Acta, synode van Dordrecht, 1618-1619DE ZEVENTIENDE ZITTING.
Den 30en November, Vrijdagvoormiddag.
Is voorgelezen het formulier van het Synodale besluit aangaande een nadere catechisatie der jongen en ouden, getrokken en geformeerd uit de adviezen bij geschrifte, zoo van de uitheemschen, als van de inlandschen overgeleverd, op deze wijze.
Opdat de Christelijke jeugd van hare teedere jaren aan, naarstiglijk in de fundamenten der ware religie onderwezen, en met ware godzaligheid vervuld moge worden, zoo moet deze drieërlei wijze van catechiseeren waargenomen worden.
In de huizen van de ouders; in de scholen van de schoolmeesters; en in de kerken, van de predikanten, ouderlingen, en lezers, of ziekenbezoekers.
En, opdat deze allen hun ambt naarstiglijk mogen doen, zullen de Christelijke Magistraten verzocht worden een zoo heilig en noodig werk door hunne autoriteit te bevorderen; ook zullen alle degenen, wien het opzicht en het bezoeken der kerken en scholen bevolen is, vermaand worden, dat zij inzonderheid over dit stuk zorg willen dragen.
Het ambt der ouders is tehuis hunne kinderen en ook het gansche huisgezin hun toebetrouwd, in de
[42]
beginselen der Christelijke religie, op het vlijtigst naar eens ieders begrip te onderwijzen, ernstiglijk en met vlijt tot de vreeze Gods en oprechte godzaligheid te vermanen, tot de oefening van heilige huisgebeden te gewennen, met zich mede te nemen tot het gehoor des Goddelijken Woords, de gehoorde predikatiën inzonderheid de catechetische, vlijtig met hen te verhalen, eenige kapittels der heilige Schrift voor te lezen, of ter voorlezing te geven, de uitnemendste plaatsen der Schriftuur te geven om van buiten te leeren, en in te prenten, en dezelve op een gemeenzame en voor de teedere jonkheid bekwame wijze te verklaren, en hen alzoo voor de catechisatie in de scholen te bereiden, en wanneer zij tot dezelve gekomen zijn, te bevestigen, op te wekken, en naar vermogen te bevorderen. Tot dezen schuldigen plicht moeten alle ouders, bij welke de vermaning plaats zal mogen hebben, naarstiglijk en ernstig vermaand worden, nu openlijk in de predikatiën, dan in 't bizonder, zoowel in de gewone bezoeking voor het Nachtmaal, als ook op andere bekwame tijden, van de predikanten, ouderlingen en ziekenbezoekers. Indien eenige ouders, belijdenis doende der Gereformeerde religie, in dit heilig werk nalatiger bevonden worden, zullen zij, door deftige vermaningen der predikanten, en zoo de zaak het vereischt, door censuren van den Kerkeraad tot hunnen schuldigen plicht gebracht worden.
Scholen, in welke de jonge jeugd in de godzaligheid en fundamenten der Christelijke leer behoorlijk onderwezen wordt, zal men niet alleenlijk in de steden, maar ook in alle dorpen oprichten, zoo ergens voordezen geene zijn opgericht geweest; en de Christelijke Magistraten zullen verzocht worden, dat zij de schoolmeesters met eerlijke bezoldigingen overal voorzien, opdat mannen mogen gebruikt worden, die tot deze bedieningen bekwaam zijn, en zij des te vlijtiger zijn in hunne bedieningen; maar inzonderheid, dat de kinderen der armen om niet mogen onderwezen, en van de weldaad der scholen niet uitgesloten worden. Tot deze bediening der scholen, zal niemand dan die een lidmaat is der Gereformeerde Kerk, en versierd met getuigenissen van een oprecht geloof en vroom leven, en in de catechetische leer wel geoefend, gebruikt worden, en die met onderteekening zijner hand de confessie en den Nederlandschen catechismus toestaat, en heiliglijk belooft, dat hij naar deze wijze van catechiseeren de jonkheid, hem toebetrouwd, in de fundamenten der Christelijke religie naarstiglijk zal onderwijzen.
Het ambt dezer schoolmeesters zal wezen, alle hunne discipelen, naar gelegenheid van hun jaren en begrip ten minste twee dagen in de week, niet alleenlijk in 't van buiten leeren, maar ook in 't verstaan der beginselen van den catechismus te oefenen. En tot dien einde zal drieërlei formulier van den catechismus, op drieërlei gelegenheid der jeugd passende, gebruikt worden.
