http://www.destentor.nl/algemeen/cultuu ... enstem.ece
'Heel mooi en warm'
woensdag 09 april 2008 | 02:58 | Laatst bijgewerkt op: woensdag 09 april 2008 | 11:04
Wanneer heeft de tegenmelodie van de tenoren zich een plaats verworven in de omlijsting van het (niet-ritmische) psalmgezang?
GENEMUIDEN - Zingen met bovenstem is niet hetzelfde als een half octaaf hoger zingen. Veelal bestaat de bovenstem, die de mannen zingen, uit tertsen en kwarten.
Het mag volgens de Groningse hoogleraar Jan Luth dan een marginaal verschijnsel zijn, maar op verscheidene plaatsen in ons land wordt de tegenmelodie in toenemende mate vol overgave gezongen. Bijvoorbeeld op de Veluwe, waar organist/dirigent Lulof Dalhuizen uit Epe in 2006 een bovenstemgroep (leden onder meer afkomstig uit Apeldoorn, Hattem, Oldebroek en Epe/Vaassen) in de benen hielp. Het koor is inmiddels gegroeid van 55 naar 67 mannen.
Sinds 2001 kent Ouderkerk aan de IJssel eveneens een bovenstemkoor (ruim 100 leden), dat zich beijvert om de tegenstem weer terug te laten keren in de erediensten. Ook in Zeeland kan in verschillende kerken nog de tegenstem worden beluisterd.
Recentelijk werd kinderen op de Veluwe de bovenstem aangeleerd zodat zij die konden meezingen tijdens een kerkdienst.
Koordirigent Dalhuizen stelt dat de belangstelling voor de bovenstem weer toeneemt. Er is geen standaard notenschrift van de tegenstem, die veelal improviserend wordt gezongen.
Dalhuizen heeft inmiddels wel 25 psalmen van de bovenstem op schrift voorzien.
"De bovenstem is heel mooi en warm. Het voegt wat toe aan de psalmen. Ook jongeren tonen hiervoor belangstelling."
Hoogleraar gaat bovenstem onderzoeken
woensdag 09 april 2008 | 03:30 | Laatst bijgewerkt op: woensdag 09 april 2008 | 11:04
GRONINGEN/GENEMUIDEN - De Groningse hoogleraar (docent liturgiewetenschappen aan de rijksuniversiteit) Jan Luth gaat een onderzoek doen naar de herkomst van de bovenstem.
Deze tegenmelodie, een soort tweede stem, wordt nog gezongen in kerken van orthodox bevindelijke signatuur. Genemuiden wordt wel de bakermat van de bovenstem genoemd.
Bakermat van de bovenstem
door Roel Kleine. woensdag 09 april 2008 | 02:59 | Laatst bijgewerkt op: woensdag 09 april 2008 | 19:55
GENEMUIDEN - Wie de bovenstem nog nooit heeft gehoord, maar dit vocale fenomeen wel eens wil beluisteren kan daarvoor elke zondag terecht in Genemuiden. In de hervormde kerk, maar ook het nieuwe Godshuis van de gereformeerde gemeente, is deze monumentale zang tijdens de erediensten te horen.
Zie ook:
Hoogleraar gaat bovenstem onderzoeken
'Heel mooi en warm'
Een kerkbezoek is overigens niet per se noodzakelijk, want ook zijn er muziekdragers waarop de tegenmelodie ten gehore wordt gebracht. Onder andere van het christelijk mannenkoor Stereo uit Genemuiden, dat de bovenstem als handelsmerk voert. Ergo, toen de tegenmelodie van de psalmen in de jaren zestig van de vorige eeuw teloor dreigde te gaan, nam het mannenkoor de taak op zich om de bovenstem weer nadrukkelijker onder de aandacht van het kerkvolk te brengen.
Waar komt die 'stoere, oerhollandse gemeentezang', zoals de bovenstem ooit werd benoemd, toch vandaan? Wanneer heeft de tegenmelodie van de tenoren zich een plaats verworven in de omlijsting van het (niet-ritmische) psalmgezang?
