteren, om zo hun gelijk te 'bewijzen' tegenover de christenen?

[Zonderling]

@Memento,

1. In het geval van Psalm 22:22 hebben ook alle vroege vertalingen een tweedeling en geen driedeling, dat stemt dus overeen met de tweedeling in de Masoretische Tekst. Alleen moderne vertalingen hebben (meestal) een driedeling.

2. Hoewel off-topic: Ik ben het met je eens dat we de accenttekens niet als geïnspireerd moeten beschouwen. Echter: De accenttekens zijn een vastlegging van de eeuwen-eeuwenoude manier van voordragen (zingen) van de Hebreeuwse tekst in de synagogen. Hoewel de eindvorm van de accenttekens inderdaad dateert uit de vroege Middeleeuwen (700-1000), gaat de inhoud ervan terug tot vóór de christelijke jaartelling. We mogen blij zijn dat de Masoreten de manier van voordragen hebben vastgelegd, dat geeft ons bijzonder veel informatie over de interpretatie van de Hebreeuwse tekst van 1500-2000 jaar (of langer) geleden.

Zonderling

[Zonderling]

SV
9 Of weet gij niet, dat de onrechtvaardigen het Koninkrijk Gods niet zullen beerven?
10 Dwaalt niet; noch hoereerders, noch afgodendienaars, noch overspelers, noch ontuchtigen, noch die bij mannen liggen, noch dieven, noch gierigaards, noch dronkaards, geen lasteraars, geen rovers zullen het Koninkrijk Gods beerven.

KJV
9 Know ye not that the unrighteous shall not inherit the kingdom of God? Be not deceived: neither fornicators, nor idolaters, nor adulterers, nor effeminate, nor abusers of themselves with mankind,
10 Nor thieves, nor covetous, nor drunkards, nor revilers, nor extortioners, shall inherit the kingdom of God.

Grondtekst is toch in het voordeel van de KJV?

Kaw, wat bedoel je precies? De versindeling is inderdaad verschillend, maar die is in het NT voor het eerst in 1551 toegevoegd en verschilt soms per editie. Welke deel van de tekst zou volgens jou in de SV verkeerd vertaald zijn?

[memento]

Echter: De accenttekens zijn een vastlegging van de eeuwen-eeuwenoude manier van voordragen (zingen) van de Hebreeuwse tekst in de synagogen. Hoewel de eindvorm van de accenttekens inderdaad dateert uit de vroege Middeleeuwen (700-1000), gaat de inhoud ervan terug tot vóór de christelijke jaartelling. We mogen blij zijn dat de Masoreten de manier van voordragen hebben vastgelegd, dat geeft ons bijzonder veel informatie over de interpretatie van de Hebreeuwse tekst van 1500-2000 jaar (of langer) geleden.

Dat de Masoreten de aloude, onveranderde traditie van het tekst-zingen nauwkeurig hebben overgedragen, durf ik ernstig te betwijfelen. Men sla de Talmuds open, en zie de (grote!) verschillen die Joodse geleerden onderling hadden. Of men bekijke bv de Septuagint, de Theodotion en de Targums (allemaal oude vertalingen die door Joden gemaakt zijn, en onder Joden als gezaghebbend werden beschouwd), en zie de verschillen.

In de Joodse literatuur zie je ook dat ná de val vd tempel (70 ná Christus) er de noodzaak was de Schriften opnieuw te interpreteren. Dit omdat de tempeldienst die centraal stond in de Joodse religie vervangen moest worden door de synagoge-dienst (de tempel was immers niet meer). Om deze identiteitscrisis te overleven zijn vele teksten opnieuw geïnterpreteerd, en zijn anders gelezen gaan worden. In die tijd ontstond er ook concurrentie tussen het christendom, wat ertoe leidde dat beide partijen de Schriften gingen her-interpreteren om hun eigen gelijk erin terug te vinden*. Het is zeer onwaarschijnlijk dat deze 2 grote gebeurtenissen géén invloed heeft gehad op de wijze waarop accenten gelezen werden. Sterker nog, wie de Joodse traktaten bestudeerd uit de verschillende tijden ná Jezus, ziet hoe het Jodendom, en ook de lezing vd Schriften, is veranderd. Er zijn volgens mij geen redenen om aan te nemen dat de Masoreten deze ontwikkeling in het Joodse bijbellezen volledig genegeerd hebben. Ja, sterker nog, er is geen enkele reden om aan te nemen dat de lezing van vóór de val vd tempel ten tijde vd Masoreten nog bekend was. De stelling dat de lezing vd MT dus 1000 tot 2000 jaar teruggaat, lijkt me moeilijk inhoudelijk te verdedigen.

Mijn punt is: Als dus de Masoreten een andere lezing hebben dan de LXX en andere (al dan niet Joodse) oude vertalingen, dan is niet per definitie de MT de meest zuivere tekst. Sterker nog: Daar waar de oude vertalingen overeenstemmen, en de MT afwijkt, denk ik dat je met grote zekerheid kunt zeggen dat de lezing van de MT later is aangepast.

Dus: Voordat we kunnen zeggen of de kritiek op deze tekst in de HSV terecht is, is het m.i. eerst nodig om te zien wat de oude vertalingen zeggen. Dan pas kan je iets zeggen over wat waarschijnlijk de oorspronkelijke lezing is geweest. Wat nu gebeurt is dat óf de SV, óf de HSV, vol vuur verdedigd wordt, zonder echt steekhoudende argumenten.


---------------------
* Men lette op het wonder: Deze her-interpretatie vindt pas plaats ná dat het Nieuwe Verbond is opgericht, en dmv diverse vertalingen de teksten van het Oude Verbond zijn veilig gesteld!