De eerste zal wezen voor de kinderen, inhoudende de Artikelen des geloofs, de Tien Geboden, 't Gebed des Heeren en de instelling der Sacramenten en der kerkelijke discipline, met eenige korte gebedekens, en eenvoudige vragen, gepast op de drie deelen van den catechismus. Bij dezen zullen mogen gevoegd worden eenige voornaamste spreuken der heilige Schriftuur, tot godzaligheid verwekkende.
De tweede zal wezen een kort begrip van den catechismus van den Paltz, in onze Kerken gebruikelijk. Daarin zullen voorts degenen onderwezen worden, die in de voorgaande wat zijn toegenomen. Beide de formulieren nu zullen of naar 't exempel der Kerken van den Paltz, of der Kerken van Middelburg, of naar de wijze, bij deze Synode voorgeschreven, gesteld worden.
De derde zal wezen de catechismus van den Paltz, bij onze Kerken aangenomen, in denwelken onderwezen zullen worden degenen, die in jaren en kennis verder zijn gekomen. De WaalschNederlandsche Kerken, die dus lang den catechismus van Geneve hebben gebruikt, zullen dien in de scholen en Kerken mogen behouden. Maar andere formulieren om te catechiseeren zullen de schoolmeesters in de scholen niet mogen gebruiken. En men zal den Magistraat moeten verzoeken, dat zij alle Paapsche catechismussen, en alle andere boeken, die dwalingen en onreinigheden inhouden, uit alle scholen door hunne autoriteit willen uitwerpen. Ook zullen de schoolmeesters zorg dragen, dat de discipelen niet alleenlijk deze formulieren van buiten leeren, maar ook de leer, in dezelve vervat, tamelijk verstaan.
Tot welk einde zij dezelve naar eens ieders begrip duidelijk zullen verklaren, en naarstiglijk en meermalen hen afvragen, of zij den zin wel hebben begrepen. De schoolmeesters, hoofd voor hoofd,
[43]
zullen de schooljongens, die hun bevolen zijn, brengen tot het gehoor der heilige predikatiën, maar voornamelijk de catechetische, en naarstiglijk rekenschap derzelve afvorderen.
En, opdat men wetenschap hebbe van de naarstigheid der schoolmeesters en toeneming van de jeugd, zal het ambt der predikanten wezen, vergezelschapt met een ouderling en (zoo het noodig is) een uit den Magistraat, alle de scholen, zoo bizondere als publieke, dikwijls te bezoeken, de vlijtigheid der meesters op te scherpen, in de wijze van catechiseeren voor te gaan, en met hun exempel de jeugd te onderrichten, dezelve vriendelijk aan te spreken, te ondervragen, en met heilige vermaningen, loftuigingen, en met kleine prijsjes, bij den Magistraat te stellen, tot vlijt en godzaligheid opwekken. De meesters, indien eenigen nalatig of steeg bevonden worden in hun ambt, zullen van de predikanten, en (zoo 't noodig is) van den Kerkeraad ernstiglijk aangaande hun ambt vermaand worden. Indien zij deze vermaningen niet nakomen, zoo zal de Magistraat verzocht worden, dat zij door hunne autoriteit tot hunnen schuldigen plicht gebracht, of andere, meer bekwame in de plaats gesteld worden. Eindelijk zal men van den Magistraat verzoeken, dat geen scholen geduld worden, die deze H. oefeningen van catechiseeren of niet toe laten, of verzuimen. Der predikanten ambt en discretie in de Kerk zal wezen, de catechismuspredikatien dermate openlijk aan te stellen, dat ze behoorlijk kort zijn, en naar 't begrip, niet alleenlijk der volwassenen, maar ook der jeugd, zooveel mogelijk is, gepast. Ook zal te prijzen zijn de naarstigheid der predikanten, die vlijt en tijd aanwenden, dezelve in de scholen, voornamelijk ten platten lande, naarstiglijk te repeteeren, en die dezen arbeid niet zullen ontzien. Opdat nu degenen, die meerder van jaren zijn, of nooit in de scholen onderwezen of in dezelve niet genoeg zijn toegenomen, beter in de fundamenten der Christelijke religie onderwezen mogen worden (want de ervaring leert, dat de gewone kerkelijke onderwijzingen, zoowel