Het zijn prangende vragen waarop de Groningse hoogleraar Jan Luth (docent liturgiewetenschappen) graag een antwoord wil. Hij gaat er dan ook binnen twee jaar (wetenschappelijk) onderzoek naar doen.
Luth zegt benieuwd te zijn naar de herkomst van de bovenstem, waarvan hij zich afvraagt of we hier te maken hebben met een 'mooie vorm van volksmuziek, gevoed door huiscultuur', of dat de oorsprong ligt bij de zogeheten Goudimel-zettingen. Claude Goudimel (1500) was een Frans Renaissance-componist, bekend van de eenvoudige noot-tegen-noot zettingen van de Geneefse psalmen.
Ook wordt wel gezegd dat de bovenstem ongeveer anderhalve eeuw geleden is ontstaan in de vissersplaatsen rond de toenmalige Zuiderzee. Het was in een tijd dat nog niet elke kerk een orgel had. Krachtige mannenstemmen ondersteunden door de bovenstem de gemeentezang. Vissers zongen ze op de boot en bij het biezen snijden deden de noeste werkers dat staande in het water.
Weer een ander zegt dat de bovenstem een relikwie is van de zangscholen die er vroeger in Genemuiden waren. Maar ook de Hazeu-zangers, een gezelschap psalmen-zingende mannen, worden wel als mogelijke inspiratiebron van de tegenmelodie genoemd.
Stelt Luth dat de bovenstem momenteel een marginaal verschijnsel betreft, in verschillende gemeenten van orthodox bevindelijke signatuur is de tegenmelodie nog springlevend.
Van eminent belang bij het zingen van de bovenstem is de rol van de organist. Daarover weet Arend Booi (57) mee te praten. Hij is organist van de hervormde gemeente in Genemuiden en specialist in het aansturen van de bovenstem.
Volgens Booi zijn overigens niet alle psalmen geschikt voor de bovenstem en die komt naar zijn mening het best tot z'n recht in middag- of avonddiensten. "'s Morgens moet de stem nog op gang komen."
Booi noemt drie voorwaarden voor het optimaal tot z'n recht laten komen van de bovenstem. "Een goed orgel, een gemeente die wil zingen en een organist die een antenne heeft voor een goede begeleiding." Tot die laatsten rekent hij zichzelf ook.
"Het mooiste is verder een volle bak, een dwingend voorspel en dan moet er iets gebeuren. Het gezang van de gemeente komt als een orkaan op je af" , glundert Booi.
De zangers zelf overigens laat het zingen van de bovenstem ook niet onberoerd. Albertus van Dijk (23) beheerste de kunst al op zeer jeugdige leeftijd. "Toen ik zeven, acht jaar was zong ik hem al mee. Dat viel wel op, want als ik 's maandagsochtends naar school ging werd ik er op straat over aangesproken. 'We hebben je weer gehoord hoor', riepen mensen mij toe."
Organist Booi herinnert zich hoe mannenbroeders zich emotioneel oplaadden voor de bovenstem. "Sommigen gingen er bij staan, hielden zich krampachtig vast aan de bank tot het moment waarop de bovenstem kon worden ingezet."
Ook bij Van Dijk lijkt de adrenaline tot ongekende hoogten door de aderen te vloeien vlak voordat hij de tegenmelodie tot klinken brengt. Zo stond hij op een koninginnedag buiten zich 'trappelend in opperste concentratie' voor te bereiden op het psalmgezang. 'Man, ie trapt die boom er nog uut', riep een plaatsgenoot tegen Van Dijk, die zelf ook bekent dat hij soms trillend van emotie de psalmen met bovenstem beleeft.
Ook Henk Hammer (39), secretaris van mannenkoor Stereo, voelt soms een tinteling over z'n rug als de bovenstem volledig tot z'n recht komt. "Ik heb wel eens mensen met tranen in hun ogen gezien als de bovenstem wordt gezongen."
Stereo heeft de psalmen steevast op het programma staan. Hammer is één van de leden van het koor die regelmatig concerten bezoekt waar ruimte wordt geboden om de bovenstem te zingen. "Ons koor is er bekend om geworden" , stelt de Genemuidenaar.