[Zonderling]

@Memento,

De essentie van mijn posting over Psalm 22:22 is:

1. De claim van de HSV dat de Statenvertaling daar een fout bevat in de gebiedende wijs in het tweede deel van het vers is pertinent onjuist.
2. De tweedeling die de SV hanteert is in overeenstemming met de Masoretische tekst en de denkbeeldige punt waar de HSV over spreekt is daarmee in strijd.

Je richt je pijlen op het tweede punt, maar laten we eerst vaststellen dat de Statenvertaling in Psalm 22:22 gewoon een correcte vertaling heeft en dat de claim van de HSV dat de Statenvertaling hier foutief is, gewoon onjuist is.

Dat ten eerste.

Ten tweede: Er is in Psalm 22:22 géén verschil tussen de Masoretische tekst en de oude vertalingen. In elk geval heeft ook de Septuaginta een tweedeling en ik vermoed dat dit ook geldt voor andere oude vertalingen.

Ten derde: Ik pleit er niet voor om in 100% van de gevallen de Masoretische tekst te volgen, maar ik ben wel van mening dat de Hebreeuwse Masoretische tekst zeer betrouwbaar is. Totdat in een specifieke situatie het tegendeel blijkt, zouden we moeten uitgaan van de door de Joden overgeleverde tekst. M.i. bestaat hierover ook onder wetenschappers weinig verschil, al is het natuurlijk waar dat sommigen meer gewicht hechten aan Septuaginta en andere oude vertalingen dan anderen. Maar nogmaals, in het geval van Psalm 22:22 speelt dit helemaal niet, daar stemt de Masoretische tekst overeen met de Septuaginta en vermoedelijk ook alle andere oude vertalingen. Ik begrijp dan ook niet dat je stelling neemt tegen mijn posting over Psalm 22:22.

Ik stel voor om de discussie hier niet verder te voeren over de waarde van de accenttekens in zijn algemeenheid (dat is m.i. off-topic), maar over de concrete vertaling van Psalm 22:22 of andere voorbeelden van mogelijke fouten in de Statenvertaling. Daar had ik dit topic immers voor bedoeld!?

[wim]

Tsja, als zelfs de HH geleerden het niet met elkaar eens kunnen worden, wordt de keuze wel erg lastig (of juist simpel). Het lijkt er op dat je zowel door de kat als door de hond gebeten kunt worden.

[memento]

Ten tweede: Er is in Psalm 22:22 géén verschil tussen de Masoretische tekst en de oude vertalingen. In elk geval heeft ook de Septuaginta een tweedeling en ik vermoed dat dit ook geldt voor andere oude vertalingen.

Als er geen verschil is met de overige oude vertalingen (waarbij ik veel belang hecht aan de LXX, en ook aan de Targums), dan is afwijken vd MT m.i. ongeoorloofd. Een vertaler moet altijd, nadat hij heeft bepaald welke bron de oorspronkelijke tekst zo nauwkeurig mogelijk weergeeft, de tekst volgens de intentie van die bron overzetten. Maargoed, mijn vraag is dan: Is dat onderzocht?

Waar ik tegen ageerde was dat de lezing van de MT als doorslag-gevend gepresenteerd werd. Een wetenschapper/vertaler moet m.i. altijd alle bronnen bestuderen, en dán pas conclusies trekken. Het zomaar één bron (zeker als deze iets van 1000 jaar later gemaakt is dan je andere bronnen) gebruiken om dingen uit te 'bewijzen', is m.i. kortzichtig.

[Zonderling]

@O.k. Memento,
Toch is je verwijt dat ik van slechts één bron uitging niet terecht. Het ging namelijk om de claim van de HSV dat de Statenvertaling fout was en NIET kon gezien de grondtekst. Ik heb betoogd dat de SV overeenstemt met de Hebreeuwse (Masoretische) Tekst. Dat was voldoende om te weerleggen dat Psalm 22:22 foutief vertaald zou zijn.

Overigens had ik vooraf reeds de Septuaginta (= LXX; dit even ter toelichting voor de anderen) geraadpleegd en vastgesteld dat deze wat betreft de tweedeling overeenstemde met de Masoretische tekst.

M.vr.gr.,
Zonderling

[memento]

@O.k. Memento,
Toch is je verwijt dat ik van slechts één bron uitging niet terecht. Het ging namelijk om de claim van de HSV dat de Statenvertaling fout was en NIET kon gezien de grondtekst. Ik heb betoogd dat de SV overeenstemt met de Hebreeuwse (Masoretische) Tekst. Dat was voldoende om te weerleggen dat Psalm 22:22 foutief vertaald zou zijn.

Overigens had ik vooraf reeds de Septuaginta geraadpleegd en vastgesteld dat deze wat betreft de tweedeling overeenstemde met de Masoretische tekst.

Wel, in dat geval is het vertaal-gedrag van de HSV onverantwoord en ontoelaatbaar, tenzij ze heeeeele goede redenen weten aan te dragen!

[Zonderling]

Wel, in dat geval is het vertaal-gedrag van de HSV onverantwoord en ontoelaatbaar, tenzij ze heeeeele goede redenen weten aan te dragen!

Het ging mij hier erom te laten zien dat de vertaling van Psalm 22:22 in de Statenvertaling ten onrechte als 'foutief' is bestempeld. Het ging mij hier eigenlijk niet om de HSV of de vraag of de vertaling van de HSV hier wel of niet mogelijk is (daarvoor hebben we al andere topics). M.i. is de HSV-vertaling hier in theorie wel mogelijk maar niet te prefereren gezien de oude Joodse én christelijke interpretatie van de tekst.

Maar misschien moeten we ons weer richten op andere voorbeelden van echte of niet-echte vertaalfouten in de Statenvertaling. Dat is immers ons topic.