catechetische als andere, hij velen niet genoegzaam zijn om die kennis der Christelijke religie in te planten, die onder Gods volk behoort in zwang te gaan; en de gewoonte getuigt, dat de levende stem zeer groote kracht heeft, wanneer door gemeenzame en naar eens ieders begrip gepaste vragen en antwoorden, welke beste wijze is van catechiseeren, de beginselen der religie in de harten ingedrukt worden; zal 't ambt der predikanten wezen te gaan tot alle degenen, die leerzaam zijn, en met een ouderling, in de huizen of in de plaats van de consistorie, of eenige andere, die daartoe gelegen is, eenig tamelijk getal derzelve, zoo uit de lidmaten der Kerk, als andere volwassenen, alle weken bijeenroepen, met hen gemeenzaam van de hoofdstukken der Christelijke religie handelen, en naar gelegenheid van hun begrip, voortgang en verstand dezelven catechiseeren, catechetische predikatiën met hen verhalen, en alle vlijt aanwenden, dat een ieder tot een klare en bondige wetenschap van den catechismus kome. Die zich nu tot de Gemeente willen begeven, zullen drie of vier weken voor de bediening des Avondmaals, op een zekere plaats, meermalen en naarstiglijk, onderricht worden, opdat zij des te bekwamer en vaardiger worden, om rekenschap huns geloofs te geven.
Maar deze voorzichtigheid zullen de predikanten gebruiken, dat zij zoodanigen tot zich roepen om onderwezen te worden, welke zij zien, dat eenige merkelijke hoop van vrucht van zich geven, en die zij weten, dat met de zaligheid hunner zielen bekommerd zijn; en meteen behooren tenzelfden tijde bijeengeroepen te worden degenen, welker gelijkheid in conditie elkander tot vrijmoedigheid in 't spreken verwekken mag.
Deze bijeenkomsten zullen met gebeden en heilige vermaningen begonnen en geeindigd worden.
Dit alles, voorzooverre het gedaan wordt met zulk een lust, wakkerheid, zorgvuldigheid, getrouwheid, ijver en discretie, als betamelijk is van de predikanten, die eenmaal rekenschap zullen moeten geven van de kudde, die hun toebetrouwd is, daar is geenszins aan te twijfelen, of in korten tijd zullen de overvloedige vruchten van dezen arbeid zoowel in den voortgang des geloofs, als in de heiligheid des levens, tot Gods eer en voortplanting der Christelijke religie, door Gods zegen, voor alle menschen blijken, en onzen Kerken gunst en aanwas veroorzaken.
Zijn daarna gedeputeerd geweest, om de formulieren van den kleinen catechismus te stellen, F r a n c i s c u s G o m a r u s , J o h a n n e s P o l y a n d e r, A n t o n i u s T h y s i u s, H e r m a n n u s F a u k e l i u s, B a l t h a z a r Ly d i u s; en G o d e f r i d u s U d e m a n n u s;
[44]
en zijn vermaand geweest in 't stellen dezer formulieren, zooveel doenlijk is te blijven bij de woorden van den grooten catechismus.
In dezelfde Zitting hebben de NoordHollanders een vraag, door de Christelijke predikanten uit Oost-Indie overgezonden, voorgesteld, verzoekende daarop het antwoord der Synode terstond, alzoo de schepen, die naar Indië zouden varen, gereed waren om met den eersten wind te gaan zeilen. De vraag nu was deze: Of kinderen van Heidensche ouders geboren, en nu van de Christenen tot huisgenooten aangenomen, behooren gedoopt te wezen, wanneer degenen, die ze ten doop presenteeren, beloven, dat zij ze in de Christelijke Religie zullen opbrengen of doen opbrengen. Een iegelijk is gebeden rijpelijk op deze vraag te letten en te beraadslagen, en in de naaste Zitting zijn gevoelen bij geschrifte over te geven.
Dus, catechesatie, zoals ik al eerder stelde, is niet uitsluitend ambtelijk werk. Hoewel ik daar niet de taak van de school aanstreepte. Dus is het een taak, niet alleen van de predikant met hulp van ouderlingen, maar ook een taak van de ouders (en wel in de eerste plaats), maar ook de scholen.
